فصلنامه پژوهش های اجتماعی اسلامی
سال نهم شماره 5 (فروردین و اردیبهشت 1383)

مقاله ی حاضر درصدد بحث از دگرگونی هایی است که عارض فرهنگ می شود و این که در این رهگذر چگونه فرهنگ دینی تکوین می یابد؟ چنان که اصل مقوله ی فرهنگ از مفاهیم درهم تنیده ای است که جامعه شناسان، هر یک از نگرش و زاویه ای بدان می نگرند، در مسائل ان، به ویژه مساله ی تغییرات فرهنگی نیز نقطه نظرهای متفاوتی وجود دارد. برخی از نگرش تاریخ و برخی دیگر زاویه ی هنجاری، پدیداری، ساختاری و رفتاری نگریسته اند. آنچه نظر نویسنده را به خود بیشتر جلب نموده، وجهه ی رفتاری است که از نقش الگوها متاثر می شود. البته عواملی همچون افزایش جمعیت، تغییر محیط جغرافیایی، و عوض شدن اهرم های قدرت اجتماعی نیز در این فرایند مؤثر می باشند.

در این نوشتار، نویسنده، بحران هویت را، بحرانی ریشه دار دانسته به گونه ای که همچون بحران نفت و انرژی نیست که با برنامه ریزی موقت و با ریاضتی کوتاه مدت می توان از آن گذر نمود، بلکه بحرانی ریشه دار است که به سهولت قابل درمان نمی باشد. این بحران، سبب شده است که نسل معاصر به قدسیت ها پشت پا بزند و خود را فاقد جنبه های الوهی و معنایی تفسیر نماید. در این نوشتار، بحران، به مفهوم ایستایی و توقف دانسته شده و به تفسیر کلمه هویت نیز پرداخته شده، و هویت، شخصیت انسانی است که به گونه ای خاص شکل می گیرد.

مقاله ی حاضر، که آسیب شناسی تربیت و معرفت دینی می پردازد، از یک مقدمه، شش فصل و نتیجه گیری تشکیل شده است. نگارنده در مقدمه، به بحث اهمیت عام این موضوع و مسائل آن در میان افراد و جوامع دینی می پردازد و مؤلفه های آسیب شناسی دینی و چالش های آن را مورد مداقه قرار می دهد. بخش دوم، اهمیت و مؤلفه های آسیب شناسی تربیت و معرفت دینی را از نگاه بنیان گذار حکومت دینی در قرن بیستم، مورد بررسی قرار می دهد و بدین وسیله الگوی صحیح آسیب شناسی معرفت و تربیت دینی را، از منظر آن بزرگ مرد، تعیین می کند.

مقاله ی حاضر بحثی بنیادی درباره ی آسیب شناسی فرهنگ، در زمینه ی اختلال در دستگاه ارزش ها و هنجارهاست. ویسنده، شبهه، با داده ی غلط راست نما، را منشا ورود ارزش های بدیل دانسته که عامل مهمی در اختلال است. در مدخل بحث به معرفی شبهه و دستگاه اصلی آن و همچنین عوارض فهم غلط اشاره می کند و بحث اصلی را با عطف توجه به گونه های شبهه آغاز می نماید.

موضوع احیاگری، یک برنامه ی حفاظتی جانبی در اسلام است تا ان را از گزند تحریف گران مصونیت دهد. از این رو امامان معصوم (ع) و علمای اسلام در این راه تلاش فراوان نموده اند. دراین مقاله ابتدا نویسنده به شرح پاره ای از مفاهیم همچون تفکر، احیا دین، و جامعه ی مرده و زنده، که واژگان کلیدی هستند، پرداخته است تا زمینه برای بحث آماده و روشن گردد، آن گاه بحث را در دو بخش عوامل و موانع پی می گیرد.

در این نوشتار، دو مقوله ی فرهنگ و اخلاق و تعاملات بین ان دو به بحث درآمده است. ابتدا مفهومی از اخلاق فرهنگ ارائه گردیده، سپس مقوله ی اخلاق به دینی و غیر دینی تقسیم شده است. به عنوان مثال نظام اخلاقی ارسطو، اخلاقی غیر دینی و نظام اخلاقی علامه ی طباطبایی، به عنوان اخلاقی دینی، به دلیل معطوف بودن قدسیت ها، معرفی گردیده، نقش اخلاق در عملکرد انسانی و ایجاد اصلاح درونی و روابط اجتماعی توضیح داده شده است.

این کتاب شامل مجموعه ی انتقادات شهید مطهری به اندیشه و کردار فردی و جمعی مسلمین است که از آثار وی گزیده و دسته بندی و فهرست شده است. عنوان آسیب شناسی است که از آثار وی گزیده و دسته بندی و فهرست شده است. عنوان آسیب شناسی دینی از فراهم آورندگان است و در آثار آیت الله مطهری واژه هایی چون تحریفات و خرافات و بدعت ها آمده است. این انتقادات معطوف به اندیشه و عمل مسلمانان است.