فهرست مطالب

روستا و توسعه - سال سیزدهم شماره 4 (پیاپی 52، زمستان 1389)

فصلنامه روستا و توسعه
سال سیزدهم شماره 4 (پیاپی 52، زمستان 1389)

  • تاریخ انتشار: 1390/04/01
  • تعداد عناوین: 10
|
  • حبیب الله زنجانی صفحات 1-26
    این مطالعه در صدد است نشان دهد که توسعه روستایی، بر خلاف برداشت همگانی، مفهومی بسیار پیچیده است که عوامل متعددی در آن دخالت دارند. برخی از این عوامل، مانند «جمعیت» مورد غفلت یا کم توجهی قرار می گیرند. عامل جمعیت، در برنامه های اولیه توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور نقشی نداشته و اشاره به جمعیت روستایی و برخی ویژگی های آن، تعارفی بیش نبوده است؛ به گونه ای که حتی تعداد روستاهای کشور به دلیل نداشتن تعریف جامع و مانع، درسرشماری ها بیش از 16هزار اختلاف داشته است. با توجه به اینکه توسعه روستایی، برنامه ای مکان محور، و هدف نهایی آن ارتقای سطح زندگی جمعیت های روستایی است، به ناچار، نه تنها زیستگاه های روستایی، بلکه ویژگی های جمعیتی و آرمان های مردمی که در آنها زندگی می کنند نیز باید مدنظر قرار گیرد تا ادامه زندگی در آنها مقدور گردد؛ آن هم در شرایطی که در برخی ازاستان ها، بیش از 80 درصد آبادی ها را سکونتگاه های کم جمعیتی تشکیل می دهند که در مواردی مشمول برنامه های توسعه نمی شوند و نتیجه این امر، دامن زدن به کوچ روستاییان به شهرهاست. این مقاله نقش ویژگی های جمعیتی و لزوم توجه جدی به آنها را به عنوان یک عامل کلیدی در توسعه روستایی نشان می دهد تا شاید به تغییر نگرش ها بینجامد و به اقدام کارسازتری بینجامد.
    کلیدواژگان: توسعه روستایی، جمعیت شناسی روستایی، جمعیت روستایی، سکونتگاه های روستایی
  • نظرسنجی درباره برخی عوامل تاثیرگذار بر عملکرد تعاونی های مرتع داری و جنگل داری از لحاظ میزان اشتغال زایی برای دستیابی به توسعه روستایی در استان گلستان
    معصومه شمشاد، ایرج ملک محمدی، غلامحسین حسینی نیا صفحات 27-50
    مطالعه حاضر، با هدف شناخت عوامل مؤثر بر عملکرد تعاونی های مرتع داری و جنگل داری در زمینه اشتغال زایی برای دستیابی به توسعه روستایی در استان گلستان، به روش پیمایشی صورت گرفته و از نوع توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق شامل اعضای هیئت مدیره تعاونی های مورد نظر است که براساس سرشماری انجام شده، 123 نفر بودند. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ (86/0=r) بود. تحلیل داده ها با بهره گیری از نرم افزار SPSS صورت گرفت. نتایج به دست آمده از رگرسیون چندمتغیره به روش گام به گام بیانگر نقش مثبت «سازمان دهی ارائه دهندگان خدمات»، «آموزش مهارت های شغلی» و «عوامل زیرساختی» و نیز نقش منفی «موانع و مشکلات موجود در تعاونی ها» در متغیر وابسته «اشتغال زایی» است. در مجموع، عوامل یاد شده 23 درصد از عوامل مؤثر بر میزان اشتغال زایی را تبیین می کنند.
