فصلنامه پژوهش های اجتماعی اسلامی
سال دوازدهم شماره 5 (آذر و دی - بهمن و اسفند 1385)

ایده ی اصلی و بنیادین جستار پیش رو این است که اگر در عصر حاضر، و هر که عصری، بخواهیم نسخه ای تمام عیار از ساختارهای جامعه ی دینی را ترسیم نماییم، این امر گرهی ناگشودنی و وابستگی تام و تمام به گفتمانی دارد که بعثت در آن صورت پذیرفته است. غایت بعثت آخرین پیامبر گویای مسیری است که جوامع بشری برای تحصیل سعادت، در کامل ترین شکل خود و فراگیرترین وضعیت، باید طی نماید. ویژگی منحصر به فردی که ساختارهای جامعه دینی در گفتمان غایت شناختی بعثت براساس آن شکل می گیرند و...

مساله حکومت در میان حکما و ملت ها در ادوار مختلف صورت های مختلفی داشته و از این روی، دارای ابهام است و این مساله نخستی است که نگارنده در پیش درآمد بحث خود بدان پرداخته است. وی در ادامه به روشن نمودن چهره ی اجمالی حکومت پرداخته است و از سه گزینه به عنوان شاخص های متمایز کننده ی حکومت دینی در اسلام از سایر مکاتب، یاد می کند که اجمالا عبارتند از: - نشر معارف دینی؛ - حاکمیت بخشیدن به ارزش های مسلم دینی؛ - اجرای کامل احکام و مقررات دینی در جامعه. ...

دولت، از آن روی که صورت سازمان یافته و سیرت نظم یابیده ی قدرت اجتماعی را بازگو می کند، سهم و نقش بسیار تعیین کننده در ترسیم سرنوشت جامعه و حتی افراد دارد. و از این جهت که دولت، نهادی خود ساخته ی بشر است، طبعا به موازات رشد و تحول ذهنی - عملی آدمیان، آن هم تحول بر می گیرد. این تحول، هم مولفه های ساختاری و هم مولفه های کارکردی آن را پوشش می دهد. در این نوشتار، به جهت نقش تعیین کننده ی دولت، سیمایی از دولت مطلوب در جامعه دینی - اسلامی بازسازی شده است...

نظام اجتماعی امت و امامت، نظامی الهی، خدامحور، متحد، هماهنگ و هم مسلک می باشد. ستون فقرات چنین نظام والا و ارزشمندی را دیانت و عدالت تنظیم می نماید، امام و رهبر قطب الهی حرکت چنین اجتماعی است، همه ی حرکت ها، ایده ها، آرمان ها در سمت و سوی اراده ی انسانی والا و الهی به نام امام و رهبر است. از نظام امت و امامت، دو تصویر آرمانی وجود دارد. در تصویر نخست، اما و رهبر معصوم، سررشته ی افکار و اندیشه ها و حرکت های امت را در اختیار خویش دارد و در تصویر دوم، رهبری عدالت پیشه...

نویسنده در این مقاله با رویکرد به نهج البلاغه درصدد است تا سیمایی از مدیریت اسلامی را ترسیم نماید. نخست، برای این که بتوان به چنین نتیجه ای در تحقیق نائل شد، لازم است هدف حکومت اسلامی از نوعی که پیامبر (ص) و علی (ع) عهده دار آن بوده اند روشن شود، زیرا شالوده ساز تمامی نظام، همان چیزی است که علت غایی آن از قبل مشخص شده است. در بررسی انجام شده چنین به دست می آید که هدف از به دست گرفتن قدرت و عهده داری مدیریت جامعه، چیزی جز خود آن است و آن همان چیزی می باشد که پیامبران الهی (ع) برای آن مبعوث شده اند، ...

