بیشتر آن چه از برتولت برشت به فارسی ترجمه شده است برمی گردد به فاصله بین سال های آغازین دهه چهل و سال های پایانی دهه پنجاه؛ دوره ای که فکر انقلابی و سیاسی بر هنر و ادبیات غالب بود و این فارغ از برخی اختلاف های عقیدتی میان جریان های روشنفکری مخالف حکومت پهلوی، تقریبا در میان تمامی آن ها رویکردی مشترک بود. از همین روست که در فهرست مترجمان آثار برشت در آن دوره از مارکسیست های ارتدوکس که قاعدتا نباید با سبک برشت و نظریه های تئاتری او چندان موافق می بودند تا چپ هایی با رویکردهای منعطف تر و به روزتر و حتی روشنفکران متمایل به تعهد سارتری و اگزیستانسیالیستی به چشم می خورد و همچنین مترجمانی که نه فقط به پیام سیاسی برشت که به وجه هنری کار او که از قضا بینش سیاسی اش به طرزی ریشه ای تر در آن نهفته بود نظر داشتند و از همین رو ابداعات فرمال او را که در تاکید او بر تغییر بنیادین شیوه تولید تئاتر و متن تئاتری ریشه داشت نادیده نمی گرفتند و در ترجمه آثار او سخت مراقب بودند که ظرافت های هنری آثار او تا جای ممکن از دست نرود و به خواننده فارسی زبان منتقل شود. البته هیچ جای تعجب نیست که در این انبوه ترجمه از برشت همه ترجمه ها به یک میزان دقیق و درست نبوده باشند و بین شان ترجمه های نادرست و غیردقیق نیز یافت شود. در جستجوی ترجمه های فارسی برشت در آن فاصله زمانی که گفته شد به نام مترجمان و ناشران بسیاری برمی خوریم. از ناشران معروف تا ناشرانی که امروزه نام و نشانی از آن ها نیست، از مترجمان نام آشنا تا مترجمانی کمتر مشهور و احیانا با اسم های مستعار. در این بین اما نشر خوارزمی تا حدودی مستثنا بود چراکه ترجمه آثار برشت را به طور منظم و سیستماتیک و به عنوان یک پروژه جدی کلید زد و ویراستاری و سرپرستی این کار را به فرامرز بهزاد سپرد. بهزاد که خود از مترجمان صاحب نام زبان آلمانی و مولف فرهنگ آلمانی – فارسی بود علاوه بر چند کتاب برشت که خودش برای نشر خوارزمی ترجمه کرد، ترجمه بعضی از این کتاب ها را هم به مترجمان دیگری که از آلمانی ترجمه می کردند سپرد و خودش ویراستاری این ترجمه ها را به عهده گرفت. «درباره تئاتر»، «تفنگهای خانم کارار و رویاهای سیمون ماشار» و «شویک در جنگ جهانی دوم» به ترجمه فرامرز بهزاد، «نمایشنامه های آموزشی» به ترجمه فرامرز بهزاد، بهرام حبیبی و اردشیر فریدمجتهدی، سه نمایشنامه «بعل»، «در جنگل شهر» و «صدای طبل در شب» (هر سه در یک کتاب) به ترجمه محمود حسینی زاد و «تک پرده ای ها» به ترجمه محمود حسینی زاد و اردشیر فریدمجتهدی از جمله آثار برشت بودند که در قالب پروژه مذکور در نشر خوارزمی به چاپ رسیدند.

زنده یاد شریف لنکرانی هم از دیگر مترجمان مطرح زبان آلمانی بود که آثاری از برشت را برای نشر خوارزمی ترجمه کرد که از آن جمله است «آدم آدم است»، «بچه فیل» و «استنطاق لوکولوس» (هرسه در یک کتاب) و «اپرای سه پولی» و «صعود و سقوط شهر ماهاگونی» (هر دو در یک کتاب). «ترس و نکبت رایش سوم» از دیگر آثار برشت است که توسط شریف لنکرانی ترجمه شده است که این ترجمه را البته نه نشر خوارزمی بلکه نشر مروارید منتشر کرده است. «ترس و نکبت رایش سوم» را، که درواقع مجموعه ای از نمایشنامه های تک پرده ای است، بیژن مفید در کارگاه نمایش کارگردانی کرد که این خود نشان می دهد برشت سیاسی حتی به کارگاه نمایش هم، که معروف بود به محافظه کاری و بی اعتنایی به سیاست، نفوذ کرده بود. از دیگر هنرمندان تئاتر که در آن سال ها به برشت گوشه چشمی داشتند و آثاری از او را ترجمه و اجرا کردند باید از زنده یاد رضا کرم رضایی نام برد. «توراندخت یا کنگره پاک شوران (گناه شوران)» از جمله ترجمه های کرم رضایی از آثار برشت است. این نمایشنامه امسال نیز با ترجمه محمود حسینی زاد و همکاری نصرت الله رستگار با عنوان «توران دخت یا کنگره ی توجیه گرها» منتشر شده است. «دانسن» و «قیمت آهن چنده؟» (هر دو در یک کتاب) و «هوارتی ها و کوراتی ها» از دیگر نمایشنامه هایی است که از برشت با ترجمه کرم رضایی منتشر شده است. کرم رضایی در سال 1355 تله تئاترهای «دانسن» و «قیمت آهن چنده؟» را کارگردانی کرد.

