قرآن کریم در سوره «ص» می فرماید: «ابلیس از آتش آفریده شده» و در همان سوره، ابلیس(شیطان) تهدید به آتش جهنم شده، چطور ممکن است موجودی که از آتش آفریده شده به وسیله آتش عذاب شود؟

از چند زاویه می توان به این پرسش پاسخ گفت:

اول: اینکه عذاب الهی و عذاب های دوزخ و جهنم منحصر به آتش نیست، و عذاب های روحی و روانی نیز مطرح است. به عنوان مثال: خداوند در قیامت با جهنمیان سخن نمی گوید این خودش نوعی عذاب است. گاهی خداوند کلمات تندی به آنها می گوید که اینها نوعی عذاب های روحی و روانی است.

محرومیت از بهشت عذابی بالاتر است. بنابراین عذاب جهنم منحصر در آتش نیست. و یکی از عذاب های الهی آتش است!

دوم: ممکن است بگوییم آتش جهنم و آتش های دیگر مراتب تشکیکی دارند، یعنی ذو مراتب هستند، به عبارت دیگر، ممکن است یک آتش ضعیف باشد و آتش دیگر قوی تر باشد و آتش قوی تر بر آتش ضعیف تر غلبه کند و آن را به نابودی بکشد.

در این رابطه شاهد مثال زیر پاسخی به این سوال است.

شخصی به سخنان امام صادق علیه السلام اعتراض کرد و گفت: چگونه امام صادق علیه السلام می گوید: «شیطان با آتش عذاب می شود در حالی که هیچ موجودی با جنس خودش عذاب نمی شود؟» نقل شده «بهلول» -که در آن زمان می زیسته- یک جواب نقضی جالبی به او داد به این ترتیب که وقتی با این شخص روبرو شد کلوخی را برداشت و بر سر او کوبید، سر او به شدت درد گرفت، و او نزد قاضی یا خلیفه شکایت کرد. وقتی بهلول را خواستند، بهلول گفت: این کار براساس مبنای خود این شخص انجام شده و اینکه می گوید درد دارم درست نیست، چرا که خود ایشان می گفت: چگونه همجنس همجنسش را می تواند آزار بدهد یا به وسیله همجنسش عذاب شود و من با کلوخی به سر او زدم که خاک سفت شده بود و خود این آقا هم از جنس خاک است.

بهلول در حقیقت با این عملش خواست به این شخص پاسخ نقضی بدهد که چنانچه کلوخ - که انسان هم از آن جنس است - می تواند به سر انسان صدمه وارد کند و اذیت کند همان طور هم می تواند آتشی موجب عذاب آتش دیگر بشود؛ یعنی جنس آتش می تواند مایه عذاب شیطان و جنیان بشود. وهیچ گونه منافاتی با یکدیگرندارد.