    کلیدواژگان: تعاونی های مرتع داری، تعاونی های جنگل داری، اشتغال زایی، توسعه روستایی، گلستان (استان)
  • جانعلی بهزادنسب صفحات 51-74
    درجه مطلوبیت، مقبولیت، تناسب و سازگاری برنامه ریزی توسعه روستایی، ارتباط نزدیکی با روش حاکم بر چگونگی انجام عمل برنامه ریزی دارد. هرچه میزان درک متقابل و همراهی کنشگران اصلی، یعنی مردم محلی، برنامه ریزان، سیاست گذاران و مدیران اجرایی در مرحله برنامه ریزی بیشتر باشد، تصمیمات برای توسعه روستاها از سازگاری، پذیرش و اثربخشی بیشتری برخوردار خواهد شد و این امر بستگی به رویکرد اتخاذ شده در روش برنامه ریزی دارد. تا دهه 1980، بر نقش برنامه ریزان متخصص بیش از سایر کنشگران در برنامه ریزی تاکید می شد. به تدریج ضعف های اساسی این رویکرد آشکار شد و در رویکردهای نوین توسعه و توسعه روستایی، جای خود را به رویکرد برنامه ریزی ارتباطی داد. در این مقاله، ضمن تدقیق در چارچوب مفهومی و عملیاتی این رویکرد نوین، موارد کاربردی استفاده از آن در برنامه ریزی توسعه روستایی ایران در آستانه تصویب و اجرای قانون برنامه پنجم توسعه معرفی شده است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و از طریق تجزیه و تحلیل محتوای اسناد علمی و تحقیقات مرتبط صورت گرفته است. یافته های این مطالعه ما را در ترسیم خطوط اساسی انگاره نوین توسعه، و تعیین چارچوب الگوی کار این رویکرد یاری می کند.
    کلیدواژگان: برنامه ریزی روستایی، توسعه روستایی، برنامه ریزی، برنامه ریزی ارتباطی، ارتباطات روستایی
  • محمد امین شریفی، سیدمحمود حسینی، امیرحسین علی بیگی صفحات 75-95
    پژوهش حاضر، با هدف تعیین و تحلیل عوامل تعیین کننده سطح توانمندی اقتصادی زنان سرپرست خانوار در مناطق روستایی استان کردستان، در 1387، به روش توصیفی- پیمایشی انجام شد. بدین منظور، 180 تن از زنان سرپرست خانوار شاغل به روش نمونه گیری تصادفی نظام مند انتخاب شدند و از طریق پرسشنامه، اطلاعات مربوط به آنها گردآوری شد؛ علاوه بر تعیین روایی، از طریق آزمون های آلفای کرونباخ (76/0) و بازآزمایی، پایایی آن نیز به دست آمده بود. نتایج تحلیل داده ها نشان داد که به لحاظ اقتصادی، 24 درصد از زنان سرپرست خانوار مورد مطالعه توانمند و 7/40 درصد نیز نیمه توانمند به شمار می روند؛ این میزان نزد زنان بیوه بیشتر، و نزد زنان مطلقه کمتر از سایر گروه هاست. بر اساس نتایج تحلیل سطح توانمندی گروه مورد مطالعه، با وارد شدن عوامل و متغیرهای تاثیرگذار بیمه اجتماعی، سطح توسعه روستا، تنوع شغلی، ارزش دارایی ها، و مدت زمان فعالیت در مدل رگرسیون، در یک ترکیب خطی، 71 درصد از تغییرات واریانس مربوط به توانمندی اقتصادی زنان سرپرست خانوار در مناطق روستایی تبیین می شود.
