فصلنامه روستا و توسعه
سال پانزدهم شماره 4 (پیاپی 60، زمستان 1391)

هدف پژوهش حاضر بررسی تعیین کننده های غیرقیمتی مبنایی و عوامل قیمتی موثر بر بهره وری کل عوامل بخش کشاورزی ایران طی دوره 1347-1386 به روش حداقل مربعات معمولی است. از این رو، با استفاده از تخمین تابع تولید کاب- داگلاس، شاخص بهره وری کل عوامل بخش کشاورزی محاسبه می شود. یافته ها بیانگر آن است که تعیین کننده های غیرقیمتی مبنایی، به جز شاخص کارآیی اقتصادی، دارای همبستگی مثبت و معنی دار با بهره وری کل عوامل بخش کشاورزی است؛ اما اثر نرخ تورم و متغیر مجازی خشکسالی بر بهره وری کل عوامل کشاورزی منفی و معنی دار، و اثر سیاست های ارزی بر بهره وری یادشده مثبت و به لحاظ آماری بی معنی است. بنابراین، به نظر می رسد که سیاست های کلان اقتصادی از مجرای تغییر عوامل قیمتی همپای عوامل غیرقیمتی مبنایی بر رشد بهره وری کل عوامل کشاورزی تاثیرگذار باشند.

آب آبیاری به مثابه منبعی ضروری در تولید و فعالیت های معیشتی خانوار مشارکت دارد.
در سال های اخیر، به منظور اطمینان از کافی بودن آب برای کشاورزی، مدیریت پایدار نظام آبیاری و برآورده ساختن سایر نیازها، همواره ایجاد ارتباط میان تقاضای مصرف کنندگان و عرضه کنندگان آب ضرورت داشته است. در تحقیق حاضر، به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر، از آمار توصیفی و استنباطی استفاده می شود و 350 نفر از مولدان در قالب نمونه ای از مولدان شش منطقه انتخاب می شوند. بر اساس تحلیل عاملی، موانع موجود در به کارگیری مدیریت بهینه منابع آب کشاورزی، به ترتیب اهمیت، به چهار گروه اقتصادی و مالی، برنامه ریزی، آموزش و ترویج، و موانع طبیعی دسته بندی می شوند. کل واریانس تبیین شده از طریق این چهار عامل در عدم به کارگیری مدیریت صحیح منابع آب کشاورزی 56/40 درصد است؛ و بقیه واریانس را نیز عوامل دیگری تبیین می کنند که در پژوهش حاضر، در دسترس نبودند.

تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی، از لحاظ درجه کنترل و نظارت، میدانی، و از نظر روش، از نوع همبستگی به شمار می رود. جامعه آماری کلیه سرپرستان خانوارهای روستایی مناطق زلزله زده شهرستان بم را دربرمی گیرد که از آن میان، نمونه ای به حجم 156 خانوار به روش نمونه گیری چندمرحله ای با انتساب متناسب انتخاب می شود. ابزار تحقیق پرسشنامه است که برای محاسبه پایایی آن، از ضریب آلفای کرونباخ و برای تحلیل اطلاعات، از نرم افزار SPSS استفاده می شود. یافته های تحقیق بیانگر آن است که رابطه متغیر وابسته «میزان مشارکت» با متغیرهای سن، تحصیلات، شغل اصلی، شغل فرعی، سابقه فعالیت کشاورزی، عضویت در شورای روستا، کشاورز نمونه بودن، میزان درآمد از طریق فعالیت کشاورزی، انگیزش، و فعالیت شورای اسلامی روستا مثبت و معنی دار، و با متغیرهای میزان خسارت، تعداد اعضای جان باخته خانوار، و میزان اعتماد زلزله زدگان به مجریان بازسازی نیز معنی دار اما منفی است. همچنین، با استفاده از رگرسیون گام به گام، شماری از این متغیرهای مستقل در معادله رگرسیون وارد می شوند و حدود شصت درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین می کنند.

هدف پژوهش حاضر شناخت اثرات آموزش های ترویجی بر خانوارهای روستایی و دامدار بوده و در چارچوب پژوهش ارزشیابی، با استفاده از الگوی ارزشیابی شبه آزمایش، در شهرستان فریدن استان اصفهان در 1383 انجام گرفته است. اطلاعات و آمارها با تکمیل 262 پرسشنامه از گروه آزمایش و شاهد جمع آوری شد. نتایج تحقیق نشان داد که از نظر اجتماعی، آموزش های ترویجی در ارتقای سطح اطلاعات و آگاهی های شغلی، ارتقای سطح مهارت ها، به کارگیری شیوه های نوین دامداری و افزایش مشارکت اجتماعی و فعالیت های جمعی تاثیر مثبت دارد؛ همچنین، فراگیران آموزش های ترویجی در زمینه تاثیر مثبت آموزش ها به ویژه در افزایش اطلاعات عمومی و تخصصی، افزایش خلاقیت و نوآوری، بهبود مدیریت و ایجاد اعتماد به نفس بیشتر اتفاق نظر دارند. افزایش مدت زمان آموزش های ترویجی و ارائه آن در قالب یک برنامه آموزشی مدون، مستمر و منسجم و نیز تامین اعتبار کافی برای برگزاری دوره ها، توجه بیشتر به آموزش زنان و به کارگیری الگوی ارزشیابی هدف مدار برای ارزشیابی آموزش های ترویجی از پیشنهادهای پژوهش حاضر است.

