یکی دیگر از آثار مستقیم و غیرمستقیم قرآن بر فرهنگ بشری، بنای تمدن پویای اسلامی بر شالوده قرآن است. اگر دوران طلایی و شکوهمند مسلمانان و قدرت گسترده جهان اسلام با مدارس و دانشگاه ها و کتابخانه های بزرگ و دانشمندان نابغه آن، ملاحظه شود و به ویژه در عصری که تاریکی و جهالت بر جهان حکمفرما بود، مورد بررسی قرار گیرد و سرعت پیشرفت مسلمانان تا قرون سوم و چهارم و پنجم مورد توجه واقع شود، نقش قرآن در این میان آشکار می گردد، زیرا بدون شک مبنا و موثر اصلی آن قرآن بوده است. این آثار را می توان در جنبه های مختلف مشاهده کرد: مثلا، تاثیر قرآن را در زمینه تحول خط و آرایش حروف و دقیق شدن آن و همچنین قانونمند شدن زبان و ادبیات، آفرینش های هنری و بیانی و گسترده شدن علوم بلاغت می توان دید، همچنین در زمینه گسترش لغت و زبانشناسی و تالیف کتاب های فرهنگنامه لغت، در زمینه شعر، زیباسازی روی کتیبه ها، مصحف ها و نقش و نگاره ها نیز این تاثیر مشهود و آشکار است.

اما از این جالب تر و مهم تر تاثیر روحی مستقیم قرآن بر فعالیت های علمی در اثر تشویق به علم و کتابت و عنایت به دانشمندان است. البته قرآن آثار غیر مستقیمی نیز بر فرهنگ جامعه گذاشته است: جالب توجه تر از این، تاثیرهای جانبی قرآن در ذهنیت و عمل خلاق مسلمانان است. به عنوان نمونه، مسلمانان را به حفظ قرآن تشویق می کند. این عمل موجب افزایش درصد حافظه، در اثر حفظ کردن قرآن می شود. اهتمام به علوم دیگر، تاثیر کتابت و نوشتن قرآن به کتابت های دیگر در جهت دقیق نویسی، از دیگر تاثیرات فرهنگ قرآن است. در زمینه ادب انسانی و رفتار اجتماعی نیز می توان به رواج ادبیات، قصه، حکایات اخلاقی با الهام از قرآن، مبارزه با خرافات و عقاید سخیف و باطل، اهتمام به موسیقی و زیبایی صدا و تجوید، آرایش کلمات و شکل و حرکت دادن آنها اشاره کرد. همچنین تاثیر قرآن بر پیدایش و بالندگی علومی چون فلسفه، کلام، عرفان و حتی هیات، نجوم، علوم پزشکی، ریاضی و هندسه، فیزیک قابل توجه است. همه اینها از دولت قرآن و تاثیر این کتاب الهی بر روح و رفتار اجتماعی و فردی مسلمانان است و همه نشان می دهد که تمدن اسلامی پیامد حضور قرآن در جامعه اسلامی بوده است.

استاد حوزه علمیه قم