گروه تاریخ و اقتصاد: آنچه انتظارش می رفت، پیش آمد. تبلیغات عثمانی ها و آلمانی ها برای برانگیختن مسلمانان دارد نتیجه می دهد. بحران در حال شکل گرفتن است. هنوز اعلامیه ای رسمی به عنوان حکم ورود مسلمین به جنگ علیه ما صادر نشده، ولی موجی خشمگین در عثمانی به پا خاسته و می توانیم اثراتش را در ایران حس کنیم. بیشترین اثر این موج در مرکز و جنوب و جنوب غربی دیده می شود. سفیر ما در تهران در حال تحت فشار قرار دادن دولت ایران برای جلوگیری از تاثیر این موج است.

دولت ایران ناتوان از پذیرش فشار ماست. ایران سال هاست تحت تاثیر اندیشه روحانیون شیعه است و اثرات آن را در جنگ با روسیه و رویارویی با نوگرایی های ناصرالدین شاه و انقلاب مشروطه لمس کرده و علاقه مندان به نجات ایران از ستم های حاکم بر ایران بد نمی بینند که در این روزگار دل مشغولی روسیه به جنگ، با ورود نظر روحانیون، جنبشی برای رهایی از سلطه روس ها پدید آید. دولت ایران با توجه به این وضع سر تاونلی را تنها امیدوار به بی طرف ماندن می کند و برای نگه داشتن ما در کنار خود برای کوتاه کردن دست متحد ما، روسیه، از سرزمین خود بالاخره رسما اعلام بی طرفی کرده است.

اعلام بی طرفی ایران، عثمانی را آزرده و برای برهم ریزی ایران و وادار شدنش به ورود به جنگ، کردها را به میدان کشیده و این سبب ورود واحدهایی از ارتش روسیه به شمال غربی ایران به منظور جلوگیری از آشوب برانگیزاننده ایران برای کنار نهادن بی طرفی و ورود به جنگ به نفع عثمانی گشته است.

دگرگونی اوضاع در تهران به سرعت جنوب ایران را تحت تاثیر قرار داده و خبرهای رسیده همه دلالت بر پدید آمدن زمزمه های ناخرسندی در میان مردمی است که تاکنون خاموش بوده اند و گذشته نشان داده که پا نهادن شان به صحنه، نتایج خوبی نخواهد داشت. باید هرچه زودتر به اوضاع تهران برای آرام ساختن این مناطق سر و سامان داد.

شنبه 21 اکتبر 1914

گزارش کنسول انگلیس در جنوب از اوضاع ایران در جنگ جهانی اول، ترجمه دکتر افشین پرتو، به نقل از پژوهشنامه خلیج فارس (دفتر ششم)