قبل از دوستی و رفاقت با کسی چرا باید آن فرد را مورد اختبار و آزمایش برای صلاحیت و احراز شرایط لازم دوستی و رفاقت قرار داد؟

در آموزه های وحیانی در باب دوست یابی ما به طور کلی مسئله «اختبار» را داریم؛ یعنی با هر که می خواهی رابطه رفاقتی برقرار کنی، قبلش او را آزمایش و امتحان کن. روایتی از علی(ع) است که فرمودند: «لاتتق بالصدیق قبل الخبره». اگر می خواهی به عنوان صداقت به رفیق اعتماد کنی، قبل از آنکه او را بیازمایی هیچ وقت اعتماد نکن. قبل از اینکه او را بیازمایی، به او دل نبند. ممکن است سوال کنید چرا؟ جهتش این است که اگر قبل از اختبار و امتحان با او دوستی کردی و رابطه ات تنگاتنگ شد، محبت او در دل تو تشدید می شود و این رابطه محبتی موجب می شود که این رفاقت در ابعاد گوناگون اعتقادی و نفسانی و عملی ات، چه رفتاری و چه گفتاری بر روی تو اثر بگذارد؛ چون گفتار هم عمل است؛ گفتار عمل زبان است.

مطلب دیگر آن است که اگر انسان بدون اینکه قبلا آزمایشی کرده باشد، با شخصی در رفاقت رابطه محبتی برقرار کند- اصلا رفاقت بر مبنای محبت است- اگر کسی «قبل الاختبار» بیاید رفیق شود، این محبت رفیق در دل او آمده است و اینجا است که دیگر نمی تواند تشخیص بدهد که آن شخص دوست خوبی است یا خیر. اگر بخواهم قبل از آنکه آن رشته محبتی رفاقتی بین من و شما تقویت شود شما را بیازمایم، می توانم؛ چون می توانم چه در بعد اعتقادی، چه در بعد عملی و چه در بعد نفسانی شما دقیق شوم که آیا با هم، همسو هستیم یا نیستیم. آدم عصبانی مزاجی هستی، افسارگسیخته ای یا نه؟ در بعد شهوتی ات، کسی هستی که به اسارت شهوت رفته یا نه؟ حالا چه شهوت مالی باشد، چه جنسی باشد، فرقی نمی کند. در بعد عملی خارجی می توانم بفهمم که آیا انسان متشرعی هستی یا نه، بی بندوبار و لاابالی هستی؟ اگر هم شخص متدین بی غرض و بی مرضی که درباره تو اطلاعاتی دارد مطلبی بگوید، از او می پذیرم. قبل از دوستی است که می توانم اینها را تشخیص دهم؛ اما اگر بعد از اینکه رفیق شدی، آن وقت بخواهی آزمایش کنی، بدان که حالا کور و کر هستی. نه می توانی عیب هایش را ببینی، نه می توانی بشنوی.

علی(ع) فرمودند: «عین المحب عمیه عن معایب المحبوب»؛ چشم کسی که دیگری را دوست دارد، از اینکه عیب های او را ببیند کور است. در ادامه می فرمایند: «و اذنه صماء عن قبح مساویه». یعنی گوشش هم به خاطر حب کر است. کر است از اینکه بخواهد عیب ها و زشتی های او را بشنود. این یک قانون کلی است. این روایت از پیغمبر اکرم(ص) است که حضرت فرمودند: «حبک للشیء یعمی و یصم». حب شیء انسان را کور و کر می کند. اینجا شیء است، آنجا بحث محب و محبوب بود. اینکه این همه به ما در باب دوست یابی سفارش می کنند که آقا مراقب باش، برای این است که رفاقت بر محور محبت است و محبت چنین کاری می کند که می فرمایند تو را کور و کر می کند.

در مسئله دین هم می گویند که اصلا دین بر محور محبت است. روایتی از امام باقر(ع) است که حضرت فرمود: «الذین هو الحب و الحب هوالدین». یعنی اصلا اینها با هم تفاوت ندارند. یعنی این قدر محبت نقشش قوی است؛ لذا در باب مسئله رفاقت، «اختبار قبل الرفاقه» را مطرح می کنند. با هر کس می خواهی دوستی کنی، به صرف ظواهر بسنده نکن. در ابعاد سه گانه اعتقادی، نفسانی و عملی او را آزمایش کن؛ وگرنه بدان که رفاقت چون نقش سازندگی و نقش تخریبی اش بسیار قوی است، تاثیرش خیلی زیاد است. حالا از این منظر می توان وارد شد. در این جهت که در روایاتمان هم زیاد داریم که می فرمایند بروید با اولیاءالله رفیق شوید. حبتان نسبت به اولیاءالله باشد، چرا؟ جهتش معلوم و مشخص است؛ چون این محبت است که مظهر رفاقت است. این محبت اولیاءالله نقش سازندگی دارد.

در روایتی از علی(ع) است که حضرت فرمود: «ایاک ان تحب اعداء الله»؛ از محبت نسبت به دشمنان خدا بپرهیز. آنهایی که دشمن خدا هستند، یک وقت رشته محبتی با اینها برقرار نکنی. «او تصفی ودک لغیر اولیاءالله». یعنی بپرهیز از اینکه محببت را برای غیردوستان خدا خالص کنی. جهتش این است که این رابطه تنگاتنگ، محبت آور است؛ محبت که آمد خطرناک است. البته بدان آنجایی که بدون اختبار و آزمودن در سه بعد اعتقادی، عملی و نفسانی باشد خطرناک است؛ ولی اگر اختبار و آزمایش شد، بهترین نقش سازندگی را بر روی انسان دارد. عرض کردم در روایات داریم که یک وقت با غیر اولیاء خدا«لحمک کلحمی» نشوی! خیلی صمیمی نشوی! چون تعبیر به «او تصفی» داشت؛ یعنی محبتت را برای غیر اولیای خدا خالص نکنی!

ادامه دارد...