در چند دهه اخیر آبراه بزرگی که در جنوب مرزهای خاکی ایران قرار دارد و اکثر جهانیان با اتکا به تمامی منابع و اسناد، آن را به نام «خلیج فارس» می شناسند، برخی آن را مغرضانه به نام جعلی «خلیج عربی» نام گذاری کردند.در این یادداشت بر آنیم تا ریشه های نام این آبراه بزرگ را جستار کنیم و علت این نام مجهول را کنکاش کنیم.

«خلیج فارس» پیشرفتگی وسیع آب در خشکی در بخش جنوب غربی قاره آسیا، شمال شبه جزیره عربستان و جنوب فلات ایران قرار دارد و از طریق دریای عمان به اقیانوس هند می پیوندد و شعبه شمال غربی اقیانوس هند است. خلیج فارس بین 24 تا 30 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 48 تا 56 درجه و 25 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد و وسعت آن حدودا232850 کیلومترمربع است و این تقریبا نصف دریای مازندران است. خلیج فارس جزو دریاهای کم عمق جهان است و در بخش عمده آن، میانگین عمق آب کمتر از 36 متر است؛ اما در برخی نقاط معدود، از جمله در نقطه ای نزدیک راس مسندم در مجاورت دریای عمان این عمق به 182 متر می رسد.

اکنون نام این آبگیر را در منابع تاریخی دنبال می کنیم تا بتوانیم تاریخچه نام خلیج فارس را ارایه دهیم.

1- پیش از مهاجرت اقوام آریایی به سمت فلات ایران، آسوریان این آبگیر را در کتیبه های خود «نارمرتو» که به معنای «رود تلخ» است می نامیدند و این قدیم ترین نام بر خلیج فارس است.

2- در کتیبه ای از داریوش کبیر مکشوف در تنگه سوئز، عبارتی با عنوان «درایه تیه هچا پارسا یی تی» منظور گردیده است و معنای آن یعنی دریایی که از پارس می رود و منظور آن «دریای پارس» یا «خلیج فارس» است.

3- در زمان خسروان ساسانی این آبراه را دریای پارس می نامیدند.

4- مورخان یونانی نظیر فلاویوس آریانوس که در سده دوم میلادی می زیست در کتاب لشکرکشی های اسکندر یا «آناباسیس» نام این آبراه را «پرسیکون کایتاس» آورده که به معنای خلیج فارس است.

5- از دیگر جغرافی دانان یونانی که در قرن اول میلادی می زیسته «استرابون» هست. وی بارها به نام خلیج فارس تاکید می کند و در جایی اینگونه می گوید: اعراب بین بحر احمر و خلیج فارس جای دارند.

6- «بطلمیوس»، جغرافی دان بزرگ که در قرن دوم میلادی زیسته، در کتابی در علم جغرافیا که نگارش آن لاتین باشد، از این آبراه به نام «پرسیکن سینوس» یاد می کند.

7- «کورسیوس روفوس» - مورخ رومی - که در قرن اول میلادی می زیست، در مورد تاریخ اسکندر بسیار کوشید. وی این آبراه را به لاتین چنین می نامد: آکواروم پرسیکو.

بعد از حمله اعراب به ایران و فتح ایران توسط اعراب، باز نام این آبراه تغییر نکرد. در اثبات سخن خویش رجوع می کنیم به منابع دوره اسلامی، تا جستار کنیم نام این آبراه را در متون دوران اسلامی.

1- «ابن الفقیه» در کتاب جغرافیای خود «مختصر کتاب البلدان» که به سال 279 ه.ق نگارش گردیده به عربی چنین می گوید: (ترجمه) بدان که دریای پارس و هند از برای پیوستگی به یکدیگر هر دو یک دریا هستند.