    کلیدواژگان: زنان سرپرست خانوار، توانمندی اقتصادی زنان، مناطق روستایی، مطالعه موردی، کردستان (استان)
  • سعید فعلی، حسن صدیقی، غلامرضا پزشکی راد، آرزو میرزایی صفحات 97-128
    در کشور ما، از چند دهه پیش، ضرورت پرداختن به موضوع روستا و توسعه آن از سوی دولت احساس شده و در غالب موارد، به صورت محور سیاست های توسعه تلقی شده است. در شرایطی که قرن بیستم را پشت سر گذاشته ایم، هنوز توسعه روستایی با مسائل و چالش های فراوان روبه روست که در کنار مشکلات زیست- محیطی، توجه به نوعی توسعه به نام «توسعه پایدار روستایی» را برمی انگیزد. از این رو، پژوهش حاضر با بهره گیری از روش فراتحلیل به بررسی چالش ها و مشکلات جوامع روستایی ایران برای دستیابی به توسعه پایدار می پردازد. نتایج تحقیق نشان دهنده وجود مشکلاتی عمده از این دست در کشور است، که از آن جمله اند: برنامه ریزی و مدیریت ضعیف دولتی، فقدان ساختاری مناسب برای مدیریت توسعه روستایی، عدم توجه به دانش بومی، عدم توجه به مشارکت های مردمی و سرمایه اجتماعی، فقدان کشاورزی مکانیزه، عدم ارتقای بهره وری از منابع پایه ای تولید، ضعف در خدمات ترویج کشاورزی، ضعف در گردشگری روستایی، و عدم گسترش بخش های نوین اقتصادی.
    کلیدواژگان: توسعه پایدار روستایی، توسعه پایدار، جامعه روستایی، توسعه روستایی
  • ابوالقاسم شریف زاده، ابوالقاسم عربیون، مهنوش شریفی صفحات 129-160
    پژوهش کیفی حاضر با هدف شناسایی موانع توسعه کسب وکارهای کشاورزی در استان گلستان به انجام رسید. اطلاعات مورد نیاز، بر اساس دوازده پرسش محوری، از طریق مصاحبه نیمه ساختارمند با نمونه ای 43 نفره از کارآفرینان و مدیران کسب وکارهای کشاورزی به دست آمد. با تحلیل محتوای متن مصاحبه ها، 107 گویه نمایای موانع توسعه کسب وکارهای کشاورزی استخراج شد. فهرست کامل گویه ها، با عنایت به قرابت مفهومی، در قالب پنج طبقه موضوعی بدین شرح گروه بندی شد: عوامل طبیعی، عوامل تولید، پیچیدگی ماهیت و فرایند توسعه کسب وکارهای کشاورزی، توسعه بازار کشاورزی، و بستر و فضای توسعه کسب وکارهای کشاورزی. مطابق یافته های تحقیق، موانع دارای بیشترین فراوانی عبارت اند از: بروز خطرات طبیعی؛ کیفیت پایین نهاده های موجود در بازار؛ زمان بر بودن رسیدن به مرحله سودآوری؛ نوسان سیاست های دولت در بازار کشاورزی در ارتباط با واردات، صادرات، قیمت گذاری، و تنظیم بازار؛ و شرایط دشوار کسب اعتبارات.
    کلیدواژگان: اشتغال روستایی، توسعه کشاورزی، کارآفرینی کشاورزی، اشتغال روستاییان، گلستان (استان)
  • عبدالحمید پاپ زن، نشمیل افشارزاده * صفحات 161-180

    مطالعه کیفی حاضر، با توجه به نقش انکارناپذیر زنان عشایر کوچنده ایل کلهر در زمینه پرورش دام، با هدف شناسایی و مستندسازی دانش بومی این زنان تولیدکننده در به گزینی دام انجام پذیرفت. حوزه جغرافیایی پژوهش شهرستان گیلان غرب در استان کرمانشاه بود. برای گردآوری داده ها از فنونی همچون «ارزیابی مشارکتی روستایی»، مصاحبه عمیق و گروه های متمرکز استفاده شد. با توجه به طبیعت تحقیق کیفی، روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد، و تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده نیز با بهره گیری از روش تحلیل محتوا صورت گرفت. یافته ها بیانگر وجود سازوکارهایی مناسب مانند شیوه های شناسایی دام ها، عوامل محرک و محدودکننده بلوغ جنسی، شیوه مشخص کردن دام های حذفی، و نیز معیارهای به گزینی از سوی دامداران کوچنده است، که توجه بدین دانش زمان آزموده را اجتناب ناپذیر می نماید.

