فصلنامه برنامه ریزی و بودجه
پیاپی 12 (فروردین 1376)

(پاراگراف نخست) حاصل اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 که با توجه به ویژگیهای آن از موفقترین سرشماریهای عمومی کشور می باشد، فراهم آوردن سه پایگاه مهم اطلاعاتی و داده های دقیق آماری است که از ضرورتهای برنامه ریزیهای کلان، بخشی و منطقه ای در افقهای بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت به شمار می رود و امید است که در کنار طرحهای بی شمای که به تدبیر و اراده رئیس محترم جمهوری آغاز شده و به ثمر نشسته اند، و نیز زیربناها و ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پدید آمده، زمینه ساز آینده ای بهتر و افقهای روشنتری برای ایران اسلامی باشد.

این مقاله، به بررسی علل و ماهیت تورم در ایران، طی سالهای 1374-1353می پردازد. متوسط نرخ تورم طی این سالها، سالانه 20/8 درصد بوده است. از این لحاظ می توان گفت که طی این دوره، اقتصاد کشور با تورم شدید مواجه بوده است. بی گمان، علل و آثارگوناگونی را می توان برای تورم مزبور متصور شد. در این مقاله، ضمن بحث نظری در مورد علل، آثار و ماهیت تورم، به بررسی عوامل مؤثر بر سطح قیمتها و تورم در ایران بر اساس معادلات رگرسیونی پرداخته شده است و براساس تخمین معادلات مزبور، این نتیجه به دست آمده است که انتظارات ایستای تورمی، رشد نقدینگی و رشد شاخص قیمت کالاهای وارداتی، به ترتیب، مهم ترین عوامل مؤثر بر تورم کشور طی دوره مورد بحث بوده اند. بر این اساس، مهار تورم درکشور، مستلزم تعدیل انتظارات تورمی، کاهش رشد نقدینگی، و کاهش وابستگی کشور به واردات کالاهای واسطه ای و سرمایه ای است و در این زمینه ترکیبی از سیاستهای پولی انقباضی و سیاست های بودجه ای انبساطی برای تداوم رشد اقتصادی به همراه مهار تورم به عنوان یک شیوه مؤثر توصیه می گردد.

در این مقاله، با تاکید بر این نکته که استان تهران رشد یافته ترین استان کشور است، برخی جنبه های بارز این رشد یافتگی نشان داده شده است. از جمله، سهم شایان توجه استان درامور آموزش عالی، بهداشت و درمان و صنعت به تصویر کشیده شده و با شاخصهای جمعیتی، از قبیل بعد خانوار، درصد باسوادی، بار تکفل و نرخ بیکاری نیز اشاره شده است که همگی آنها،در مقایسه با متوسط کشور، نشاندهنده رشد یافتگی بیشتر استان می باشند.
پرسشی که مطرح شده، این است که چرا به رغم سرمایه گذاری های انجام شده و اقدامات عمرانی به عمل آمده، استان با مشکلات جدی روبه رو است و دامنه و ابعاد این مشکلات درحال گسترش است. تشکیل و ادامه حیات جوامع حاشیه ای در جوار جوامع اصلی استان با ویژگی های اجتماعی و فرهنگی کاملا متفاوت، پدیده ای نیست که بتوان به سادگی از کنار آن گذشت. مشکل فضای آموزشی، در هر دو جامعه شهری و روستایی استان وجود دارد. استان تهران از نظر شاخص تراکم دانش آموز، بدترین وضعیت را بین استانهای کشور داراست. این مشکل درجوامع حاشیه ای بسیار حاد بوده و در نقاط بحرانی استان تراکم کالبدی دانش آموز در کلاس، به ارقام غیرقابل قبولی می رسد.
در بررسی مسائل جمعیت استان، مشخص می گردد که بیش از 10 درصد جمعیت استان درسال 1370، طی پنج ساله گذشته یا وارد استان شده یا در درون آن جا به جا شده اند. این حجم چشمگیر مهاجران، مسائل و مشکلات متعددی را با خود وارد استان کرده است. شهرها، شهرکها و آبادی های پرجمعیتی که عمده جمعیت آنها را مهاجران تشکیل می دهند،ترکیبهای ویژه ای دارند. پایین بودن نرخ باسوادی، بالا بودن بار تکفل و بعد خانوار، کمبودفضای آموزشی و کمبود بسیاری از امکانات اولیه زندگی، از ویژگی های مشترک این سکونتگاه هاست. ورود این مهاجران به مشکلات استان دامن زده و سرمایه گذاری های بسیاری را تحمیل می نماید. روشن است که دامنه نیاز مهاجران نامحدود است، زیرا در صورتی که نیاز آنها برآورده شود، باعث می شود که نیازهای جدیدی سربرآورد و سرمایه گذاری بیشتری انجام گیرد. این امر،به نوبه خود، به معنای ایجاد فرصت شغلی بیشتر، یعنی ورود مهاجران

