آرشیو سه‌شنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۲، شماره ۲۹۱۳
اندیشه
۷

بازمانده از حمله مغول

سده های میانه تاریخ ایران زمین به علت حمله ها و هجوم های فراوان از جمله حمله ترکان و مغولان بسیار متشتت و پنهان و پوشیده است. در این سده ها سلسله ها و فرمانروایی های متعدد و پراکنده اما ضعیف و سستی در کشور پا گرفته است که به دلایل مختلف دوام چندانی نداشته اند و هر یک به دلیلی از میان رفته اند و از نظرها دور شده اند، حال آنکه هر یک به فراخور شیاری بر آگاهی تاریخی ما به جا گذاشته اند. شناخت این اثرهای ناپیدا اما عمیق برای خودآگاهی تاریخی ما ایرانیان ضرورتی انکارناپذیر دارد. به تازگی نشر فرزان روز اثری با عنوا ن«بقای بعد از مغول: نزاری قهستانی و تداوم سنت اسماعیلی» نوشته نادیه. ا جمال با ترجمه فریدون بدره یی را منتشر کرده است. این کتاب درباره حکیم سعد الدین بن شمس الدین نزاری قهستانی (720-645 قمری) است که از ناحیه قهستان در جنوب شرقی خراسان برخاست و هنوز کودک بود که ویرانی و غارت زادگاه خود را به دست مغولان مشاهده کرد. نزاریان یک سنت ادبی و فکری بودند که طی دوره یی که اسماعیلیان در الموت (483 تا 654 هجری) دولتی تاسیس کرده بودند، در ایران به وجود آمدند. نزاریان دولت و تفوق خود را بر اثر حمله مغول (654 هجری) از دست دادند اما با وجود ادعای عطا ملک جوینی در تاریخ جهانگشا به کلی از بین نرفتند. با سقوط الموت نزاریان وارد دوره تاریکی شدند. یک دلیل آن این بود که همواره تقیه می کردند. حکیم نزاری قهستانی یکی از شاعران به جا مانده نزاریان است که شاید یکی از نخستین پدیدآرندگانی است که قالب شعر را برای بیان و اصطلاحات صوفیه و برای ابراز عقاید و اندیشه های اسماعیلی خود که در اساس بازتاب تعالیم و آموزه های دوره الموت است، به کار برد. در واقع آثار نزاری قهستانی قدیمی ترین نمونه یک تلفیق ادبی میان کیش اسماعیلی نزاری و تصوف در ایران است و از این بابت نماینده مرحله آغازین یک سنت جدید نزاری است که تا روزگاری که صفویان حکومت خود را در 907 هجری در ایران مستقر ساختند، به نهایت پروردگی و کمال خود رسید. در کتاب حاضر دکتر نادیه جمال با استفاده از مجموعه آثار چاپ نشده نزاری یعنی کلیات و سفرنامه منظوم تحقیقات جدیدی درباره نزاریان بعد از مغول صورت داده است.