دانش بومی دانش یک جامعه بومی طی نسل ها زندگی در محیطی خاص است که آن را قادر می سازد تا به معیشت پایدار در محیط خود دست یابد. مقاله حاضر، با روش تحقیق اکتشافی، توصیفی و تحلیلی و نیز به شیوه پیمایشی، به مطالعه نقش دانش بومی در حفاظت منابع آب و خاک در نواحی روستایی بخش خورش رستم از توابع شهرستان خلخال می پردازد. گرد آوری اطلاعات به روش های کتابخانه ای و میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) صورت می گیرد و برای سنجش، از آزمون آماری کای اسکوئر استفاده می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که از لحاظ دانش بومی، منطقه مورد مطالعه در بخش آب و خاک غنی است و روستاییان بسیاری از شیوه های بومی حفاظت از آب و خاک را شناسایی و استفاده می کنند؛ همچنین، این شیوه ها بر مدیریت بهینه آب و حفاظت از خاک اثربخش است.

بخشی گسترده از جمعیت فعال و جویای کار جامعه را جوانان روستایی تشکیل می دهند. بخش کشاورزی با توان فراوان خود دارای شرایط مناسب برای جذب این نیروی عظیم و جلوگیری از مهاجرت بی رویه آنها به مناطق شهری است که خود با مشکل بزرگ اشتغال مواجه اند. تحقیق حاضر، با هدف بررسی نگرش جوانان روستایی شهرستان گنبدکاووس نسبت به اشتغال در بخش کشاورزی، در سال 1390 انجام شده و روش آن پیمایشی از نوع توصیفی- همبستگی، و جامعه آماری آن 39057 جوان روستایی شهرستان گنبدکاووس است که از آن میان، 347 نفر به روش نمونه گیری طبقه ای متناسب انتخاب می شوند. نتایج نشان می دهد که میزان علاقه حدود 54 درصد جوانان روستایی به سکونت در روستا در حد مطلوب است؛ بر اساس نتایج آزمون همبستگی، متغیرهای سن، میزان تحصیلات، میزان علاقه به سکونت در روستا و روحیات کارآفرینانه جوانان روستایی با نگرش آنها رابطه مثبت و معنی دار دارند؛ و همچنین، نتایج آزمون های مقایسه ای حاکی از وجود اختلاف معنی دار میان نگرش جوانان مرد و زن و نیز نگرش افراد دارای سابقه و بدون سابقه در راه اندازی کسب وکار است. تحلیل رگرسیون چندگانه نشان می دهد که ویژگی های شخصیتی کارآفرینان، تحمل ابهام، چالش طلبی، عمل گرایی و متغیر سن از عوامل مهم تبیین کننده در تغییرات متغیر وابسته به شمار می روند.

جایگاه زنان در توسعه پایدار به ویژه در مناطق روستایی و در حفاظت از منابع آبی انکارناپذیر است. مطالعه حاضر به تحلیل نقش زنان روستایی در مصرف اصولی منابع آبی کشاورزی با استفاده از دو مدل لوجیت مجزا می پردازد. آمار و اطلاعات مورد نظر در 1387 با تکمیل 300 پرسشنامه در جامعه زنان روستایی استان خراسان رضوی و همچنین، 35 پرسشنامه ویژه کارشناسان جمع-آوری شد. روش تحقیق از نوع توصیفی پیمایشی است. نتایج نشان می دهد که زنان روستایی در زمینه آبیاری چندان فعالیت ندارند، که مهم ترین علل آن عبارت اند از: فرهنگ منطقه، پرمسئولیت و سخت بودن این فعالیت، و عدم آشنایی با نحوه انجام آن؛ اما به دلیل تاثیر غیرمستقیم زنان روستایی بر افراد خانواده و اطرافیان خود، باید آنها را با روش های حفاظت از منابع آب کشاورزی آشنا کرد. در پایان، راهکارهایی مناسب و اجرایی در این زمینه ارائه می شود.

مقاله حاضر به شناسایی و تجزیه و تحلیل مسائل اجتماعی صیادان شاغل در تعاونی های صید پره در سه استان گلستان، مازندران و گیلان می پردازد. بدین منظور، ابتدا با مرور نظریات، نحوه شکل گیری مسائل اجتماعی تبیین و در نهایت، مدل تحقیق مشخص شد؛ سپس، متغیرها از طریق مصاحبه با 53 تن از مدیران عامل تعاونی ها و 106 صیاد سنجیده شدند. یافته-ها نشان می دهد که در 1388، بیمه مهم ترین مسئله صیادان و اعضای تعاونی های صید پره بوده و بر اساس تحلیل چندمتغیره، این مشکل از متغیرهای نوع کار در شرکت، کیفیت جاده ارتباطی صیدگاه، تعداد فرزندان، سطح تحصیلات رئیس هیئت مدیره، سطح تحصیلات مدیر عامل، مدت زمان سکونت در محل فعلی زندگی و سرانجام، از سن پاسخ گویان تاثیر می پذیرد. در مجموع، متغیرهای یاد شده 42 درصد از تغییرات متغیر وابسته بیمه صیادان را توضیح می دهند.