2- «ابوعلی احمد بن عمر بن رسته» جغرافی دان دنیای اسلام در تالیف خود «تقویم البلدان» (الاعلاق النفیسه) که در سال 290ه.ق به عربی تالیف کرده می نویسد: (ترجمه) اما دریای هند، از آن خلیجی به سوی ناحیت پارس بیرون آید که خلیج پارس نام دارد و بین این دو خلیج (احمر و پارس) سرزمین حجاز و یمن و دیگر بلاد عرب واقع است.

3- «سهراب» دیگر جغرافی دان مسلمان که در قرن سوم می زیست در کتاب «عجائب الاقالیم السبعه الی نهایه العماره» که به عربی تالیف گردیده می نویسد: (ترجمه) دریای پارس دریای بزرگی است در جنوب.

4- دیگر جغرافی دان مسلمان «ابولقاسم عبیدالله بن عبدالله بن احمد بن خردادبه» متوفی به سال 300ه.ق در کتاب «المسالک و الممالک» در مورد رودهایی که به خلیج فارس می ریزد چنین می گوید: (ترجمه) گروهی از این رودها به سوی بصره و گروهی به سوی مذار روانند. سپس همه آنان به دریای پارس می ریزند.

5- «ناخدای رامهرمزی» دیگر جغرافی دان مسلمان در کتاب خود «عجایب الهند بره والبحره و جزایره» که تالیف آن برای سال 342ه.ق به عربی است، چنین می نگارد: (ترجمه) از شگفتی های دریای فارس چیزی که مردمان به شب هنگام ببینند، چون موج ها برهم خورند و بر یکدیگر شکسته شوند از آنها آتش برجهد و آنکه بر کشتی سوار است گمان کند بر دریایی از آتش روان باشد.

6- «الکرخی»جغرافی دان مسلمان متوفی به سال 346ه.ق در کتاب «مسالک الممالک» خود، چنین می نگارد: دریای پارس که مشتمل بر بیشتر حدود آن است و به دریای عرب و دیگر بلاد اسلام پیوندد...

7- «مسعودی» مورخ و جغرافی دان مسلمان عرب متوفی به سال 346ه.ق در کتاب خود «مروج الذهب و معادن الجوهر» می نویسد: (ترجمه) از این دریا که دریای هند یا حبشی باشد خلیج دیگری منشعب گردد که دریای پارس است... و این خلیج مثلثی شکل است.

8- «ابن المطهر المقدسی الطاهر بن مطهر» متوفی در اواخر قرن چهارم در کتاب خود «البدء و التاریخ» که در سال 355ه.ق تالیف نمود می نویسد: (ترجمه) همه این رودها در دجله فراهم آیند و دجله از ابله به آبادان بگذرد و در خلیج پارسی بریزد.

9- «ابوریحان بیرونی» متوفی به سال 440ه.ق در کتاب «التفهیم لاوائل صناعه التنجیم» که به فارسی تالیف کرده نام این آبراه را هم خلیج فارس و هم دریای پارس می آورد.

10- در قدیم ترین اثر جغرافی به زبان فارسی یعنی کتاب «حدودالعالم من المشرق الی مغرب» که در سال 372 ه.ق تالیف گردیده، نام این آبراه خلیج فارس آمده و چنین نوشته شده: خلیج پارس از حد پارس برگیرد با پهنای اندک تا حدود سند.

11- «شریف الزمان طاهر مروزی» در «طبایع الحیوان» که تالیف آن به سال 514 ه.ق به پایان رسیده، این آبراه را خلیج الفارسی نوشته.

12- «شریف الادریس» جغرافی دان از اعراب جزیره سیسیل، متوفی به سال 560 ه.ق در «نزهت المشاق فی اختراق الافاق» می نگارد: (ترجمه) از دریای چین خلیج سبز که دریای پارس و ابله است منشعب می گردد...

13- «شمس الدین ابوعبدالله محمد بن ابی طالب الانصاری الدمشقی الصوفی» متوفی به سال 727 ه.ق در «نخبه الدهر فی غرائب البرو البحر» نام این دریا را به دفعات، بحر فارس و خلیج فارس آورده است.