    کلیدواژگان: دانش بومی، زنان عشایری، به گزینی دام، تولیدمثل دام، کلهر (ایل)
  • ابوالفضل شاه آبادی، عبدالله پورجوان صفحات 181-204
    هدف مطالعه حاضر عبارت است از تحلیل آماری ارتباط بین معرف های حکمرانی و عملکرد بخش کشاورزی، و چگونگی تعاملات نهادی کشاورزان و دولت در هشت کشور ایران، هند، چین، کره جنوبی، ژاپن، انگلستان، ایتالیا و آلمان طی دوره 1996-2006 با تاکید بر تحلیل روند برخی از سیاست های اقتصادی بخش کشاورزی ایران. به طور کلی، بر اساس نتایج ضمنی پژوهش، بهره گیری از نهاده های سنتی و نوین تولید در کشورهای دارای سطوح بالاتر معرف های حکمرانی مطلوب-تر است. در واقع، نتایج آماری بیانگر شکاف قابل توجه بین بهره وری نیروی کار و عملکرد در هکتار کشورها با سطوح متفاوت نهادی است. تمرکز بر تحلیل روند سیاست های بخش کشاورزی ایران نشان می دهد که ضعف نهادهای حکمرانی به ویژه پاسخ گویی نهادهای مردمی، کیفیت مقررات و تنظیم روابط قانونی از عوامل موثر در عدم دستیابی کامل به بخش کشاورزی توسعه یافته و با کارآیی بالاست.
    کلیدواژگان: بخش کشاورزی، مطالعات تطبیقی، سیاست های اقتصادی، سیاست های کشاورزی، بهره وری
  • صفحات 205-212
|
  • Habibollah Zanjani Pages 1-26
    This study is an attempt to show that despite common perception, rural development is an interwoven concept, affected by many factors. Some of these factors such as "population" have been ignored completely or got less attention. Population had not an important role in early socioeconomic development plans of Iran and reference to rural population and its characteristics was only a lip service; such that due to the lack of an inclusive definition of the concept, there was a difference of 16000 in the number of villages in different censuses. Considering that rural development is a place-oriented program and its ultimate objective is to promote the living standards of rural population, it is inevitable to not only look at rural habitats but also consider the characteristics of rural inhabitants, their needs and requirements. In some provinces more than 80 percent of villages are densely populated which leads to not being included in development programs and consequent depopulation of rural areas and rural outmigration. This paper is attempting to show the role of demographic characteristics and necessity of serious attention to them as a key factor in rural development with a consequent change in attitudes and more efficient actions.
  • An Opinion Survey on the Factors Affecting the Performance of Pasture and Forest Cooperatives in Relation to Employment Generation to Achieve Rural Development in Golestan Province of Iran
    Masoomeh Shemshad, Iraj Malekmohammadi, Gholamhossein Hosseininia Pages 27-50
    This paper is a descriptive-analytical survey. The statistical population was 123 members of cooperative's board of directors. The main tool of research is a questionnaire with a Cronbach's alpha equal to 0.86.The stepwise regression results indicated that the organization of service suppliers, employment skill training and infrastructure had positive impacts on the level of employment generation. But the existing barriers and problems in cooperatives had an inverse impact on dependent variable, i.e. employment generation. In sum, the mentioned factors could explain 23 percent of variance in dependent variable.
  • Janali Behzadnasab Pages 51-74
    There is a close relationship between the degree of desirability, acceptance, and appropriateness of rural development planning and the quality of the planning action. The higher the level of mutual understanding and collaboration of main stakeholders in planning process, the more consistent, acceptable and effective decisions. This fact depends on planning approach. There was more emphasis on the role of experts in planning process than other actors until 1980. Gradually, the main weaknesses of this approach appeared and it was replaced by communication planning approach. In this paper the conceptualization and operationalization of this approach, and its application in rural development concurrent with the time of approval and implementation of fifth development plan law was discussed. This study used descriptive-analytical method and related documents were analyzed.