خانواده در ادیان آسمانی مورد توجه فراوانی بوده است و بر حمایت از آن در جلوگیری از فروپاشی تاکید فراوانی به عمل آمده است، به طوری که تلاش در جهت تقویت بنیاد خانواده و حفظ استحکام آن و فراهم سازی زمینه شناسایی علل نابسامانی ها و عوامل تزلزل و از هم گسیختگی این نهاد اجتماعی و رفع آنها یک ضرورت اجتناب ناپذیر و معیاری در جهت پیشرفت و تمدن در ابعاد مادی و اجتماعی است در این مقاله ضمن تاکید بر اهمیت خانواده از دیدگاه ادیان آسمانی، با نگاهی به آیات و روایات و پژوهشهای انجام شده، بر عوامل موثر در استحکام این نهاد اجتماعی تاکید و راهکارهایی جهت تقویت آنها پیشنهاد گردیده است...

سخن اساسی در این پویش این است که دین چگونه می تواند در فرایند نظم سازی سهیم بوده باشد؟ پاسخ تحلیلی بدین پرسش، از اینجا آغاز می شود که پیدایی هر نظامی در گرو دو چیز است؛ هنجارها و روش و ساز و کار اجتماعی سازی هنجارها. سهم دین (اسلام) از همین دو زاویه یا محور نگریسته و ارزیابی می گردد. یعنی نقش اسلام هم در هنجارسازی و هنجارشناسی و هم در ارائه ی راهکار و روش اجتماعی سازی آنها دیده می شود. منتهی این جستار بیشتر باز نمود زاویه و محور دوم است و به هنجارهایی که از این زاویه بیرون می آیند، می نگرد...

اساسا علم و دانش محصول و مصنوع اجتماع بشری است. بنابراین، تفاوتهای اساسی جوامع بشری، دانش های برآمده از متن و بطن خویش را به رنگ و بو و خصوصیت خود در می آورد. از این رو، عناصر مهمی که در طرفین عرضه و تقاضای آموزش وجود دارند؛ نقش اساسی در شکل گیری نیازهای آموزشی در جوامع ایفا می کنند. ولی از آنجا که آموزش در برخی از کشورها تحت تاثیر نیازهای این جوامع به وجود نیامده است و ساختار نظام آموزشی و گسترش آن بدون ارتباط ارگانیک با ضروریات آن جوامع شکل گرفته است، در نتیجه ناکارامدی نظام آموزشی را در دستیابی به توسعه ی اجتماعی و اقتصادی برای این کشورها به ارمغان آورده است...

«دو مساله ی آموزش و پرورش، به خصوص پرورش های اخلاقی، به دلیل داشتن پتانسیل فرهنگ سازی، مقدم بر هر چیز دیگری می باشند». نویسنده با داشتن این تز فکری، مساله ی تحقیق خود را انتخاب و در این مقاله دنبال نموده است. وی مقاله ی خود را در یک مقدمه شامل چند نکته ی مبنایی و دو بخش عمده پی می گیرد. در بخش اول به موضوع آموزش و مسائل مربوط به آن می پردازد؛ در بخش دوم نظر به ارتباط تنگاتنگی که در راستای نیل به هدف پژوهش، یعنی نظام آموزشی «پرورش محور»، بین آموزش و پژوهش وجود دارد به این موضوع عطف توجه نموده است...

اهمیت قضا در حیات اجتماعی، سیاسی، مالی و خانوادگی جامعه بر همگان روشن است. بررسی نقش قضا در جامعه دینی و بررسی تطبیقی با سایر جوامع می تواند دارای فواید علمی و عملی باشد. در ابتدا، معانی قضا و جامعه ی دینی به طور اجمال بررسی شده است. اصل مقاله در دو قسمت است. در قسمت اول به قضا در جامعه ی دینی پرداخته شده است که مشتمل بر بحث مبانی قضا در جامعه ی دینی و نیز اهمیت قضا در چنین جامعه ای است...

در این نوشتار نویسنده در پی کاوش برخی شاخص ها، دلالت ها و ابعاد اجتماعی نظامی که دکتر عل شریعتی می پسندیده و در کتاب امت و امامت و سایر آثار وی آمده است، می باشد. روش نویسنده، در دستیابی به این مقصود، بهره گیری از ده پرسشی است که جوئل شارون آنها را بنیادی ترین پرسش های جامعه شناختی و جامعه شناسی می داند و برای یافتن پاسخ آنها از لابلای آراء و اندیشه های شریعتی به کار گرفته شده است. اما، در هر حال، معتقد است که این روش کاملا کمال یافته است نیست...