در بینش نائینی، مساوات، «اشرف قوانین ماخوذه از سیاسات اسلامیه و مبنا و اساس عدالت و روح تمام قوانین» است. او مساوات را ناظر به مرحله اجرای احکام و قوانین شرعی می داند نه وضع قوانین. در نگاه او «هر حکمی که بر هر موضوعی و عنوانی به طور قانونیت و بر وجه کلیت مرتب شده باشد، در مرحله اجرا نسبت به مصادیق و افرادش بالسویه و بدون تفاوت اجرا می شود.» از این رو، «جهات شخصیه و اضافات خاصه، راسا غیرملحوظ و اختیار وضع و رفع و اغماض و عفو مسلوب و ابواب تخلف و رشوه گیری و دل بخواهانه حکمرانی، مسدود می باشد.»

مساوات که اولین بار در جهان غرب مطرح شد، در برابر سلاطین مستبدی بود که تنها برای مردم، حقوقی برابر با سلاطین قائل نبودند، بلکه اصلا برای مردم حقی قائل نبودند و آنان را فقط موظف به اطاعت از حاکمان می دانستند. بر این اساس در آغاز، مساوات معنایی فراتر از آنچه نائینی ترسیم کرده، نداشت و این مفهوم ارزشی نیز از دستاوردهای تمدن اسلامی است که به جهان غرب منتقل شده است. زمانی که در جهان اسلام، سخن از برابری و مساوات مطرح بود و حاکمان صدر اسلام بدان پای بند بودند، غرب در تبعیض های نژادی، قومی و طبقاتی غرق بود و هنوز به این مرتبه از مساوات شهروندان با دولتمردان دست نیافته بود. از این رو کسانی که این عالم روشن اندیش را به ناآشنایی با مبانی نظام سیاسی مشروطه در غرب، متهم می کنند و تفسیر او از مقولاتی چون مساوات را تفسیری سنتی می خوانند که در برابر تفسیر مدرن قرار دارد، به خطا رفته اند؛ زیرا حقیقتا نظام سیاسی مشروطه، به معنای مقید ساختن سلطنت مطلقه، ذاتا اقتضای مساواتی را فراتر از تفسیر نائینی ندارد.نائینی در رساله «تنبیه الامه و تنزیه المله» هم می نویسد: آزادی و برابری که در رژیم مشروطه مورد توجه است از هدف های اصلی پیامبران به شمار می رفته. پیامبر ما هرگز فراموش نکرد که همه مردم آزاد و برابر هستند. رهبران مذهب شیعه می خواستند مسلمانان را از بردگی نجات داده، حقوق از دست رفته شان را بازگردانند.