فصلنامه برنامه ریزی و بودجه
پیاپی 63 (خرداد و تیر 1380)

در دو دهه اخیر، اندازه گیری حجم اقتصاد سیاه و بررسی علل و آثار آن، بیش از گذشته مورد توجه اقتصاددانان واقع شده و بخش بزرگتری از ادبیات اقتصادی به نتایج مطالعات صورت گرفته در این باره اختصاص یافته است. گرچه شواهد و قراین حاکی از احتمال گستردگی حجم این پدیده در اقتصاد ایران است، مطالعات انجام شده پیرامون ماهیت، حجم، علل و آثار آن بر عرصه های اقتصادی و اجتماعی کشور، محدود بوده است. طبیعت پنهانی اقتصاد سیاه، اندازه گیری و مطالعه مستقیم آن را با مشکل رو به رو می سازد وبه همین دلیل بیشتر روش های اندازه گیری رایج، روش های تخمین غیرمستقیم حجم این فعالیت هاست و با فروض محدود کننده بسیاری همراه است. در این مقاله از روش شاخص های چندگانه - علل چندگانه که محدودیت های بسیار کمتری دارد و از مزایای قابل توجهی نیزبرخوردار است، برای اندازه گیری اقتصاد سیاه در ایران استفاده شده است. در الگوهای تخمین زده شده، متغیرهای بار مالیات مستقیم، بار مالیات بر واردات، رشدقیمت کالاهای مصرفی، بیکاری، شاخص بازبودن اقتصاد و درآمد سرانه، به عنوان عوامل شکل گیری و تحول اقتصاد سیاه در ایران و متغیرهای مصرف سرانه، مابه التفاوت نرخ ارز،نسبت نقد و مصرف انرژی، به عنوان شاخص های منعکس کننده آثار اقتصاد سیاه، به کاررفته اند. نتایج تخمین الگوها با استفاده از اطلاعات مربوط به سال های 1377-1347، حاکی ازآن است که تغییرات درآمد سرانه، شاخص باز بودن اقتصاد، بار مالیاتی و رشد قیمت کالاهای مصرفی، به ترتیب، مهمترین عوامل تعیین کننده تحولات اندازه نسبی اقتصاد سیاه در ایران طی دوره مورد بررسی بوده اند و افزایش هر یک از آنها بر حجم نسبی تولید غیرقانونی و پنهان کشور، افزوده است. همچنین عوامل برآورد شده، نشان دهنده توانایی خود شاخص های مصرف سرانه و مصرف انرژی در نمایش آثار این پدیده است. برآورد حجم اقتصاد سیاه در ایران، با استفاده از الگوی منتخب، نشان می دهد که این بخش ازعملکرد عمومی اقتصاد کشور پس از طی فراز و نشیب های بسیار، در دهه اخیر رشد چشمگیری داشته است که عنایت بیشتر پژوهشگران و سیاستگذاران به تحولات آن را ضروری

امروزه با گسترش جهانی شدن و تقویت فعالیت های سازمان تجارت جهانی، سیاست های حمایتی یکی از موضوع های مهم مطرح در کشورهای در حال توسعه، به ویژه درزمینه طراحی و تدوین سیاست های تجاری و صنعتی است. سیاست های حمایتی تجاری دولت باعث تغییر ساختار انگیزشی، انتقال منابع و تغییر توان رقابتی بنگاه های تولیدی می شوند. مهم ترین عامل اتخاذ این سیاست ها، افزایش توان رقابتی بنگاه های تولیدی هر کشور در برابر بنگاه های خارجی است. صنعت خودرو، از جمله صنایعی است که در ایران شدید! متاثر از سیاست های حمایتی بوده است. این صنعت هم اکنون به عنوان نماد صنایع تحت حمایت ایران می باشد و در روندکاهش و تعدیل سیاست های حمایتی برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی، نقشی مهم ایفامی نماید.در این پژوهش، با استفاده از معیارهای نظری، شامل نرخ حمایت ضمنی، نرخ حمایت موثرو معیار هزینه منابع داخلی مبتنی بر روش داده - ستانده، به بررسی ساختار حمایت این صنعت پرداخته ایم. براین اساس، روش بهینه حمایت از این صنعت استفاده از نرخ تعرفه مقیاس سازاست و این صنعت در نرخ تعرفه 50 درصد در نرخ ارز بازار آزاد قادر به ادامه حیات و رقابت باصنایع خارجی است.

انرژی برق در کنار سایر حامل های انرژی، نقش موثری در تولید و مصرف دارد و روزبه روز اهمیت زیادی در فرآیند تصمیم گیری اقتصادی و اجتماعی ایفا می کند. هدف از ارائه این مقاله، تخمین تقاضای برق در بخش خانگی به عنوان یکی از بخش های مهم مصرفی و برآوردکشش های قیمتی و درآمدی در کوتاه مدت و بلندمدت می باشد. برای این منظور، از داده های تلفیقی استفاده شده است. نتایج حاصل از برازش مدل تقاضا نشان می دهد که کشش قیمتی ودرآمدی تقاضا در کوتاه مدت، به ترتیب معادل 97%- و 0/11 می باشد و این شاخص دربلندمدت، به ترتیب، -1/36 و 0/155 خواهد بود. همچنین کشش متقاطع قیمتی معادل 0/315 می باشد که مبین این است که انرژی برق و سوخت های جایگزین وضعیت جانشینی بایکدیگر دارند. به علاوه، می توان دریافت که تقاضای برق خانگی عمدت! متاثر از سیاست های قیمتی است تا درآمدی و کشش های یادشده در کوتاه مدت و بلندمدت گویای این مطلب است. به عبارت دیگر، قیمت نقش موثرتری در مقایسه با درآمد در تقاضای برق خانگی دارد.

یکی از الزامات اساسی برای ره پیمودن به سمت توسعه و پیشرفت، توجه به سرمایه وسرمایه گذاری است و در لوای سرمایه گذاری است که امور دیگر مانند افزایش تولید، افزایش رفاه و ایجاد اشتغال محقق خواهد گردید.
بورس اوراق بهادار، یکی از عناصر اصلی در بازار سرمایه هر کشور است و شاخص قیمت به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در جهت شناسایی بورس به شمار می رود. مقاله حاضر در راستای اهمیت شاخص قیمت بازار بورس، به توضیحاتی در این زمینه پرداخته است. از جمله موضوعاتی که مورد بررسی قرار گرفته اند، جلوه های اهمیت شاخص قیمت، چگونگی محاسبه شاخص قیمت، تاریخچه شاخص قیمت بورس در ایران و جهان می باشد و پس از آن برای مقایسه وضعیت شاخص قیمت کل، شاخص مالی، شاخص صنعت از حیث میانگین نرخ تغییرات و میزان نوسان آنها، به تدوین 4 فرضیه و سنجش آنها اقدام گردیده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که میانگین نرخ تغییرات روزانه شاخص کل، مالی و صنعت با یکدیگر یکسان است و نوسان پذیری (انحراف معیار) نرخ تغییرات شاخص مالی و صنعت نیز مساوی است، اما نوسان پذیری (انحراف معیار) نرخ تغییرات شاخص مالی، بیشتر ازشاخص کل قیمت در بورس تهران می باشد.