فرقه اجتماعیون عامیون در اوایل جنبش مشروطه خواهی تشکیل شد و همزمان با اولین دوره مجلس شورای ملی فعالیتش اوج گرفت. حزب دموکرات در گرماگرم انتخابات مجلس دوم پایه گذاری شد و تا چند سال با افت و خیز به فعالیتش ادامه داد و سرانجام پس از جنگ جهانی اول از بین رفت. چند تن از پایه گذاران حزب دموکرات از اعضای پیشین فرقه اجتماعیون بودند، اما همه اجتماعیون از تشکیل حزب دموکرات پشتیبانی نمی کردند. چند نفر از آنها به احزابی مانند اعتدالیون و اتفاق و ترقی پیوستند که مخالف و گاه دشمن حزب دموکرات بودند. مرکز فرقه اجتماعیون در قفقاز هم دل خوشی از دموکرات ها نداشت. بنابراین، بین این دو فرقه سیاسی باید تفاوت گذاشت. درباره اندیشه سوسیالیستی این دو جریان هم باید با احتیاط سخن بگوییم. در هر دو حزب کسانی بودند که اندیشه سوسیالیستی داشتند. کسانی هم بودند که تفکر و اعتقاد سیاسی شان به گونه دیگر بود، از معتقدان به لیبرالیسم سیاسی و اقتصادی گرفته تا پیروان اندیشه سوسیالیستی در هر دو فرقه دیده می شدند.

درباره آشنایی اجتماعیون و دموکرات ها با اندیشه های چپ هم درست این است که آنها را جدا از یکدیگر بررسی کنیم. آشنایی اجتماعیون با اندیشه های چپ – یا سوسیالیسم – اندک بود و عمق چندانی نداشت. آنها سازمانی عملگرا تشکیل دادند و خود را درگیر مسائل نظری نکردند. برخلاف آنچه از اعضای هر حزب سیاسی می توان انتظار داشت، اندیشه اجتماعیون بدون هماهنگی و یکپارچگی کلی بود. اگر به شعبه اجتماعیون تهران نگاه کنیم، در آن هم امثال حکیم الملک و حسین قلی خان نواب را می بینیم که بیش از مشروطیتی لیبرال نمی خواستند، هم حیدرخان را می بینیم که در محیط قفقاز با اندیشه ها و جنبش سوسیالیستی آشنا شده بود. اما او شخصیتی اهل قلم نبود و در زمینه پخش اندیشه سوسیالیستی کاری انجام نداد. از سوی دیگر، علی اکبر دهخدا که او هم عضو اجتماعیون تهران بود، مقاله ای مفصل درباره لزوم تقسیم زمین میان دهقانان نوشت که در هفته نامه «صوراسرافیل» منتشر شد و این مقاله رنگ سوسیالیستی داشت. احتمال می دهیم که آشنایی دهخدا با اندیشه سوسیالیستی بیش از اینها بوده باشد. اما متاسفانه او، به دلایل گوناگون، نخواست دانسته های خود را بنگارد و در دسترس عموم بنهد.