دورنمای انرژی در ایران سال 1400 وابسته به سیمای انرژی در جهان سال 1400است. در سال 1400، میزان صادرات نفت ایران همچنان در حال افزایش خواهد بود و کشورمان یک صادرکننده عمده نفت با ظرفیت صادراتی بیش از میزان فعلی، چه از لحاظ درصد و چه ازلحاظ مقدار، خواهد بود. مسئله پایان پذیری منابع نفت که همواره مورد بحث بوده، اغراق آمیزاست و تا سال 1400 هیچ اثری بر افزایش تولید نفت کشور نخواهد داشت. در سال 1400، گاز طبیعی در مصرف داخل نقش عمده ای به عهده خواهد داشت و به میزان زیادی جایگزین نفت خواهد شد. این جایگزینی در صنعت برق و مصارف خانگی تجاری پیشرفت بسیار خوبی داشته است. پیشرفت آن در صنعت متوسط بوده و در حمل و نقل راه طولانی در پیش است. در سال 1400، ایران یک صادرکننده مهم گاز به شرق و غرب خواهد بود، اما این امر،مشروط به جلب سرمایه گذاری خارجی است. تا سال 1400، ظرفیت بالقوه آبی به طور عمده مورد استفاده قرار خواهد گرفت و نسبت چشمگیری از برق کشور از نیروی هیدرولیک تامین خواهد شد.
سهم سوختهای سنتی رو به کاهش خواهد رفت و بر سهم انرژی های نو افزوده خواهد شد،اما این انرژی ها تحت الشعاع سوختهای فسیلی خواهد بود و نقش مهمی را در تراز انرژی کشورایفا نخواهد کرد.
نقش زغال سنگ را در گذشته نادیده گرفته اند، ولی می تواند تا سال 1400 فعال شده وبخش قابل توجهی از انرژی خام را تامین کند، و بدین ترتیب، باعث تطویل عمر منابع نفت وگاز گردد یا به صورت غیرفعال فعلی باقی مانده و برای نیمه دوم سده بیست و یکم ذخیره شود.نقش انرژی اتمی به دلایل سیاسی غیرقابل پیش بینی است، اما به هر صورت بخش مهمی ازانرژی کشور را تامین نخواهد کرد.
تولید و مصرف برق (انرژی ثانویه) تا سال 1400 همچنان رو به افزایش خواهد بود. در پنج سال نخست، تقریبا همه کشور زیر پوشش برق خواهد رفت و در سالهای بعد از آن، آهنگ رشدآهسته تر خواهد شد و افزایش آن تنها متناسب با رشد صنعت و افزایش جمعیت خواهد بود وبه واسطه پدیده اشباع (در مصارف خانگی) و اعمال سیاستهای صرفه جویی و اصلاح تعرفه ها،آهنگ رشد آنها کند خواهد شد.

یکی از هدفهای اصلی توسعه، رهایی از چنگال فقر و ایجاد رفاه نسبی برای افرادجامعه می باشد. کوششهای زیادی در جهت از بین بردن فقر در کشور صورت گرفته است. نخستین گام در جهت بررسی موفقیت آمیز بودن این تلاشها، بررسی وضعیت و نحوه توزیع درآمد در بین قشرهای مختلف جامعه می باشد. از آنجا که استان تهران، به لحاظ وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، از موقعیت خاصی در کشور برخوردار است، نحوه توزیع درآمد بین گروه های مختلف آن، اهمیت ویژه ای دارد. نتایج حاصل از آمارگیری هزینه ودرآمد خانوارها که توسط مرکز آمار ایران منتشر می شود، حاکی از آن است که طی دهه گذشته، توزیع درآمد براساس معیار ضریب جینی در مناطق شهری استان تهران بهبود یافته، و به طورنسبی، از توزیع درآمد در کل کشور بهتر می باشد، و طبقه متوسط جامعه (40 درصد میانی جمعیت)، طبقه غالب جامعه شهری استان تهران را تشکیل می دهد. طی همین مدت، نحوه توزیع درآمد، تحت تاثیر اوضاع اقتصادی کشور بوده و در وضعیتی که تورم ناگهان زیادمی شود، به شدت خراب می شود. طبق محاسبات انجام شده براساس اطلاعات خام هزینه وبودجه خانوارهای شهری 20 درصد پردرآمد جامعه شهری استان تهران طبقه غالب جامعه می باشند. گروه های درآمدی و هزینه ای تعریف شده در کتاب آمارگیری از هزینه و درآمدخانوارهای شهری، از مرکز آمار ایران، به گونه ای است که بیش از 51 درصد نمونه های استان تهران در سال 1373، جزو گروه نهم و دهم (پردرآمدها) قرار گرفته اند. بنابراین، در تعریف این گروه ها باید تجدیدنظر صورت گیرد و هر گونه تحلیل براساس نتایج حاصل از اطلاعات خام وگروهبندی نشده صورت پذیرد. فاصله بین مناطق شهری و روستایی استان تهران در سال 1373 فاحش نبوده و توزیع هزینه در بین دهکهای مختلف مشابه همدیگر است. هزینه مسکن، سهم زیادی را از کل هزینه خانوارهای شهری و روستایی استان تهران را به خود اختصاص داده، و طبقه متوسط و پردرآمد استان، همگن تر از طبقه کم درآمد آن می باشد.

در این مقاله، با استفاده از یک چارچوب ساده سهمیه بندی، تاثیر مستقیم اقدامات آزادسازی و تاثیر کاهش ریسک نسبی صادرات در مقابل تولید برای بازار داخلی، برخاسته ازتعهد به صادرات، تحلیل می گردد. عدم اطمینان در هر دو بازار داخلی و خارجی در نظر گرفته شده و کاربردهای غیرمعقول کوواریانس در رفتار صادرات بررسی می شود. با استفاده ازداده های سطح بنگاه در یک نمونه پویا و با استفاده از فنون دو متغیره گارچ و آزمون لوین و لین برای حالت پایدار یک ریشه ای در داده های نمونه، آزادسازی طی سالهای 1988-1983 درمکزیک بررسی می گردد.