دوران طولانی پادشاهی شاه طهماسب یکم

شاه طهماسب یکم 12 اسفند 892 در روستای شه آباد اصفهان به دنیا آمد. وی در یک سالگی به دستور پدرش شاه اسماعیل به هرات انتقال یافت و خراسان تا رود آموری اصطلاحا به او تعلق گرفت و دیو سلطان روملو حاکم بلخ به للگی (سرپرستی) او انتخاب شد. 10 ساله بود که به سلطنت رسید و به مدت 54 سال سلطنت کرد که طولانی ترین ایام سلطنت در دوران صفوی محسوب می شود.با اینکه شاه اسماعیل موسس سلسله صفویه است، اما ثبات حکومت صفویه در دوران طولانی حکومت شاه طهماسب بود.

نیمه اول سلطنت او بیشتر در رفع نفاق و چنددستگی میان سران قزلباش و اداره جنگ در سرحدات شرقی و غربی مملکت گذشت. شاه طهماسب به علت نزدیکی تبریز به مرزهای عثمانی و آسیب پذیری این شهر و دوری تبریز از خراسان که همواره مورد هجوم ازبکان قرار می گرفت، در سال 965 ه‍.ق پایتخت خود را به قزوین منتقل کرد. از این تاریخ تا سال 1006 ه‍.ق (که شاه عباس اول، اصفهان را به پایتختی انتخاب کرد) شهر قزوین پایتخت صفویه بود. در دوره او سپاهیان عثمانی چندین بار به مناطق غربی و آذربایجان حمله کردند. با توجه به تعداد بسیار کمتر سپاهیان صفوی، آنها چاره ای جز استفاده از نبرد دفاعی نداشتند. شاه طهماسب نیز با استفاده از تاکتیک امحای منابع حداکثر بهره برداری را می کرد و مانع پیشرفت آنان می شد، به نحوی که لشکرکشی ها به نتایجی که منظور نظر سلطان عثمانی بود، منجر نشد. حتی در بعضی از جبهه ها مانند قفقاز متحمل شکست شدند. اسماعیل میرزا فرزند شاه طهماسب در سال 958 ه‍.ق با فتح ارزنه الروم و کردستان و ارمنستان، مناطقی را که به اطاعت سلطان عثمانی درآمده بود، مجددا به حاکمیت صفویه اضافه کرد.

بهاءالدین محمدبن حسین عاملی مشهور به شیخ بهایی، 8 اسفند 925 در بعلبک به دنیا آمد. او ریاضیدان، مهندس، ادیب و دانشمندی بود که طی دوران حیات پر ثمرش بیش از 95 جلد کتاب در زمینه های مختلف تالیف کرد. وی هنگام ورود به ایران سیزده ساله بود. پدرش عزالدین حسین عاملی به خاطر اذیت شیعیان آن منطقه توسط دولت عثمانی از یکسو و دعوت شاه طهماسب صفوی برای حضور در ایران، به سوی ایران رهسپار شد و چون به قزوین رسیدند و آن شهر را مرکز دانشمندان بزرگ ایرانی یافتند، در آن سکنی گزیدند و بهاءالدین به شاگردی پدر و دیگر دانشمندان آن عصر مشغول شد.

شخصیت علمی و ادبی او باعث شد تا از 43 سالگی شیخ الاسلام اصفهان شود و در پی انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان از 53 سالگی تا آخر عمر (75 سالگی) منصب شیخ الاسلامی پایتخت صفوی را در دربار مقتدرترین شاه صفوی، شاه عباس بزرگ برعهده داشته باشد. تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و روستاهای مجاور رودخانه از جمله خدمات او بوده است. همچنین گرمابه ای ساخته که هنوز در اصفهان باقی است. طراحی منار جنبان اصفهان نیز که هنوز پا برجاست به او نسبت داده می شود. طرح ریزی کاریز نجف آباد-اصفهان به نام قنات زرین کمر، (یکی از بزرگ ترین کاریزهای ایران) نیز منسوب به او است. برخی مورخان طرح و تولید نان سنگک را کار او دانسته اند. بنا به روایتی شاه عباس برای رفاه حال طبقات تهی دست و لشکریان خود که غالبا در سفر احتیاج به نان و خورش موقت و فوری داشتند درصدد چاره برآمد. وی حل این مشکل را از «شیخ بهایی» خواست. شیخ بهایی با تفکر و تعمق تنور سنگکی را ابداع کرد. این اختراع که با دقت و هوشیاری طرح و عملی شده است به قدری کامل و دقیق است که پس از گذشت چند صد سال هنوز به همان صورت اولیه مورد استفاده قرار می گیرد.

سوم مارس 1857 انگلستان و فرانسه به چین اعلان جنگ دادند و جنگ دوم تریاک آغاز شد که تا سال 1860 ادامه یافت و به شکست نظامی چین انجامید. در جریان این جنگ، قدرت ها ی جهانی دیگر به انگلستان و فرانسه پیوسته بودند. طبق قراردادهای پایانی این جنگ، دولت وقت چین که از توان نظامی کافی برخوردار نبود قبول کرد که تجارت تریاک انگلستان با چین قانونی شود که نتیجه اش اعتیاد چینی ها بود. طبق این قراردادها، دولت چین موافقت کرد که بنادر خودرا به روی قدرت ها ی وقت بازبگذارد، از واردات این کشورها عوارض گمرکی نگیرد، مانع مهاجرت کارگران «پرکار و ارزان مزد» چینی به آمریکای شمالی (کانادا و ابالات متحده) و مستعمرات قدرت ها نشود، کشتی ها ی نظامی آنان بتوانند وارد بنادر چین شوند، مانع فعالیت مروجین مسیحیت نشود و هرگونه قرارداد به زبان انگلیسی نوشته شود. ویلیام جاردین، تاجر انگلیسی تریاک در همان زمان گفته بود: «تا جایی که من می دانم، تجارت تریاک مطمئن ترین و شایسته ترین داد و ستدی است که یک جنتلمن می تواند به آن بپردازد.»