آرشیو سه‌شنبه ۲۰ تیر ۱۳۹۱، شماره ۱۵۷۳
علم
۸

ماجرای کشف «هموگلوبین قندی»

داستان «زبیده خاتون» و بیمارستان وزیری

با نگاهی کنجکاوانه به تاریخ کشفیات سده های گذشته رد پای اتفاقات ساده ای را می بینیم که چه بسا موجب برانگیخته شدن کاشفان برای پیدا کردن نکاتی بوده اند که قبل از آنها کسی به آنها توجه نکرده است. درباره کشف هموگلوبین قندی به وسیله دکتر «ساموئل رهبر» باز هم به این پدیده بر می خوریم که شاید جالب توجه باشد. دکتر «رهبر» در سال 1342 به عنوان استادیار بخش ایمونولوژی دانشگاه تهران مشغول به کار شدند و تحقیقات شان را با تکنیک الکتروفورز پروتئین های سرم شروع کردند. وی بعدها از این روش در بررسی و تحقیق خود در مورد هموگلوبین های غیرطبیعی استفاده کرد که حاصل آن کشف ده ها نوع هموگلوبین غیرطبیعی است. وی ضمن بررسی این پروتئین ها، به نوعی هموگلوبین غیرطبیعی برخورد که به سرعت روی کاغذ الکتروفورز حرکت می کرد. این هموگلوبین با هیچ یک از هموگلوبین های شناخته شده هماهنگی نداشت. بعدها که روش خالص کردن هموگلوبین های غیرطبیعی در دانشگاه تهران اصلاح شد، ایشان مجبور به بازبینی بسیاری از آزمایش های قبلی خود شدند. اولین نمونه خونی که برای بار دوم این هموگلوبین غیرطبیعی را روی کاغذ الکتروفورز نشان داد، متعلق به زنی 67 ساله به نام «زبیده خاتون» بود که در بیمارستان وزیری تهران بستری شده بود. زمانی که دکتر «رهبر» برای دیدن این بیمار به بیمارستان وزیری رفت، اولین چیزی که نظرش را جلب کرد این بود که وقتی اتاق این بیمار را از مستخدم بخش پرسید، مستخدم این بیمار را به عنوان کسی که خیلی آب می خورد و بیشتر از دستشویی استفاده می کند، معرفی کرد. این موضوع، اولین نشانه بود که جهت فکری دکتر «رهبر» را به سمت بیماری دیابت بکشاند. شک وی وقتی قوی تر شد که روی پرونده ایشان، اینترن مربوطه نوشته بود که بیمار به دیابت مبتلاست. دکتر «رهبر» با آزمایش قند چند بیمار مبتلابه دیابت، تشابه این هموگلوبین غیرطبیعی و بالابودن آن در همه بیماران در تایید این مطلب را ثابت کرد که در زمره هموگلوبین های غیرطبیعی نوعی هموگلوبین وجود دارد که میزان آن در بیماران دیابتی بالاست. بعد از این آزمایش مقدماتی، با همکاری دکتر «فریدون اعلا» رییس بخش انتقال خون تهران، خون 47 بیمار دیابتی مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه این تحقیق در سال 1968 در آمریکا منتشر شد و این اولین مقاله ای بود که درباره هموگلوبین قندی در ادبیات پزشکی دنیا منتشر و بعدها روی آن برنامه های تحقیقاتی دیگری انجام شد.