عملکرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور از چند دهه پیش با انتقادات زیادی روبه رو بوده است. درحالی که این مناطق با هدف توسعه صادرات و جذب سرمایه خارجی ایجاد شده بودند، منتقدان اعتقاد داشتند که این مناطق در دستیابی به اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی ناتوان بوده اند.اما از سال گذشته و با تغییر سیاست ها، چهره مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز تغییر کرده است. اکنون آمار و گزارش ها حاکی از جهش این مناطق در صادرات و جذب سرمایه و توسعه است.در اجرای بند 11 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر «توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تامین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج» و در راستای نامگذاری سال 1402 با عنوان «رشد تولید و مهار تورم»، برنامه «جهش سرمایه گذاری» در مناطق آزاد هفتگانه طی سال گذشته به اجرا درآمد که در نتیجه آن، تقاضا برای سرمایه گذاری در این مناطق به بیش از 4 برابر افزایش یافت.

همانگونه که اشاره شد به دلیل ارائه مشوق ها و بسته های ویژه تقاضا برای سرمایه گذاری در مناطق آزاد کشور در سال گذشته چهار برابر شده است. در 2 سال اخیر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به مقصد جایگزین برای خروج سرمایه از کشور تبدیل شد، از این رو افرادی که تصمیم داشتند سرمایه هایشان را از کشور خارج کنند، امروز به منطقه آزاد مراجعه کرده و از مزیت های سرمایه گذاری استفاده می کنند.

بررسی سایر شاخص ها نیز نشان از جهش بی سابقه در این مناطق دارد. آمارهای رسمی نشان می دهد که طرح های سرمایه گذاری عقد قرارداد شده در مناطق آزاد در سال 1402 و نسبت به سال قبل از آن با رشد بیش از 3 برابری از 112 به 363 هزارمیلیارد تومان افزایش یافته است؛ همچنین شاهد رشد بیش از 7.5 برابری طرح های سرمایه گذاری که احداث آنها آغاز شده است، هستیم به طوری که ارزش این طرح های سرمایه گذاری از 21 به 157 هزارمیلیارد تومان رسیده است.

برهمین اساس طرح های به بهره برداری رسیده نیز با رشد بیش از 2.5 برابری مواجه شده و از 33 به 93 هزارمیلیارد تومان جهش یافته است. علاوه براین، شاخص سرمایه گذاری تحقق یافته نیز با جهش از 43 به 131 هزارمیلیارد تومان رشد بیش از 3 برابری را درکارنامه به ثبت رسانده است.

دستاوردهای یاد شده که درمدت کوتاهی با اجرای سیاست های ویژه محقق شده ناشی از عملیاتی شدن دو برنامه بوده است. یکی از این برنامه ها، تعریف بسته های سرمایه گذاری جدید است. برهمین اساس تعداد یک هزار بسته سرمایه گذاری شامل مطالعات امکان سنجی اولیه، تامین زمین و زیرساخت های لازم و مجوزهای بی نام، به ارزش 900 هزارمیلیارد تومان طراحی و از طریق رسانه ها و رویدادهای 12گانه داخلی و خارجی به اطلاع سرمایه گذاران رسید.طبق گفته های حجت اله عبدالملکی دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی سال گذشته بسته های سرمایه گذاری به ارزش 900 هزار میلیارد تومان در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی عرضه کردیم و اولین بسته سرمایه گذاری در اکسپو 2023 ارائه شد و تا آخر سال نیز سه دوره دیگر بسته در 12 رویداد داخلی و خارجی به ارزش 20 میلیارد یورو رونمایی شد.

به گفته وی، امسال در برنامه داریم هزار بسته جدید سرمایه گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی را رونمایی کنیم که در نمایشگاه اکسپو 2024 با حضور مسئولان 200 بسته جدید به ارزش 200 هزار میلیارد تومان در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی رونمایی شد. با احتساب ارائه این بسته های سرمایه گذاری، تعداد بسته های سرمایه گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به 1200 مورد افزایش می یابد؛ همچنین بسته های ارائه شده تکرارپذیر هستند و چنانچه متقاضی مشترک داشته باشد، در صورت نداشتن محدودیت بازار، تکرار می شوند. پارسال 200 بسته سرمایه گذاری در مناطق آزاد مشتری پیدا کرد که فعالیت شان آغاز شد. امسال به غیر از این بسته ها تمرکز بیشتری روی صادرات خواهیم داشت.دومین برنامه اجرا شده بهبود فضای کسب و کار در این مناطق بوده است. دراین راستا، به منظور تسهیل سرمایه گذاری، تولید و صادرات، مرحله اول طرح «مقررات زدایی و اصلاح فرایندها» در مناطق آزاد هفتگانه به اجرا درآمد که پیرو آن با محاسبه شاخص سهولت کسب و کار (Doing Business) در مناطق با الگوی متعارف بانک جهانی، همه مناطق فوق در دسته مناطق دارای فضای کسب و کار راحت (Easy) قرار گرفت. هدف بعدی طی دو سال آتی، ارتقای این مناطق به بالاترین رده بندی سهولت کسب و کار جهان (خیلی راحت- Very Easy) خواهد بود.برنامه این مناطق به عنوان یکی از بهترین بسترهای تحقق پیشرفت اقتصادی کشور ادامه پرقدرت برنامه جهش در سرمایه گذاری و نیز آغاز برنامه جهش در صادرات در سال 1403 است.