زعفران یکی از کالاهای صادراتی مهم در زیربخش کشاورزی است که سالانه ارز زیادی را برای ایران به ارمغان می آورد، حال اما وضعیت به گونه ای شده که صادرات طلای سرخ ایران کم کم به سرنوشت فرش دستباف خواهد رسید. براساس آمار گمرک در سال گذشته 221 تن و 162 کیلوگرم انواع زعفران تولید شده درکشورمان به ارزش 207 میلیون و 786 هزار دلار صادر شده.

این در حالی است که درسال1401بیش از240تن طلای سرخ به ارزش 244 میلیون و216هزار دلار صادر شده بود. بنابراین می توان گفت صادرات زعفران دریک سال اخیر به لحاظ وزنی کاهش 8درصدی و به لحاظ ارزشی کاهش 15درصدی داشته است. اتریش، اردن، اسپانیا، استرالیا، اسلوونی، افغانستان،امارات متحده عربی،اندونزی، انگلستان،ایرلند، ایتالیا، آرژانتین، آفریقای جنوبی، آلمان، بحرین، بلژیک، برزیل، بنگلادش،بوسنی وهرز گوین، پاکستان، تایلند، تایوان، ترکیه، تونس، جمهوری چک، چین، دانمارک، رومانی، ژاپن، سنگاپور، سوئیس، سوئد، عراق، عربستان سعودی، عمان، روسیه، فرانسه، فیلیپین، قزاقستان، قطر، کانادا، کره جنوبی، کرواسی، کویت، گرجستان، مالزی، مجارستان، موریس، نروژ، نیوزیلند، هلند، هندوستان، هنگ کنگ، ویتنام و یونان 55کشوری بودند که انواع زعفران ایرانی درسال گذشته به آنجا صادر شد.با این حال ذکر این نکته خالی از لطف نیست که بیشترین بازار صادراتی طلای سرخ امارات، چین، اسپانیا، افغانستان و قطر بوده است که این کشورها رقبای زعفران ایران هم هستند. در واقع کشوری مثل افغانستان، زعفران را خود به مصرف نمی رساند.در واقع آنها زعفران ایرانی را به عنوان محصول تولیدی افغانستان به مقاصد صادراتی کشور ما وآن هم با قیمت بالاترصادر می کنند و این رویه در مورد دیگر کشورها از جمله امارات، اسپانیا وچین هم صادق است به این معنا که زعفران ایران را خریداری کرده وبا بسته بندی کشور خودشان به بازارهای جهانی عرضه می کنند یعنی مشابه همان اتفاقی که در مورد پسته و فرش ایران رخ داده، در مورد زعفران هم تکرار شده است. در برخی موارد شاهد این موضوع هم هستیم که زعفران ایرانی دوباره با برند خارجی وارد کشور می شود.

این کاهش صادرات زعفران در حالی صورت گرفته که وزارت جهاد کشاورزی طی دو سال اخیر اعلام کرده بود که با انعقاد قراردادهای مهم با قطر و چین برای توسعه صادرات این محصول ارزآوری آن را افزایش خواهد داد اما این افزایش ارزآوری تنها محدود به سال1401بود.به طوری که آمارها گویای آن است دومینوی کاهش ارزآوری این محصول سال گذشته نیز ادامه داشت به طوری که دیگر خبری از صادرات 420 یا 350 میلیون دلاری این کالای صادراتی نیست.

کارشناسان و فعالان بخش خصوصی معتقدند اصلی ترین دلایل کاهش صادرات طلای سرخ، به کاهش نزولات آسمانی، خشکسالی و تغییرات گسترده آب و هوایی و به تبع آن کاهش تولید برمی گردد. با این حال برخی دیگر معتقدند ردپای این کاهش ارزآوری را باید در قاچاق گسترده این محصول به افغانستان و سپس به اسپانیا دانست که طی سال های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. به طوری که آمارهای تجارت خارجی اسپانیا نشان می دهد در سال 2022 ایران با 36میلیون و565 هزار یورو صادرات و افغانستان با 33 میلیون و 401 هزار یورو بزرگ ترین تامین کنندگان زعفران این کشور بودند که عمده این واردات اسپانیا از افغانستان در واقع همان زعفران ایرانی بوده که از مرزهای شرقی کشورمان به سمت افغانستان قاچاق شده است.در این خصوص غلامرضا میری گفت: براساس آمار ماهانه 10تن زعفران از کشور قاچاق می شود که در صورت رفع موانع، صادرات رونق می گیرد. از این رو کماکان پیگیر رفع موانع پیش رو هستیم. به گفته او، در شرایط کنونی با قاچاق زعفران، صادرکنندگان تنها نظاره گر از دست دادن بازارهای هدف هستند،درحالی که با رفع موانع پیش رو ی صادرکنندگان، قاچاق صرفه اقتصادی ندارد.میری با بیان این که کشور ما بیش از 90درصد زعفران دنیا را تامین می کند، افزود:همه ساله ازابتدای خردادماه شاهد قاچاق پیاز زعفران هستیم و از آنجاکه پیاز زعفران ازخود محصول مهم تر است، متولیان امر باید جلوی این امر را بگیرند.نایب رئیس شورای ملی زعفران گفت: بنابر آمار، کشورهایی که طی 10 تا 15سال گذشته اقدام به کشت زعفران کردند، مربوط به پیازهای قاچاق شده از کشور ما ست که با استمرار این روند، جایگاه بزرگ ترین تولیدکننده در معرض خطر قرار می گیرد.