آرشیو دوشنبه ۲۸ اسفند ۱۴۰۲، شماره ۵۷۲۸
جامعه
۳
نگاه کارشناس

به سوی پیش بینی و هشدار سیلاب برای سیستان و بلوچستان

دکتر مهدی زارع

ریسک های مرتبط با سیلاب و خشکسالی در مورد منابع آب های سطحی ساحل مکران به دلیل حساسیت بالای توسعه ای از اهمیت بسیار برخوردار است. مهم ترین جریان آب های سطحی پیرامون این ساحل راهبردی در جنوب شرقی ترین نقطه ایران، رودخانه باهوکلات است که از هفته اول اسفند1402 درگیر طغیان و سیلاب است. نقشه پهنه بندی سیلاب رودخانه محدوده سیلابی این رودخانه فصلی مشخص شده است. با توجه به اقلیم گرم و خشک منطقه معمولا در زمستان از دی ماه تا اسفند ماه تحت اثر سیلاب قرار می گیرد. دهم اسفند 1402 خبرگزاری ایرنا گزارش داد: بارش باران و جاری شدن سیلاب سبب محاصره شدن 387 روستا در شهرستان های دشتیاری، چابهار و قصرقند سیستان و بلوچستان شده و وضعیت بیش از 110 هزار نفر از مردم روستایی بلوچستان بحرانی اعلام شد. دشتیاری و چابهار به ترتیب در 620 و 650 کیلومتری مرکز استان و قصرقند در 570 کیلومتری زاهدان مرکز سیستان و بلوچستان واقع اند. به دلیل نبود راه و شکسته شدن پل و آبنما فقط امدادرسانی هوایی امکان پذیر است. سیلاب سبب طغیان رودخانه های فصلی و بارش سنگین در قصرقند، بخش تلنگ، دشتیاری، بخش پلان، پیرسهراب و خسارت سنگینی به بخش کشاورزی، واحدهای مسکونی خشتی و گلی، راه های روستایی و زیرساخت های شهری و روستایی شده به طوری که راه تمام روستاها بسته شد و هیچ ارتباطی به سایر شهرستان های همجوار و حتی یک روستا به روستای دیگری وجود ندارد. 24 هزار نفر از اهالی این بخش در پی بارندگی شدید از 5 تا 9 اسفند 1402 در محاصره سیل و در شرایط خوبی قرار ندارند و تنها راه امداد هوایی است. 10/12/1402 اعلام شد بارندگی در چهار روز اخیر به 360 میلی متر رسیده و در چند روز اخیر بارش های سنگین سبب جاری شدن سیلاب و تکمیل و سرریز شدن حجم 10 میلیون مترمکعبی سد «شی کلگ» و همچنین راه 74 روستا کاملا بسته شد. مواد غذایی و آذوقه مردم تمام شد. طغیان رودخانه های فصلی و بارش سنگین در بخش تلنگ خسارت سنگینی به بخش کشاورزی، واحدهای مسکونی خشتی و گلی، راه های روستایی و زیرساخت های شهری و روستایی وارد کرد. رودخانه های فصلی کاجو، کهن، چرک و شارک بخش تلنگ قصرقند طغیان کرده اند و به دلیل بارندگی و طغیان رودخانه ها تمامی مسیرهای منتهی به بخش تلنگ هم از طرف چابهار و هم از طرف قصرقند بسته شد. 24 هزار نفر از اهالی بخش تلنگ قصرقند چهار روز در محاصره سیل قرار دارند . طبق اعلام هواشناسی با ورود سامانه بارشی جدید از جمعه 11/12/1402 اعلام شد افزایش ابر، بارش باران، برخی نقاط رگبار و رعد و برق با احتمال تگرگ، تندباد لحظه ای، کاهش موقتی و محسوس دما رخ می دهد. سیلاب و طغیان رودخانه ها سبب خسارت سنگین به محصولات کشاورزی، تاسیسات و زیرساخت ها وارد کرده و باید در سطح ملی برای امدادرسانی و کمک ورود کرد. برق 10 روستا با جمعیت چهار هزار نفر قطع شد. در کنار خاموشی برق، تلفن و اینترنت نیز در این بخش قطع شد. سقف یک خانه نیز در پی بارش سنگین تخریب و روی یک نفر ریزش کرد. بخش تلنگ با وسعت 2 هزار و 300 کیلومترمربع، شامل 74 روستا، 24 هزار نفر جمعیت، هشت هزار خانوار، 49 روستا دارای دهیاری و تا مرکز شهرستان قصرقند 75 کیلومتر فاصله دارد. رضایی و همکاران در سال 1396 با مطالعه روزانه بارش طی دوره آماری 25 ساله از سال 1990 تا 2014 ایستگاه های سینوپتیک، اقلیم شناسی و باران سنجی استان سیستان و بلوچستان، 72 رخداد بارش 24 ساعته در آستانه حدی20 میلی متر و بالاتر (بیشینه بارش 24 ساعته اتفاق افتاده در ایستگاه ها) را بررسی کردند. بیشترین اثر بارش در این آستانه حدی در نواحی ساحلی و جنوبی استان سیستان و بلوچستان است. نظر به اینکه 80 درصد بارش های 20 میلی متر و بالاتر در پاییز و زمستان رخ داده است، 37 سامانه بارشی در فصول سرد سال تحلیل کمی شدند. الگوی کلی سامانه های غربی که منشا بارش های حدی 20 میلی متر و بالاتر در استان سیستان و بلوچستان در دوره سرد سال است، یافته شده . بارش های حدی زمینه ساز وقوع سیلاب هستند بنابراین پایش آنها زمینه خوبی برای پیش بینی و هشدار پیش هنگام فراهم می کند. یک سامانه پیش بینی و هشدار سیلاب، اطلاعات قابل اعتماد و به موقع را از نظر زمان کافی به خدمات حفاظت شهری ارایه می کند تا اقدامات مناسب برای محافظت از مردم و دارایی های شان در برابر سیل انجام شود .سامانه موثر پیش بینی سیلاب در زمان واقعی مبتنی بر مجموعه ای از داده های بلادرنگ مربوط به پیش بینی بارش تا مدل پیش بینی سیل برای پیش بینی شدت سیل، زمان شروع، وسعت و بزرگی سیل است. پیش بینی بارش یک ورودی هواشناسی کلیدی برای پیش بینی سیل است، بنابراین قابلیت اطمینان سامانه پیش بینی و هشدار سیل به دقت پیش بینی بارش و عملکرد مدل های هیدرولوژیکی پیش بینی کننده بستگی دارد. استفاده از بارش رادار آب و هوا تخمین ها و پیش بینی های کمی بارش از رویکردهای شناخته شده جمع آوری داده هاست که عموما در طراحی سامانه های پیش بینی سیلاب اتخاذ می شود. زمان پیش بینی سیل به در دسترس بودن داده ها، ویژگی های آب وهواشناختی و توپوگرافی حوضه و پویایی پاسخ حوضه بستگی دارد. مدل های پیش بینی سیلاب در مقیاس حوضه با داده های بلادرنگ مشاهده شده در زمان پیش بینی قابل اعتماد و نسبتا دقیق تر هستند، به همین منظور مثلا در تایوان، از سه نوع سیستم پیش بینی سیلاب برای شبیه سازی سطوح سیلاب مانند (1) مدل مسیریابی دینامیکی سیلاب، (2) مدل پیش بینی بارش-رواناب و (3) مدل پیش بینی بارندگی استفاده می شود.