ماهنامه شهرداریها
پیاپی 67 (آذر 1383)

وجود اراضی کشاورزی و باغ ها در شهرها و کنار آنها چندان بدیهی نمود که ایده شهر سبز تنها ممکن بود برای شهرهای کویری مورد توجه قرار گیرد. با این حال در این شهرها نیز همچون طبس و بم، با وجود محدودیت اقلیمی، عناصر سبز شهری جزء کالبد و شالوده آنها بود. به دنبال افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، شهرها به کانون تجمع های زیستی و فعالیت های اقتصادی و اجتماعی گسترده و متنوع تبدیل شدند و استقرار و تاسیس موسسه های صنعتی، تولیدی و تجاری در شهر و حومه آن سبب گردید که زمین های کشاورزی و فضای سبز طبیعی به تدریج تغییر کاربری داده شوند و شهرنشینان را با آلودگی های زیست محیطی و کمبود فضای سبز عمومی مواجه سازند.

ابرهای پرباری که از فراز دریای مدیترانه به سوی مشرق حرکت می کنند، سبب اصلی بارندگی های کشورند؛ اما باراندازی آنها بیش از هر جای دیگر نصیب استان های شمال غربی و غربی و شمالی کشور می شود و به برکت آن تمامی کوه ها و دشت های آن مناطق، پوشیده از روییدنی ها و سبزینگی می گردد. مهاباد شهری کوهستانی و بستر آن حاصل گشودگی میان آخرین دنباله های رشته کوه های زاگرس است. این شهر در محاصره کامل زمین های کشاورزی و سبزینگی طبیعی روییده بر دامنه های کوهستانی است، که با قدرت بسیار زیاد به درون شهر نیز نفوذ کرده و آن را به ظاهر بی نیاز از رنج ایجاد فضای سبز ساخته است.

همان گونه که در شماره های قبل ذکر شد، تشکیل شورای شهر و نظام شورایی از مباحث سیاسی عمده در اوایل انقلاب بود که با ایده اعطای اختیارات اجرایی به شوراها از سوی شخصیت ها و گروه ها و احزاب سیاسی متعدد دنبال می شد؛ و حاصل آن ارائه طرح ها و لوایحی از سوی شخصیت های سیاسی چون آیت الله طالقانی و هیئت دولت بود. به رغم تلاش های صورت گرفته، به دلیل چالش های سیاسی و اختلافات قومی و حزبی تجربه برگزاری اولین انتخابات شوراها با شکست مواجه شد و این موضوع موجب گردید همان گونه که در تاریخ کشور ما و به ویژه پس از مشروطه اتفاق افتاده است، زمینه برای تشدید ایده های محافظه کارانه در زمینه تدوین قانون شوراها آماده شود.

در شماره های گذشته و در سلسله مقاله های «دولت و شوراها در ایران» به وارسی این فرضیه پرداخته شده که شوراها به مثابه نهادی مدنی و مبین مشارکت اجتماعی مردم در حیات عمومی، طی سال های 57-1300 به دلیل صورت بندی نظام سیاسی نفوذناپذیر نتوانستند وجه مدنی خود را نهادینه و تثبیت کنند؛ و در نتیجه به ابزاری برای تداوم سیاست های دولت مرکزی در شهرها و روستاها بدل شدند. بازتاب ابراز گونگی شوراها را می توان در نحوه آرایش نیروهای سیاسی، انتخابات و گزینش اعضای شورا و میزان کارآمدی و خلاقیت آنها بررسی کرد.

با تولید انبوه وسایل نقلیه موتوری در پنجاه سال اخیر و استفاده روز افزون افراد از خودرو برای رفت و آمد، اکنون شهرها به صورت مراکز بزرگی از تجمع وسایل نقلیه در آمده اند که روز به روز از سرعت تردد آنها کاسته شده و آلودگی هوا و سر و صدا را برای مردم شهر به همراه داشته است. از سوی دیگر، احداث راه های جدید و توسعه بزرگراه های درون شهری، شهرها را به چندین بخش تقیسیم کرده، ارتباط محله های شهر را با هم قطع کرده و محدودیت های حرکتی فراوانی برای عابران پیاده به وجود آورده است. این وضعیت به گونه ای است که هم امنیت جانی و هم سلامت روانی افراد پیاده را در شهرها به خطر انداخته است، به گونه ای که اینان خود را در محاصره وسایل نقلیه موتوری احساس می کنند.

نباید قصابان پاره های گوشت را چنان آویزند که از حد سکوی دکان بیرون آید، زیرا چه بسا گوشت جامه های مردم را می آلاید. این بخشی از ضوابط و مقررات شهری در قرن هفتم هجری است که به رعایت حقوق عابران و سد معبر اشاره می کند و ابن اخوه آن را در کتاب آیین شهرداری خود آوره است. در شهرهای امروز پیاده روها به آشفته ترین فضاهای شهری و بی قانون ترین گذگاه ها تبدیل شده اند. در این گذرگاه ها حرکت ایمن عابران با گذر موتورسواران و قرار گرفتن اشیا و وسایل مغازه داران تهدید می شود. این در حالی است که پیاده روها به عنوان اصلی ترین معابر شهری می بایست قابل اعتماد و ایمن برای پیاده ها باشند.