هستی با نظام طویل و عریض خود همراه با راز و اسرار بی شماری است که هر یک برای خود دفتری از معرفت کردگار را سامان می دهد. بدون تردید هستی شناسی عمیق و ژرف بی رازدانی و رازداری ممکن نیست. نظام وجود در اصطلاح مفاهیم دینی سطح و رویه ای به نام ملک و لایه و باطن و ژرفایی به نام ملکوت دارد که بعد بزرگ و نهفته آن را تشکیل می دهد. همچون سطح و ژرفای اقیانوس بزرگ که آنچه ناپیداست از بعد پیدا و آشکار آن بسی شگرف تر و پر بهاتر است و بزرگ تر از همه و بی مقیاس در بزرگی خدای بزرگی است که خالق و آفریدگار دو بعد ملک و ملکوت عالم هستی است. آنان که در طی عمر خویش فقط با سطح و ملک نظام آفرینش سروکار داشته اند و با عمق و ژرفای آن ناآشنا بوده اند، شناختشان از نظام وجود و به طور طبیعی از آفریدگار آن اندک و فقط بانگ جرسی به گوششان خورده است. به قول صائب: