آرشیو چهارشنبه ۹ آبان ۱۳۹۷، شماره ۴۲۲۱
اندیشه
۱۴
کتابخانه

عشق به روایت هری فرانکفورت

خلسه محض خودخواهی

کتاب دلایل عشق که در سال 2004 به قلم هری فرانکفورت به مخاطبان عرضه شد، ضرباهنگی خودانگیخته و عمیق دارد و پرسش های بنیادینی را مطرح می کند که دغدغه بسیاری از انسان های امروزی اند. مردمانی که هر مرتبه ای از سطحی نگری یا ژرف اندیشی را داشته باشند، از روبه رو شدن با این پرسش ها ناگزیرند. یکی از این سوالات که پهنه تفکر انسان هرگز از حملات بی امان آن مصون نمانده «چگونه باید زیست؟» است. شاید بهترین پاسخ را بتوانید در بین سطرهای این کتاب بیابید. مساله شناسی نویسنده عنوان می کند که در گام نخست باید ببینیم چه چیزی در زندگی ما بیشترین ارزش را به خود اختصاص داده است، به عبارت دیگر دغدغه چه چیزی را در زندگی داریم. تفاوت است میان آنچه دغدغه ما است، آنچه برای ما مهم است و آنچه بدان عشق می ورزیم. در نگاه فرانکفورت دغدغه داشتن به مثابه فعالیتی که ما را به خودمان پیوند می دهد، به شکل گریزناپذیری بنیادین است. آنچه شایسته است، دغدغه انسانی باشد، عشق و خاصه عشق به خویشتن است. عشق ورزیدن بنا بر طبیعتش موجب می شود که هم متعلق های آن را ارزشمند بدانیم و هم چاره ای نداشته باشیم جز اتخاذ آن متعلق ها به عنوان غایت نهایی مان. عشقی که در اینجا مطرح است فراتر از تفسیری رمانتیک است، نه ما را به تعالی می رساند و نه به حضیض رهنمون می کند. بلکه این عشق طرحی است وجودی که با نوعی مواجهه آغاز می شود و در جهت شناختن جهان حرکت می کند. عشق میان دو فرد شبیه دو آلت موسیقی متفاوت است که وقتی با رهبری توانمند موسیقیدانی همراه می شوند به طرز اسرارآمیزی همگرا شده و اثری بدیع خلق می کنند. اما نباید این هارمونی ارزشمند را با تعابیر سطحی و مبتذل توصیف کرد. فرانکفورت در این اثر موجز به دنبال آن است که مفهوم بنیادین و ارزشی عشق را در زندگی شرح دهد. او بیان می کند اینکه به چیزها عشق می ورزیم ضرورتا نتیجه تشخیص ارزش آنها و مفتون آن ارزش بودن نیست، بلکه آنچه بدان عشق می ورزیم نزد ما ارزش می یابد، چون ما بدان عشق می ورزیم. از این رهگذر است که حتی اگر فرزندان مان به نحوی ما را ناامید کنند باز هم به عشق ورزیدن به ایشان ادامه خواهیم داد. برای هر نوع عشق چهار مولفه مفهومی ضروری است. اول آنکه عشق علاقه ای بی غرضانه است در راستای به باشی و بالیدن دیگری، دوم آنکه عشق ناگزیر شخصی است و نمی توان دیگری را جایگزین معشوق دانست و از این حیث با سایر حالات انسانی نظیر احسان متفاوت است. وقتی درصدد کمک به تهیدستان هستیم چندان مهم نخواهد بود که آنها مشخصا چه افرادی هستند. سوم؛ عاشق با معشوق خود احساس یگانگی می کند، یعنی علایق و منافع معشوق را از آن خود می داند و در نهایت، چهارم آنکه عشق بسته به انتخاب نیست بلکه با شرایطی که خارج از مهار اختیار بی واسطه ما است، معین می شود. عنوان می شود که هیچ چیز به اندازه خودخواهی دشمن عشق نیست، خودی که ترجیح می دهد جهانش را به جهانیان تحمیل کند. کانت از جمله کسانی است که از سلطه فراگیر و بی امان خوددوستی هراسان و مایوس است. وقتی انگیزش انجام دادن عمل چیزی نیست جز میل فردی، هیچ ارج اخلاقی در آن عمل وجود نخواهد داشت. فرانکفورت در برابر اندیشه کانت عنوان می کند که اخلاق به عمق مفاهیم نمی پردازد، زیرا نوع خاصی از زندگی را به انسان ها توصیه می کند اما هرگز ما را قانع نمی کند که به چه دلیل باید این نوع از زندگی را ارجح به سایر انواع بدانیم. با در نظر گرفتن چهار مولفه معرف عشق، خوددوستی خالص ترین حالت عشق است و برای روشن کردن خصلت خوددوستی عشق والدین به فرزندان خردسال را مثال می زند، از آنجا که فرزند به معنای واقعی درون بدن والدین وجود می یابد، بخشی از خود ایشان به حساب می آید. بدون اینکه با خودمان بجنگیم یا تلاش کنیم که مدام احساسات خودمان را نادیده بگیریم یا از آنها فرار کنیم می توانیم با پذیرش تجربیات و احساس های خود، به ساده ترین شکل ممکن صلح درونی را تجربه کنیم و این معنای واقعی عشق به خود است. طبیعت موجودات زنده مبتنی بر خوددوستی است. نیروی خوددوستی تفکر منطقی و عقلانی را در انسان شکوفا می کند و به او یاری می رساند تا از دوگانگی و کشمکش های همیشگی درون خود فاصله بگیرد. یکدل بودن همان عاشق خود بودن است که سبب می شود، اراده فرد مطلقا از آن خودش باشد. اما دستیابی به یکدلی در زندگی وابسته به بخت وراثتی و سایر اشکال بخت یاری است. پس آن کس که به خود عشق می ورزد، این عشق را فقط با عشق ورزی به آنچه بدان عشق می ورزد، ثابت خواهد کرد. چنانچه در اشعار زیبای مالارمه خوانده ایم:

در تلاطم زندگی است که به خلسه محض خودخواهی رسید.