آرشیو سه‌شنبه ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳، شماره ۸۴۴۵
صفحه اول
۱
یادداشت

مسیر تازه برای دیپلماسی ایران

محمدکاظم سلیم (پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک دانشگاه دفاع ملی پاکستان)
روز گذشته، سفر دو روزه دکتر رئیسی به پاکستان، با امضای 8 سند همکاری میان مقامات تهران و اسلام آباد آغاز شد. امضای این اسناد را باید گامی برای رسیدن به هدفی دانست که مقامات عالی رتبه ایران و پاکستان در نشست هیات های عالی رتبه دو کشور بر آن تاکید کرده اند: رسیدن به تبادلات تجاری و اقتصادی 10 میلیارد دلاری. بخش عمده گفت و گو ها و رایزنی ها در این سفر، حول گسترش زمینه های همکاری اقتصادی دو همسایه بوده است؛ زمینه هایی که از حوزه مرز و بازارهای مرزی، تا انرژی، علم و فناوری، تکنولوژی، حمل و نقل و ترانزیت را شامل می شود. اما اقتصاد و تجارت، تنها بعد سفر آیت الله رئیسی به پاکستان نیست. مقابله با تروریسم و امنیت مرزها، یکی از مباحث مهم در این سفر بوده که نشانه آن را می توان در این واقعیت جست که تفاهمنامه «همکاری های امنیتی» یکی از اسناد امضا شده در این سفر بوده است.اما جنبه دیگر و چه بسا پررنگ تر این سفر دو روزه، برجسته تر شدن اشتراکات دینی، مذهبی و فرهنگی دو ملت ایران و پاکستان است. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی پاکستان، همواره نسبت به مسائل جهان اسلام، بویژه مساله فلسطین و جنایت های رژیم صهیونیستی در غزه اشتراک نظر داشته اند.استقبال گسترده پاکستانی ها از سفر آیت الله رئیسی که در تبلیغات مردمی، محیط های شهری و همچنین شبکه های اجتماعی نمود داشته است، بیانگر جایگاه ویژه سیاسی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در پاکستان است. در همین رابطه، روز گذشته پس از ورود رئیس جمهور به اسلام آباد، کاربران پاکستانی در شبکه اجتماعی ایکس، با بازنشر تصاویر آیت الله رئیسی از سفر رئیس جمهور ایران به کشورشان استقبال کردند.

برخی ناظران این استقبال را ناشی از مواضع آیت الله رئیسی در مسائل جهان اسلام، بویژه در دفاع از مظلومیت مردم غزه و مقابله با جنایت های رژیم صهیونیستی ارزیابی می کنند. بر پایه چنین شواهدی است که می توان سفر رئیس جمهور به پاکستان را که به دعوت رسمی نخست وزیر این کشور صورت پذیرفته است، سفری چندبعدی دانست. چرا که مطابق شواهد، علاوه بر نگاه ویژه مقام های دو کشور به مبادلات تجاری و روابط سیاسی، این سفر فرصتی را فراهم کرد تا بار دیگر مباحث دینی و فرهنگی، از جمله روابط فرهنگی رسمی و غیررسمی بین دو ملت مسلمان برجسته شود.آیت الله سیدابراهیم رئیسی دوشنبه میهمان آصف علی زرداری، رئیس جمهور پاکستان بود.اگرچه نباید چشم انداز همکاری های اقتصادی تهران و اسلام آباد را در این سفر نادیده انگاشت اما برای مسائل مرزی دو کشور از جمله مهم ترین زیرساخت های مسائل اقتصادی به شمار می آید.دو کشور پاکستان و ایران سوای مرز دریایی، حدود 900 کیلومتر مرز زمینی مشترک دارند. آرام نگه داشتن این مرز طولانی چالش بزرگی به حساب می آید. بنابراین یکی از موضوعات مهم این سفر را می توان امنیت مرزی دانست. موضوع امنیت مرزی با بسیاری از موضوعات مهم از جمله دخالت خارجی و... همراه است. در این سفر مسائل اقتصادی و سیاسی قطعا مورد بحث قرار گرفت، اما در دنیای امروزی سیاست ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد دارد. بنابراین تا زمانی که دو کشور از نظر سیاسی، قبله یکسانی نداشته باشند، مشارکت راهبردی در حوزه اقتصاد به صورت ایده آل وجود نخواهد داشت.

