فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه
پیاپی 69 (بهار 1389)

در این مقاله با استفاده از داده های دوره زمانی 1367-81، الگوی تصحیح خطای سیستم تقاضای تقریبا ایده آل برای انواع گوشت در ایران براورد شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که کششها در بلندمدت کوچکتر از کوتاه مدت هستند. کشش درآمدی نیز مبین این است که درکوتاه مدت و بلندمدت گوشت مرغ و در کوتاه مدت گوشت ماهی کالاهایی ضروری می باشند؛ بنابراین، آثار اعمال سیاستها در کوتاه مدت، سریعتر مشاهده می شود. با توجه به این موضوع لازم است در اجرای سیاستهای قیمتی دو بعد قیمتگذاری و هدفمند کردن یارانه ها مورد توجه جدی قرار گیرد تا از ایجاد شوکهای جدی در بازار گوشت و سبد تغذیه ای خانوارها جلوگیری شود.

در این مقاله مزیت نسبی و شاخصهای حمایتی محصولات اساسی زراعی در سطح ملی برای سال زراعی 1382-83 با استفاده از ماتریس تحلیل سیاستی (PAM)، محاسبه شد. محصولات مورد مطالعه عبارتند از: گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، ذرت دانه ای آبی، نخود آبی و دیم، پیاز، سیب زمینی، شلتوک دانه بلند مرغوب، شلتوک دانه بلند پرمحصول و شلتوک دانه کوتاه. نتایج مطالعه حاضر در خصوص شاخص مزیت نسبی (DRC) محصولات زراعی نشان داد که کشور در تولید محصولات گندم دیم، جو دیم، ذرت دانه ای آبی، نخود آبی و دیم، پیاز و سیب زمینی دارای مزیت نسبی است و سایر محصولات دارای مزیت نیستند. بررسی شاخص حمایت اسمی محصول(NPC) برای تمام محصولات مورد مطالعه (به استثنای شلتوکها) نشان داد که قیمت بازاری محصول کمتر از قیمت سایه ای آن است؛ به عبارت دیگر سیاستهای دولت باعث شده است قیمت این محصولات در داخل کشور کمتر از قیمت مرزی در نرخ سایه ای ارز باشد که نشان از اعمال مالیات ضمنی برتولیدکنندگان محصولات زراعی دارد. نتایج شاخص حمایت اسمی نهاده ها(NPI) در مورد محصولات زراعی مورد مطالعه نیز نمایان ساخت که زارعان درخصوص نهاده های قابل تجارت مورد حمایت قرار گرفته اند.

اصلاح ساختار و توسعه زیرساخت ها در بخش کشاورزی باعث ایجاد شرایط مناسب جهت بهره برداری بهتر از عوامل تولید سنتی مانند نیروی کار، سرمایه و فناوری می شودو لذا یک عامل بالقوه رشد در این بخش به حساب می آید. استان کردستان که در تولید توت فرنگی مقام اول کشور را به خود اختصاص داده است، به دلیل سنتی بودن زیرساخت ها و روش های بازاررسانی(ضایعات 35درصدی) نتوانسته است از این فرصت طبیعی در جهت افزایش درآمد کشاورزان استفاده کند و به رغم قیمت نازل محصول در فصل برداشت قادر به صادرات آن نبوده است. بنابراین، در جهت رفع این مشکل، بودجه لازم جهت انجام مطالعات اولیه احداث پایانه صادراتی محصولات کشاورزی در استان کردستان تامین شد. در این تحقیق با استفاده از روش ماتریس تحلیل سیاستی(PAM)، آثار سیاستهای حمایتی دولت در احداث پایانه صادراتی و حمایت از بازار عوامل تولید در چهار سناریو بررسی و مقایسه شده است.
نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که استان کردستان گرچه در تولید توت فرنگی دارای مزیت نسبی است، ولی احداث پایانه به عنوان زیرساخت تخصصی حمل ونقل صادراتی،ضمن توسعه صادرات، آثار مثبت و قابل ملاحظه ای بر مزیت نسبی و درآمد کشاورزان خواهد داشت. لذا احداث پایانه صادراتی محصولات کشاورزی قویا توصیه می شود.

ریسک یکی از عوامل موثر در عرضه محصولات کشاورزی شناخته شده است. مدلهای واکنش عرضه، ریسک را به صورت ضمنی وارد الگوهای خود کرده اند. بر همین اساس در مطالعه حاضر مدل واکنش عرضه محصول پنبه درچارچوب انتظارات عقلایی (طی دوره 1365-1385) که عموما شامل ریسک قیمتی می باشد، بررسی شده است. قیمتهای انتظاری از مدلهای اتورگرسیو به دست می آیند و سپس در قالب یک سیستم معادلات انعکاس می یابند. سیستم معادلات به کمک روش گشتاورهای تعمیم یافته براورد می شود.
نتایج نشان داد که تغییرات در ریسک قیمت اثرمنفی بر تغییرات سالانه سطح زیرکشت پنبه در استان خراسان دارد؛ به عبارتی، زمانی که ریسک قیمت افزایش می یابد، مقدار عرضه توسط کشاورزان کاهش پیدا می کند، یعنی پنبه کاران استان خراسان رفتاری عقلایی از خود نشان می دهند.