  • Mohammad Amin Sharifi, Seyyed Mahmoud Hosseini, Amir Hossein Alibeigi Pages 75-95
    The main objective of this study is to specify and analyze the determinants of the level of economic empowerment of women heads of households in rural areas of Kordestan province. The study is a descriptive-survey which was carried out in 2008. The sample size was equal to 180 women heads of households which was selected by systematic random sampling method and the data were collected by a questionnaire. In addition to reliability through Cronbach’s alpha and test – retest, the reliability of research tool was examined. The results from data analysis indicated that 24% of women heads of rural households under study were economically empowered and 40.7% were half way through it. The degree of empowerment among the widowed women was highest and among divorced ones was lowest. Analyzing the level of empowerment for the group under study indicated that social insurance, level of development, employment diversification, value of assets and time length of activity in a linear form could explain 71% of variance in economic empowerment of women heads of rural households.
  • Saeed Fely, Hassan Seddighi, Gholamreza Pezeshki Rad, Arezoo Mirzaee Pages 97-128
    Iranian government has been fully aware of the need to address rural areas and their development since the last few decades. The twentieth century finished and still rural development is facing several problems and challenges. This issue in association with environmental problems directs the attention to a type of development called sustainable rural development. This study used meta analysis to examine the challenges and problems of rural communities in Iran to achieve sustainable development. The results indicated that problems such as weak government management and planning, the lack of appropriate structure for rural development management, inadequate acknowledgment of indigenous knowledge, insufficient attention to people participation and social capital, absence of agricultural mechanization, lack of improved productivity of basic production resources, shortage of agricultural extension services, poor quality of rural tourism, and unexpanded modern economic sectors are the main barriers to institutionalize sustainable rural development.
  • Abolghasem Sharifzadeh, Abolghasem Arabiun, Mahnoush Sharifi Pages 129-160
    This qualitative research was carried out to identify barriers to development of agro-enterprises. The required information was collected, based on the framework of research protocol and twelve leading questions, by a semi- structured interview and a sample of 43 entrepreneurs and managers of small agro-enterprises. The content of interviews were analyzed by content analysis technique and the results of this process was the extraction of 107 items representing the barriers to development of agro-enterprises. A complete list of items was categorized, in relation to their conceptual affinity, to five thematic classes as follows: natural factors; production factors; complexity of nature and process of agro-businesses; development of agricultural markets; and environment and context of agro-enterprises. The results indicated that the following barriers have the highest frequency: incidence of natural calamities; low quality of existing inputs in the markets; time lag between making the initial investment and profit realization; fluctuations in agricultural markets in relation to imports, exports, pricing policies, and market regulation; and difficult requirements to access bank credits.
  • Abdolhamid Papzan, Nashmil Afsharzadeh Pages 161-180

    The main purpose of this qualitative study is to identify and document indigenous knowledge of the women of Kalhor tribe about livestock optimal selection considering their undeniable role in livestock breeding. The geographical area of this study was Gilan-e Gharb county in Kermanshah province. The study used techniques such as PRA, in depth interview and focused group discussions to collect data. Considering the nature of study, sampling method was purposive and the collected data were examined and analyzed by content analysis technique. The results indicated that nomads adopt appropriate mechanisms such as livestock identification, factors that limit or stimulate sexual maturity, and optimal selection methods to identify those animals which should be eliminated. Formal acknowledgment of this valuable information is unavoidable considering it has been tested and retested through time.

  • Abolfazl Shahabadi, Abdollah Pourjavan Pages 181-204
    The objective of this study is to analyze statistically the relationship between governance indicators and agriculture performance, and the quality of institutional interactions between farmers and government in 8 selected countries, including Iran, during the period1996-2006 with especial emphasis on analyzing the trend of some economic policies of agricultural sector in Iran. In general, the results indicated that those countries with higher level of governance have utilized traditional and modern inputs more optimally. In fact, statistical results showed a considerable gap between labor productivity and performance per hectare in countries with different levels of governance. Concentrating on the trend analysis of agricultural sector showed that weakness of governance institutions particularly the participation of people institutions, the quality of regulations, and regulation of legal relations were among the effective factors that impede the achievement of development and significant efficiency in agricultural sector.