کاوش های باستان شناسان سابقه سکونت در تپه قلعه فلک الافلاک را به 5400 سال پیش برد. این کاوش ها با هدف ثبت جهانی قلعه ساسانی فلک الافلاک انجام گرفته است. پرونده ثبت جهانی این قلعه 1700 ساله توسط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یونسکو ارسال شده است.

ثبت جهانی قلعه فلک الافلاک یکی از مصوبات دولت در سال 1400 بود. دولت سیزدهم طلسم 13 ساله آزادسازی و تهیه پرونده ثبت جهانی آن را شکست. به گفته عطا حسن پور، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان، با این کاوش ها به این نقطه رسیدیم که قبل از عصر مفرغ یعنی از دوره مس و سنگ در این تپه سکونت صورت گرفته است. بنابراین قدمت این تپه به طور یقین به حدود 5400 سال پیش بازمی گردد.

در اجرای فصل جدید کاوش های باستان شناسی در تپه قلعه فلک الافلاک عرصه ای به طول 25 متر و عرض 2 متر (ابعاد 25×2 متر) مورد کاوش باستان شناسان قرار گرفت که بقایای سکونت انسان در چندین دوره تاریخی کشف شد.حمزه قبادی زاده، سرپرست هیات کاوش باستان شناسی می گوید: به لایه های مختلفی از دوره های متاخر اسلامی، ایلخانی، ساسانی، اشکانی، عصر آهن و دوره مفرغ که شامل معماری و سفال می شد و دوره های قدیمی تر از اواخر عصر مس سنگ جدید و همچنین تعدادی سفال از دوره مس سنگ میانه رسیدیم؛ آنچه قدمت سکونت بشر در این محوطه را بر اساس مطالعه سفال های آن به حدود 3400 سال پیش از میلاد و 5400 پیش از زمان حال می رساند.

پرونده قلعه فلک الافلاک و دره خرم آباد سال گذشته برای ثبت در میراث جهانی به عنوان سهمیه 2024 ایران به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد؛ یونسکو ارسال شده است. حالا با وجود دستاوردهای این کاوش ها، میزان قدمت این تپه شگفتی و تحسین استادان ارشد و محققان در حوزه باستان شناسی و میراث فرهنگی را برانگیخته است. حسن پور می گوید: این کشف ها موجب شده پرونده قلعه فلک الافلاک و دره خرم آباد برای ثبت جهانی به عنوان سهمیه 2024 ایران به یونسکو ارسال شود. به نظر می رسد کاوش های هدفمند و علمی با شناخت دقیق لایه های باستان شناسی برای پیوست تاریخی و علمی این پرونده ثبت جهانی بسیار حائزاهمیت باشد.

اوایل فروردین امسال، حسن پور از تلاش یک ماهه برای کاوش و شناخت لایه های باستان شناختی تپه قلعه فلک الافلاک گفته بود: با چند ترانشه آزمایشی و گمانه های موقت می توانیم لایه های مختلفی را که در این تپه وجود دارند به دست بیاوریم. این لایه نگاری می تواند به ما نشان دهد اولین ساکنانی که در این تپه سکونت کرده اند از چه دورانی بوده اند و دقیقا سیر تحول زندگی، زیست و استقرار بشر در این تپه را تا زمانی که تبدیل به یک قلعه شده است، مشخص کند.

این کاوش ها با هدف ثبت جهانی قلعه فلک الافلاک و پی بردن به زندگی بشر در این مکان تاریخی انجام شده است. سمانه حسن پور، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی لرستان می گوید: این مجموعه تاریخی، هم از محل توازن ملی 20 میلیارد اعتبار دارد و هم اینکه از ردیف اعتباری خودش 30 میلیاردی دارد که قول داده اند آن را هم به ما تخصیص دهند؛ اعتباری که هم برای تملک مغازه های طرف دیگر قلعه و هم برای ادامه کارهای ساماندهی و ان شاءالله تهیه برنامه های ثبت جهانی در نظر گرفته شده است.

آزادسازی عرصه و حریم قلعه فلک الافلاک یکی از مهم ترین پیش شرط های یونسکو برای ثبت جهانی این قلعه ساسانی بوده است.

حسن پور فروردین ماه سال جاری با اشاره به حضور ارزیاب یونسکو برای ثبت جهانی این اثر تاریخی و دره باستانی خرم آباد در تابستان پیش رو خبر داد و گفت: یک هزار میلیارد ریال از محل اعتبارات سفر رئیس جمهور به خرم آباد، برای تملک و آزادسازی بخش های جنوبی و شمالی حریم قلعه فلک الافلاک اختصاص یافت و هزینه شد، ولی تملک برخی از ساختمان های ضلع شمالی فلک الافلاک باقی مانده بود.

دی ماه سال گذشته بود که سپاه حضرت ابوالفضل(ع) در راستای رفع موانع برای ثبت جهانی شدن فلک الافلاک از تلاش این مجموعه برای آزادسازی و ساماندهی حریم قلعه تاریخی فلک الافلاک خبر داد. از دیگر تلاش ها برای تحقق این هدف صدور سند مالکیت قلعه فلک الافلاک خرم آباد به نام میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بود. این اثر تاریخی تا پیش از این سند نداشت که اقدامات حقوقی، انجام مراحل نهایی انتقال و صدور سند قلعه از سال 97 در دستور کار قرار گرفت.

ارتش و سپاه در دو بخش این اثر تاریخی مستقر بودند که در نهایت ارتش، حریم قلعه را به طور کامل رهاسازی کرد و در خصوص سپاه نیز توافق سه جانبه ای میان استانداری، سپاه و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح صورت گرفت که بر مبنای آن حریم این اثر تاریخی آزادسازی شد.

قلعه فلک الافلاک یکی از مهم ترین قلعه های تاریخی کشور است که در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور بود.