بی ثبات کردن مرزهای جنوب شرقی دو کشور بخشی از طرح خاورمیانه جدید امریکاست. به همین منظور از کارت مذهبی(تکفیرگرایی) در بلوچستان ایران و کارت ملی(تجزیه طلبی) در بلوچستان پاکستان استفاده می کند. مردم بلوچ هم در پاکستان از دولت گلایه دارند و این اتفاق در هر کشوری می تواند رخ دهد؛ زیرا نابرابری اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در نقاط مختلف یک کشور امری بدیهی است. اما ایالات متحده از طریق متحدان منطقه ای خود این رنجش از نابرابری اجتماعی را به سمت گرایش های تجزیه طلبانه یا تروریستی-تکفیری هدایت می کند؛ گروهک های مذهبی افراطی هم برای این منظور ایجاد شده اند.پاکستان و سازمان های اطلاعاتی امریکایی در طول جنگ افغانستان برای مدت طولانی با هم کار می کردند و در این مدت، ایالات متحده تلاش زیادی برای افزایش نفوذ خود در نهادهای پاکستانی انجام داد و از سوی دیگر، برخی از کشورهای عربی نیز در این جنگ نقش مهمی داشتند. آنها ایران را تهدیدی برای پادشاهی های خود می دانستند، بنابراین شروع به استفاده از عنصر مذهبی علیه ایران کردند که نتیجه آن ایجاد شبکه ای از گروهک های افراطی در پاکستان توسط امریکا و کشورهای عربی خلیج فارس در سایه جنگ افغانستان بود.اکنون از این گروهک ها علیه منافع پاکستان نیز استفاده می شود. از آنجایی که اقتصاد پاکستان تا حد زیادی به موسسات مالی بین المللی و کمک های برخی کشورهای حوزه خلیج فارس و ایالات متحده وابسته است، اسلام آباد تلاش می کند این وابستگی را قطع کند؛ اما لابی امریکایی در نهادهای پاکستان بزرگ ترین مانع در این راه است.پاکستان می خواهد از طریق کریدور اقتصادی پاکستان و چین از اقتصاد خود حمایت کند، اما امریکا با استفاده از برخی نقاط ضعف پاکستان، اجازه موفقیت این پروژه را نمی دهد. از سوی دیگر، بد نگه داشتن وضعیت روابط پاکستان با همسایگانش بویژه چین، ایران و افغانستان در دکترین امریکا گنجانده شده است. پاکستان آنها را درک می کند و می خواهد روابط خود را با افغانستان و ایران تعدیل کند و می خواهد این کار را با ماندن در بلوک امریکا انجام دهد که کار بسیار دشواری است. دعوت از رئیس جمهور ایران برای سفر به پاکستان بخشی از این تلاش است.با توجه به تبلیغات، بسیاری از کارشناسان امور بین الملل پیش بینی می کردند که روابط ایران با همسایگان و جامعه جهانی در دوره ریاست جمهوری آقای رئیسی بدتر شود و دیپلماسی در سطح بین المللی برای ایران دشوار شود اما برخلاف همه این تخمین ها، رئیس جمهور رئیسی به شیوه ای عاقلانه و منطقی به دیپلماسی ایران جان تازه ای بخشیده و نقش موثری در ایجاد روابط بهتر با همسایگان خود داشته است.امروز قدرت نرم ایران در حوزه دیپلماسی به طور قابل توجهی افزایش یافته است، بویژه پس از حمله متقابل ایران به اسرائیل، جایگاه ایران در سطح سیاسی و دیپلماتیک به میزان بی سابقه ای افزایش یافته است. اما پاکستان برای تصمیم گیری با توجه به شرایط جدید، به زمان بیشتری نیاز دارد. نگارنده گمان نمی برد که پاکستان و ایران در این شرایط بتوانند پروژه های راهبردی و بزرگ اقتصادی را به صورت ایده آل اجرا کنند اما در این راستا حقایقی از این دست وجود دارد که بدون اصلاح آنها نمی توان به نتیجه منطقی رسید.