هدف این مطالعه تعیین مشخصات قراردادهای آتی محصولات کشاورزی در ایران به نحوی است که پس از راه اندازی، از امکان موفقیت بالایی برخوردار باشند. جهت تحقق این هدف، تعیین میزان سپرده مورد نیاز، حد مجاز نوسانات قیمت روزانه، طول دوره تحویل، حداقل واحد تغییر قیمت و اندازه قراردادهای آتی زعفران، پسته و برنج به عنوان قراردادهای آتی بالقوه در ایران مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور تعیین مقدار سپرده مورد نیاز و حد مجاز نوسانات قیمت روزانه از یک مدل جدید بهینه سازی ارزش در شرایط توام با مخاطره (VaR) با بهره گیری از رهیافت نمونه برداری ناپارامتری استفاده گردید. همچنین طول دوره تحویل، از طریق شبیه سازی قیمتهای آتی روزانه با حداقل مقدار نوسان ممکن تعیین شد. جهت تعیین مقدار حداقل واحد تغییر قیمت و اندازه قرارداد آتی هر محصول نیز نرخ بهره بدون ریسک روزانه و حداقل ارزش متوسط معاملات روزانه یک معامله گر در بورس اوراق بهادار تهران (TSE) مورد استفاده قرار گرفت. مشخصات تعیین شده در این مطالعه به عنوان مقادیر اولیه پیشنهادی جهت تاسیس و راه اندازی یک بازار آتی محصولات کشاورزی در ایران ارائه گردیده است.

سیاستهای دولت در زمینه قیمتگذاری محصولات کشاورزی برانگیزه های تولید و بازده در بخش کشاورزی اثر می گذارد. پنبه ششمین محصول زراعی ایران است که به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به طور گسترده ای دخالت دولت در بازار و تولید آن اعمال شده است. این دخالتها بر شکل گیری قیمتها در بازار و ارتباط آن با قیمتهای جهانی تاثیر گذاشته و موجب اعمال حمایت یا مالیات بر تولید کنندگان پنبه شده است. در این مطالعه با استفاده از روش اقتصادسنجی، روابط قیمتها در بازار داخلی براورد و با استفاده از شاخص نرخ حمایت اسمی، آثار سیاستهای اعمال شده در تحریف قیمتهای نسبی تولیدکننده بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان از وجود رابطه مثبت و بلندمدت بین قیمت سر مرز و جهانی پنبه و نبود رابطه بلندمدت بین قیمت داخلی و جهانی پنبه دارد. نرخ حمایت اسمی مستقیم در بیشتر دوره مثبت، نرخ حمایت اسمی غیرمستقیم منفی و نرخ حمایت کل در برخی سالها مثبت و در برخی منفی بوده است.

دامداری های سنتی و برداشت مضاعف و بیش از حد ازمنابع جنگلی در کنار رویش نامطلوب درختان از عوامل اصلی تخریب جنگلها در شمال کشورند. با اینکه طرح خروج دام از مناطق جنگلی و ساماندهی جنگل نشینان از سوی اداره کل منابع طبیعی استان مازنداران در حال اجراست، دامداران در این زمینه همکاری لازم را ندارند؛ لذا جهت بررسی علت عدم همکاری دامداران، این تحقیق در سال 1384 به بررسی اهداف دامداران و تعیین جایگاه هدف ملی حفاظت از جنگل پرداخته است. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه بوده که در آن در قالب دو روش فازی و رتبه بندی ساده از دامداران خواسته شد ده هدف حفاظت از جنگل، حداکثر کردن سود، افزایش تعداد دام، اجتناب از سالهای با سود کم یا سود صفر (مقابله با ریسک)، داشتن وقت برای سایر فعالیتها (داشتن اوقات فراغت)، امکان ادامه تحصیل فرزندان، مکانیزه کردن فعالیت دامداری، افزایش سطح رفاه خانواده، درگیر کردن اعضای خانواده در فعالیتهای دامداری و حفظ دامداری سنتی را اولویت بندی کنند. جامعه آماری تحقیق شامل دامداران جنگل نشین جنوب شهرستان تنکابن می باشد که از میان آنها 63 دامدار در پنج روستای زردکن، سرواش پشته، تساکوتی، اغوزدارکوتی و یان دشت به صورت تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار تحلیل داده ها ضریب همبستگی اسپیرمن آماره فریدمن و ضریب هماهنگی کندال بوده است.
یافته های تحقیق نشان داد که رتبه بندی به وسیله دو روش مذکور در گروه های مختلف، به استثنای یک گروه از دامداران، نتایج تقریبا یکسانی داشته است. در مجموع می توان گفت مهمترین هدف دامداران مقابله با ریسک یا اجتناب از سالهای با سود کم و کم اهمیت ترین هدف، حفاظت از جنگل بوده و این نشان داده است میان اهداف فردی و هدف ملی حفاظت از جنگل تضاد وجود دارد