فصلنامه برنامه ریزی و بودجه
پیاپی 55 (مهر و آبان 1379)

علم و فن آوری، آثاری بر سطح کل اشتغال و اشتغال متخصصان در بخش صنعت دارد.هدف از پژوهش، بررسی چگونگی تاثیر علم و فن آوری بر سطح اشتغال در این بخش است. برای این منظور، ضمن معرفی فرضیه ها، نظریات و پژوهش های تجربی جهانی را مرورمی کنیم. پس از آن، شاخص های علم و فن آوری و مبانی نظری آنها را بررسی می نماییم وشاخص های علم و فن آوری مورد استفاده در ایران را معرفی می کنیم. در ادامه، تحول شاخص های علم و فن آوری، شامل شاخص های نماینده هزینه واحد تولید، خرید فن آوری، کاربرد علم و فن آوری در تولید، پیشرفت کلی علم و فن آوری و بالاخره کاربرد عمومی علم وفن آوری در ارتباط با بازار کار در مقاطع سه گانه را بررسی می نماییم. ارائه الگوهای اشتغال دربخش صنعت و نشان دادن نقش شاخص های علم و فن آوری در آن، مباحث بعدی خواهد بود.در انتها نیز ضمن جمع بندی نهایی، سیاست های پیشنهادی را ارائه می دهیم.

امروزه بهبود بهره وری به عنوان بهترین و مؤثرترین روش دست یابی به رشد اقتصادی با توجه به کمیابی منابع تولید مطرح است. از طریق محاسبه و تحلیل شاخص های بهره وری عوامل تولید، می توان میزان کارآیی عملکرد بخش های اقتصادی را در استفاده از منابع تولیدبررسی نمود. در این مطالعه، ابتدا شاخص های بهره وری نیروی کار، سرمایه و کل عوامل محاسبه و پس از تحلیل روند گذشته، به بررسی عوامل مؤثر بر بهره وری نیروی کار و سرمایه در کل بخش غیرنفتی و به تفکیک بخش های اقتصادی پرداخته ایم. در تحلیل عوامل مؤثر بربهره وری نیروی کار در کل بخش غیرنفتی از متغیرهای سرمایه سرانه، فاصله تولید بالفعل ازتولید بالقوه و درصد شاغلان دارای تحصیلات عالی سود جسته ایم. سرمایه سرانه و درصدشاغلان دارای آموزش عالی دارای تاثیر مثبت و فاصله تولید بالفعل از تولید بالقوه تاثیر منفی بر بهره وری نیروی کار دارد. برای تحلیل روند بهره وری سرمایه، از متغیرهای سرمایه سرانه، شاخص کاربری نیروی کار دارای آموزش عالی و شاخص کاربری نیروی کار فاقد آموزش عالی استفاده کرده ایم. سرمایه سرانه تاثیر منفی و شاخص های کاربری تاثیر مثبت بر بهره وری سرمایه دارند. در مورد بخش های غیرنفتی، برای تحلیل عوامل مؤثر بر بهره وری نیروی کار، ازمتغیرهای سرمایه سرانه، فاصله تولید بالفعل از تولید بالقوه و متغیر روند زمانی (به عنوان پیشرفت فنی) بهره گرفته ایم. تاثیر سرمایه سرانه و روند زمانی بر بهره وری نیروی کار مثبت وتاثیر فاصله تولید بالفعل از تولید بالقوه منفی می باشد. در مورد بهره وری سرمایه، فاصله تولیدبالفعل از تولید بالقوه و سرمایه سرانه اثر منفی دارند و اثر پیشرفت فنی باتوجه به علامت ضریب متغیر روند زمانی می تواند مثبت یا منفی باشد. در سه دهه اخیر، بخش کشاورزی بهترین و بخش سایر خدمات (خدمات بجز حمل و نقل و انبارداری و ارتباطات) بدترین عملکرد را در زمینه کارآیی استفاده از عوامل تولید داشته اند. به طور کلی، بخش های تولیدی ازبهره وری بالایی در استفاده از منابع برخوردار بوده اند. در مقابل، بخش های خدماتی در استفاده بهینه از عوامل تولید یا موفق نبوده اند یا موفقیت آنها ناچی