14- «شهاب الدین احمد بن عبدالوهاب بن محمد النویری» از مشاهیر دنیای اسلام و مورخ بزرگ، متوفی در سال 737 ه.ق در کتاب «نهایه الادب فی فنون الادب» می نویسد: (ترجمه) اما خلیج فارس مثلث شکل است به صورت بادبان کشتی...

15-«ابوحفص زین الدین عمر بن مظفر» معروف به «ابن الوردی» متوفی به سال 479 ه.ق، نویسنده«خریدت العجائب و فریدت الغرائب» می نویسد: (ترجمه) فصل در پیرامون دریای پارس و جزیره ها و شگفتی های آن و آن دریای پارس خوانده می شود و آن شعبه ای از دریای بزرگ هند است.

16- «ابن بطوطه» جهانگرد معروف عرب، متوفی به سال 779 ه.ق در سفرنامه خود «تحفه النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار» می نویسد: (ترجمه) پس در خلیج بیرون از دریای پارس بر کشتی نشسته به آبادان در آمدیم.

17- «حاج خلیفه»مورخ بزرگ ترک، متوفی به سال 1067ه.ق در کتاب «جهان نما در جغرافیای عالم» که آن را به ترکی نوشته است چنین می آورد: (ترجمه) دریای پارس: به این دریا سینوس پرسیقوس می گویند به معنای خلیج پارس به مناسبت آنکه در مشرق آن فارس واقع است بدان نسبت داده می شود و آن را ماره پرسیقوم (دریای پارس) نیز گویند .

18- در دایره المعارف بستانی چاپ 1883 در ماده خلیج - خلیج العجمی ذکر نام می گردد و با درج مشخصات، می نویسد که مراد خلیج فارس است.

و اینها تنها معدودی از گزارش ها تاریخی، جغرافیایی و جهانگردی است که نشان دهنده نام این آبراه در دوره های گوناگون تاریخی است.

بعد از رسیدن اقوام آریایی به فلات ایران و استقرار حاکمیت قاطع آنان (به خصوص هخامنشیان که از تیره پارسی از شاخه های قوم آریایی بودند) تا به امروز همیشه نام این آبراه با «پارس» عجین و معرف بود و هیچگاه نام دیگری بر آن، نه از جانب ایرانیان و نه از جانب دشمنان ایرانیان نهاده نشد؛ چه در دوران قدرت ایرانیان و چه در دوران ضعف ایشان. پس چگونه در چند دهه اخیر شاهد یک تحریف بزرگ در نام این آبراه پارسی هستیم؟!

هیچ کنش تاریخی حتم به یقین در یک مدت زمان بسیار کوتاه زاییده نمی شود. مساله حذف نام فارس و اضافه نمودن نام مجعول عرب به روی آبگیر پارس از این قاعده کلی مستثنی نمی باشد.ادعاهای ارضی و تحریفات حقایق تاریخی از جانب حکومت های عرب منطقه، به زمان حکومت «جمال عبدالناصر» و پس از آن حکومت های بعثی «سوریه» و «عراق» باز می گردد.

