سفر نخست وزیر ژاپن به ایران از جهاتی دارای اهمیت است. نکاتی را در این باره قابل طرح و توجه به برخی حواشی را ضروری می دانم که در چند محور زیر دسته بندی می کنم.

اول- قد و قواره کشور و سیاستمداران ژاپنی، «میانجیگری» نیست. اساسا این کشور در وضعیتی نیست که بتواند در یک بحران بزرگ بین المللی نقش محوری کسب کند و بازیگر مستقل باشد. ژاپن اگر چنین نقشی را می توانست برعهده بگیرد، ما در برجام باید با 5 به علاوه 2 مذاکره می کردیم یعنی همان نقشی که دولت آلمان بازی کرد. ژاپن بیشتر به کشوری شباهت دارد که می تواند پیام بیاورد و پیام ببرد و بنابراین نباید برای سفر «آبه» به ایران، بزرگنمایی کرد و انتظارات بزرگی را از این سفر دامن زد. همسویی سیاست ژاپن با امریکا بیش از حدی است که بتوان برای این کشور و سیاستمدارانی مانند نخست وزیر ژاپن، نقش مستقل و میانجی قائل شد.

دوم- این امر به معنای بی اهمیت یا کم اهمیت بودن سفر «آبه» به ایران نیست. واقعیت این است که ژاپن کشوری قدرتمند از نظر اقتصادی است و جایگاه مهمی در میان چند قدرت اقتصادی دنیا بر عهده دارد. این کشور با ایران روابط خوبی داشته و دارد و اگر فشارهای امریکا نباشد، این مناسبات بسیار هم توسعه پیدا خواهد کرد. بعد از 41 سال این اولین بار است که نخست وزیر این کشور به ایران می آید و...

همین امر، اهمیت این سفر را مضاعف می کند. ژاپن به نفت ایران وابسته است و دلش نمی خواهد نفت خوب ایران را کنار بگذارد. این کشور در 40سال گذشته صدها دانشجوی ایرانی را بورسیه تحصیل در ژاپن کرد تا بتواند در آینده اقتصاد ایران فعال باشد و بنابراین راضی نیست به خاطر فشار امریکا، بازار ایران را از دست بدهد. ایران نیز به این کشور حسن ظن دارد و معتقد به رویکرد سلطه جویانه و امپریالیستی برای این کشور نیست. سوابق همکاری دوجانبه نشان می دهد که در شرایط عادی، ایران و ژاپن می توانند دوستان خوبی برای هم باشند و روابط خود را گسترش دهند.

سوم- سفر نخست وزیر ژاپن در این شرایط و بعد از سفر ترامپ به توکیو، معنادار شده است. در واقع در سفر ترامپ به این کشور، هم لحن رییس جمهوری امریکا در قبال ایران تغییر کرد و شعارهایی مانند براندازی نظام و خشکاندن ریشه ملت ایران و حذف ایران از قدرت منطقه ای و امثالهم از او شنیده نشد و هم درخواست صریح ترامپ از نخست وزیر ژاپن برای تشویق ایران به مذاکره، جلب توجه کرد. از آن زمان، این گونه تلقی شد که نخست وزیر ژاپن از سوی دولت امریکا دارای ماموریت خاصی است یا دست کم پیام معینی را به ایران منتقل می کند؛ پیامی که احتمالا محتوای دوستانه آن بر تهدید به جنگ و اقدام نظامی می چربد. البته گروهی معتقدند که سفر «آبه» به ایران با چراغ سبز مقامات ایرانی انجام می شود تا در بن بست موجود مناسبات ایران و امریکا، گشایشی ایجاد شود یا دست کم این کشور تحت فشار بین المللی قرار بگیرد و از تشدید فشار علیه جمهوری اسلامی دست بردارد و منفذی برای نفس کشیدن و دور زدن تحریم ها باز شود و زمان به سود ایران بگذرد. خواه امریکا از ژاپن خواسته باشد که پیامی را به ایرانیان بدهد و خواه ایران برای رسیدن به اهدافی مشخص، از «آبه» دعوت کرده باشد، در هر صورت سفر نخست وزیر ژاپن به ایران در این مقطع، دارای اهمیت مضاعفی شده است که ناشی از شرایط خاص حاکم بر منطقه و وضعیت حاد مناسبات ایران و امریکاست.

چهارم- اگر قصد میانجیگری در میان باشد، قطعا باید این ماموریت را شکست خورده تلقی کرد. امریکا از ایران انتظاراتی دارد که خلاف اصل عزت در سیاست خارجی ایران است و طبعا مذاکره مجدد در این شرایط یعنی فرار زیر آتش دشمن که هیچ دستاوردی برای ما ندارد و به زیان ماست. از طرفی ما هم از امریکا خواستار بازگشت به برجام هستیم که امری دشوار به نظر می رسد و اگر ترامپ درخواست ایران را بپذیرد، همه آبروی خود را نزد هوادارانش از دست خواهد داد. بنابراین میانجیگری برای نزدیک کردن این دو موضع کاملا مغایر، محکوم به ناکامی است. در عین حال شاهدیم که شرایط منطقه به سوی بی ثباتی بیشتر به پیش می رود و احتمال وقوع جنگ افزایش یافته و این چیزی است که بسیاری از کشورها طالب آن نیستند و تلاش می کنند چنین اتفاقی نیفتد. در این وضعیت، کسانی هستند که فکر می کنند حتی اگر نخست وزیر ژاپن نتواند میان ایران و امریکا، انجام مذاکراتی را موجب شود اما دست کم می تواند یک دوره «آتش بس اقتصادی» را ایجاد کند تا با کاهش جنگ اقتصادی، راه برای انجام مذاکراتی جدی باز شود. بنده به اندازه این افراد هم خوشبین نیستم.

پنجم- هدف امریکا از فرستادن نخست وزیر ژاپن به ایران می تواند تکمیل جنگ روانی و توسل به ابزاری تازه در دیپلماسی عمومی این کشور باشد تا جمهوری اسلامی را متهم به عدم همراهی با مذاکره و پیشنهاد صلح و دوستی بکند. در واقع ژست اخیر امریکا که به تعریف و تمجید از مردم ایران پرداخته و مردم ما را حتی با همین نظام سیاسی، مستحق توسعه و پیشرفت قلمداد کرده است، نشان می دهد که امریکا قصد دارد از فرصت سفر نخست وزیر ژاپن به ایران برای تحت فشار قرار دادن حاکمیت جمهوری اسلامی نزد مردم بهره بگیرد و مدعی شود که ترامپ همه تلاشش را برای شروع مذاکره کرده اما ایران از آن استقبال نکرده است. در این زمینه جمهوری اسلامی باید تدبیر متفاوتی بیندیشد تا منطق مقبول موجود در سیاست کلان ایران را به دیگران هم منتقل کند. نیازی نیست که ایران با ادبیات انقلابی در این مذاکرات سخن بگوید، بلکه باید زبان دیپلماتیک مناسبی را برگزیند که امریکا را مخالف و ایران را طرفدار مذاکره نشان دهد؛ البته مذاکره ای که منافع ملی ما را تامین کند.