حمید سمندریان نیز از دیگر کارگردانان صاحب نام تئاتر بود که ترجمه و اجرای اثری از برشت را در کارنامه کاری خود ثبت کرد؛ سمندریان در سال 1341 ترجمه خود از «دایره گچی قفقازی» برشت را منتشر کرد و در سال 1377 همین نمایشنامه را روی صحنه برد.

چنان که گفته شد مارکسیست های ارتدوکس که در ادبیات سلیقه ای کلاسیک داشتند و خود اگر دست به قلم می بردند بیشتر طبق الگوهای رئالیسم سوسیالیستی می نوشتند نیز از برشت غافل نماندند و بهترین گواه این مدعا بودن نام م.ا. به آذین در فهرست مترجمان آثار برشت است. به آذین که جامعه ادبی خواندن برخی از بزرگ ترین آثار کلاسیک ادبیات جهان را به زبان فارسی مدیون اوست یک نمایشنامه هم از برشت با عنوان «استثناء و قاعده» به فارسی ترجمه کرده است.

بین چهره های نام آشنای ترجمه ادبی که ترجمه برشت را هم در کارنامه کاری خود دارند باید از عبدالرحیم احمدی هم نام برد که «زندگی گالیله» را از برشت به فارسی ترجمه کرده است. همچنین از زنده یاد مصطفی رحیمی که نمایشنامه های «ننه دلاور و فرزندان او» و «آنکه گفت آری و آنکه گفت نه» برشت را ترجمه کرد.

عبدالله کوثری نیز در دهه 50 نمایشنامه ای از برشت ترجمه کرده است؛ نمایشنامه «محاکمه ژاندارک در روان» که چندی پیش هم تجدید چاپ شد. از برخی آثار برشت نیز بیش از یک ترجمه وجود دارد. یک نمونه اش «توران دخت» است که پیش از این به هر دو ترجمه آن اشاره شد. به جز این اما می توان به «در جنگل شهر» هم به عنوان نمونه ای دیگر اشاره کرد. از این اثر برشت هم علاوه بر ترجمه حسینی زاد ترجمه ای دیگر وجود دارد با عنوان «در انبوه شهرها» که مترجم آن عبدالرحمن صدریه است.

برتولت برشت اما به جز نمایشنامه آثار دیگری هم داشت. قطعات داستانی با عنوان «حکایت های آقای کوینر» از جمله آثار غیرنمایشی اوست. این قطعات داستانی را علی عبداللهی به فارسی ترجمه کرده که در مجموعه ای با عنوان «فیل» به چاپ رسیده است. در سال 1350 هم کتابی با عنوان «برتولت برشت» منتشر شد که مجموعه ای بود شامل یک مصاحبه، یک نمایشنامه و چند شعر و داستان از برشت با ترجمه رسول نفیسی.

درباره برشت و نظریه های تئاتری او نیز کتاب هایی به فارسی ترجمه شده است که هم شامل یادداشت ها و مقالاتی به قلم خود برشت است و هم شامل آن چه دیگران در معرفی او نوشته اند. «درباره تئاتر» به ترجمه فرامرز بهزاد که پیش از این به آن اشاره شد از دسته اول است و مقالات و یادداشت های خود برشت را در برمی گیرد. همچنین است کتابی با عنوان «زندگی تئاتری من» به ترجمه فریدون ناظری. «از برشت می گویم» نوشته روت برلاو و ترجمه مهشید میرمعزی و «برتولت برشت در قاب عکس ها و لابه لای کلمات» نوشته ورنر هشت و با پیشگفتار ماکس فریش و ترجمه زنده یاد جاهد جهانشاهی از آثاری است که درباره برشت به فارسی ترجمه شده است. چند سال پیش نیز کتاب «فهم برشت» که شامل مجموعه ای از مقالات والتر بنیامین درباره برشت بود توسط گروهی از مترجمان به فارسی ترجمه و منتشر شد. «ارباب پونتیلا و نوکرش ماتی» ترجمه فریده لاشایی، «کله گردها و کله تیزها» و «من برتولت برشت» ترجمه بهروز مشیری، «گفتگوی فراریان» ترجمه خشایار قائم مقامی، «روزهای کمون» ترجمه ف.ک.کاووسی، «صعود مقاومت پذیر آرتور و اویی» ترجمه افریدون، «آقای نخست وزیر» ترجمه و بازسرایی شاهکار بینش پژوه، «زن خوب ایالت سچوان» ترجمه مهدی زمانیان، «قطعه آموزش» ترجمه مینو ملک خوانی، «اپرای سه پولی» ترجمه علی اکبر خداپرست و «مادر» ترجمه بهرام حبیبی از دیگر آثاری است که از برشت به فارسی ترجمه شده.