«ناصر» در سخنرانی های پرشور خود، برای نمایش دادن وسعت کشورهای عربی، از شعار (از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس) استفاده می کرد؛ و این آغاز یک پان عربیسم توسط این فرمانروای شهیر مصر مقدمات جداسازی بخش هایی از خاک ایران و منظم ساختن آن به امپراتوری اعراب را در پی داشت.این سیاست در سال های 1336-1337 در نقشه ای که در «سوریه» چاپ و به سرعت در سرزمین اعراب پخش شد هویدا گردید «خوزستان ایران در این نقشه، «عربستان الارض المحتله» نامیده شد» در این راستا، آوریل سال 1969 م/ فروردین 1348 خ. در پی ادعای حاکمیت «عراق» به کل «اروندرود» بحران شدیدی در منطقه رخ داد که پیامد آن، آماده باش نیروهای نظامی دو کشور بود که در آن روزگار به علت ضعف نظامی حکومت بعث عراق و قدرتمند بودن ایران جنگی در نگرفت و دولت های ایران و عراق با میانجیگری دولت وقت الجزایر به امضای قرارداد 1975م/1353 خ. الجزیره درگیری به ظاهر به پایان رسید. اما اعراب ناشکیبانه در انتظار روشن کردن جنگی علیه ایران بودند که سرانجام درگرفت. دلیل روشن بر ادعای عراقی ها بر خوزستان ایران دایره المعارفی بود که به سال 1977م/1355خ تالیف گردیده بود و خوزستان را با رنگی دیگر از ایران جدا کرده بود و نام آن را عربستان نهاده بود و این ادعا در تمام نقشه ها و کتب جغرافیایی عراق اعم از درسی و غیردرسی رسمی و غیررسمی کاملا هویدا بود و جنگ تحمیلی در جبهه فرهنگی، گویا یک نسل پیش آغاز گردیده بود تا مقدمه تجاوز اعراب بر ایران گردد و سرانجام این مهم در سال 1979م / 1358 خ. با حمله گسترده عراق به ایران آغاز گردید.اما نقشه شوم اعراب با مقاومت ملی ایرانیان درهم شکست و تهاجمات فرهنگی اعراب نیز به سمت مراکز فرهنگی بین المللی برای تحریف نام خلیج فارس به خلیج عرب با تلاش های دیپلماتیک مسوولان امر بی ثمر ماند و سازمان ملل نام مجعول خلیج عربی را مردود و چون هزاره های گذشته، خلیج فارس را نام این آبراه گذاشت؛ اما اعراب در جبهه دوم، یعنی نبرد فرهنگی به هیچ عنوان کوتاه نیامدند و راه خود را گونه ای دیگر ادامه دادندیعنی تحریف حقایق تاریخی به دست محققان دانشمندان خارجی در سطح بین المللی.

باتوجه به اهمیت به سزای کشورهای مصر، عراق، سوریه و کشورهای حوزه خلیج فارس از نظر باستان شناسی و حفاریات و تعلق خاطر شدید موسسات آکادمیکی بین المللی به این مهم از سال 1970-1960م. کشورهای عرب با نیت گسترش جنگ در جبهه فرهنگی با سیاستی کاملا حساب شده، شرطی تازه بر شرایط پیشین صدور مجوز حفاری افزودند و هیات های حفاری را ملزم کردند به نوشتن نام تحریف شده خلیج عربی به جای خلیج فارس و این الزام در تمامی نقشه ها، نوشته ها و سخنرانی ها بود.

برخی از باستان شناسان که در مصر و سوریه بودند کوشیدند مشکل را دور زنند و کاری کنند که نیازی به بردن نام از این خلیج در نوشته ها و نقشه ها نباشد؛ ولی آن دسته باستان شناسانی که در عراق و کشورهای حوزه خلیج فارس به حفاری مشغول بودند راه گریز از خواسته اعراب را نداشتند و تنها به حذف نام فارس پرداختند و آن را خلیج نامیدند. عده ای از باستان شناسان زیر این فشار عربی به ایران آمدند که متاسفانه به علت عدم بستر مناسب برای پذیرش آنان، اکثرشان جذب کشور «ترکیه» شدند؛ اما باستان شناسان جوان و جویای نام این شرط اعراب را با گشاده رویی قبول کردند و این یکی از عوامل بسیار خطرناک به نظر می رسد. زیرا گزارش های آنان با نام تحریف شده خلیج عرب مقدمات حضور در اطلس های بین المللی را فراهم می سازد و دیری نخواهد پایید که نام مجعول خلیج عربی در تمامی مجامع علمی، رسانه های گروهی بین المللی جای خلیج فارس را خواهد گرفت. پس کاری بسیار ژرف و بزرگ پیش رو می نماید که با همیاری وزارت خانه، میراث فرهنگی شاید بتوان در این جبهه نیز توفیقاتی به دست آورد.