در چند دهه گذشته، همگام با افزایش روزافزون جمعیت، افزایش مهاجرت به شهرها،شدت تمرکز مراکز تجاری و صنعتی در شهرها و عوامل دیگر، تقاضا برای آب آشامیدنی افزایش یافته است، در حالی که عرضه آب، به دلایل متعدد، پاسخگوی این نیاز نبوده است. قطع مکرر آب و بی آبی های طولانی در فصل تابستان، نشانه ای از وضعیت نابسامان تامین آب آشامیدنی در شهرها، به ویژه شهر تهران، می باشد. بر این اساس، نهادهای مسئول تامین آب آشامیدنی، برای حل مسئله کمبود آب از سیاست قیمت گذاری تصاعدی استفاده نموده اند تابدین وسیله، از تقاضای آب بکاهند.
در این مقاله، ضمن تعیین عوامل مؤثر بر تقاضای آب آشامیدنی و تدوین الگویی مناسب برای برآورد آن، به محاسبه کشش قیمتی و درآمدی تقاضا و مقایسه توابع تقاضا در دو فصل تابستان و زمستان در شهر تهران می پردازیم. برای انجام این امر، از روش حداقل مربعات معمولی و داده های سری زمانی ماهانه متغیرهای قیمت متوسط آب، درآمد خانوار، تعدادمشترکین و متغیرهای جوی طی سال های 1359 تا 1374 استفاده کرده ایم. به منظور مقایسه توابع تقاضای آب آشامیدنی در شهر تهران در دو فصل تابستان و زمستان، از آزمون چو و آزمون tبهره گرفته ایم. نتایج برآورد نشان می دهد که تقاضای آب نسبت به تغییرات قیمت آب و درآمد خانوار در دو فصل تابستان و زمستان بی کشش است. بنابراین، قیمت آب، ابزار مؤثری برای کاهش مصرف آب نبوده و اعمال سیاست های صرفه جویی وجلوگیری از اتلاف در مصرف آب این شهر، ضروری است.

ابن خلدون ارزش را منحصر در کار نمی داند، ولی بخش اعظم آن را ناشی از کار می داند.در مورد خدمات که به تولید غیرمادی اختصاص دارد، ارزش را کلا ناشی از کار می داند. درخصوص کالاها و محصولات محسوس مادی، علاوه بر کار ارزش مواد اولیه به کار رفته در آنهارا نیز دخیل می داند. در مورد فعالیت های تجاری و بازرگانی، علاوه بر کار، سرمایه را هم به شمار می آورد، اما سرمایه را ناشی از کار قبلی می داند. در مورد کالای کشاورزی، کار و طبیعت راهم دخیل می داند.
هر چند در تحلیل آرای آدام اسمیت در خصوص ارزش، مناقشاتی وجود دارد، لیکن اگرنظریه هزینه تولید آدام اسمیت را در خلق ارزش به عنوان نظریه نهایی او بپذیرم، نتیجه می گیریم که وی هر سه عامل را در خلق ارزش مؤثر می داند.
ابن خلدون کار را (و در برخی موارد سایر چیزها را) فقط عامل ایجاد ارزش می داند و نه برابربا آن، و عرضه و تقاضا را عامل تعیین کننده ارزش (قیمت) می داند. بنابراین، هیچ گاه هماننداسمیت با مشکل چگونگی تعیین ارزش توسط کار رو به رو نشده است. در حالی که نظریه ارزش اسمیت فقط از دیدگاه عرضه برای تعیین قیمت مؤثر است و تقاضا در تعیین قیمت نقشی به عهده ندارد.
گرچه ابن خلدون پول را حنثی می دانسته است، اما در هیچ جا اشاره ای که دال بر آن باشد که او همانند اسمیت به ارتباط بین سطح عمومی قیمت ها و مقدار پول در گردش پی برده باشد،نمی توان یافت.

در این مقاله، پس از ارائه تعاریفی درباره فرهنگ، به اهمیت آن در برنامه توسعه می پردازیم. سپس ساختار تشکیلات فرهنگی کشور را قبل و بعد از انقلاب اسلامی از حیث حاکمیت و تصدی مرور و پس از آن منابع مالی و انسانی بخش فرهنگ را بررسی می نماییم وچالش های اساسی را در این چهارچوب معرفی کرده و راه کارهایی برای حل این گونه معضلات ارائه می دهیم. بررسی ما، حاکی از آن است که معضلات و چالش های تشکیلاتی و ساختاری بخش فرهنگ به تحولات اساسی و اقدامات همه جانبه نیاز دارد و سیاست های کوتاه مدت وتغییرات ناپایدار، به تنهایی، سودی نمی بخشد.