نشریه مطالعات خاورمیانه
سال چهارم شماره 4 (پیاپی 12، زمستان 1376)

روابط ایران و کشورهای عربی از دیرباز اهمیت داشته و این روابط در قرن 21 به دلیل موقعیت استراتژیک کل منطقه خاورمیانه و نقش پراهمیت آن برای کشورهای بزرگ و جامعه چند قطبی آینده از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود، زیرا این کشورها همسایه یکدیگر هستند و هر رویداد سیاسی در سرنوشت مشترک آنان تاثیرات مثبت یا منفی دربر خواهد داشت. نخستین سمینار روابط ایران و عرب که با همکاری مشترک مرکز مطالعات وحدت عربی (بیروت) و مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه (تهران) در شهریور 1374 با میزبانی دانشگاه قطر برگزار شد موقعیتی را فراهم اورد تا روابط میان ایران و اعراب طی مقالاتی از سوی محققان ایرانی و عرب بررسی شده و اهمیت آن مورد تاکید قرار گیرد. این مقاله توسط آقای آذرشب به زبان عربی اریه و توسط دکتر حجت رسولی به فارسی برگدانیده شده است.

سیاست خاورمیانه ای ترکیه پس از جنگ سرد، تابعی از متغیرها و ویژگیهای کلی نظام بین المللی، تحولات منطقه ای و خط مشی نخبگان سیاسی این کشور است. در بررسی نقش ادواری ترکیه در خاورمیانه، بویژه تا جنگ جهانی اول اهمیت سابقه تاریخی حضور ترک ها در سیاست و حکومت بسیاری از کشورهای این منطقه غیرقابل انکار است. پس از جنگ جهانی دوم، خصوصا در دوران جنگ سرد موقعیت برتر استراتژیک ترکیه نزد هم پیمانان غربی این کشور (ناتو) به لحاظ مقابله با نفوذ شوروی در خاورمیانه و جنوب اروپا، سیاست خارجی ترکیه را تحت الشعاع خود قرار داد. با این حال تحولات اساسی در ساختار نظام بین المللی در اواخر دهه 80 میلادی، منزلت و نقش منطقه ای ترکیه را متحول و سیاست خارجی این کشور را فعال کرد. تحت این شرایط رهبران ترکیه در دهه 90 میلادی به رغم مشکلات عدیده داخلی پیگیر ایفای نقش فعال در صحنه های اقتصادی، سیاسی و امنیتی خاورمیانه بوده اند. اکنون با توجه به پدیدار شدن عرصه های نوین در سیاست خارجی ترکیه، ضروری است که شناخت جامع تری نسبت به اهداف، منافع و علایق این کشور در خاورمیانه حاصل شود. هدف این مقاله اصول کلی سیاست خاورمیانه ای ترکیه و بررسی نقش این کشور در تحولات منطقه ای پس از جنگ سرد است.

یکی از پرسش هایی که در نظریه های روابط و سیاست بین الملل در سالهای اخیر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته، چگونگی روابط میان نظام بین المللی و نظامهای تابع آن یعنی دولت- ملت هاست. این پرسش در برگیرنده پرسش های دیگری است که به برخی از آنها اشاره می شود. آیا نظام بین المللی بعد از جنگ دوم جهانی، پدیده جدیدی در روابط بین الملل است یا این که نظامهای مشابهی در تاریخ وجود داشته است؟ آیا یک نظام با رفتار دوقطبی با ثبات تر است یا نظام هایی که دارای ساختار چند قطبی هستند؟ آیا نظام های دارای سلسله مراتب با ثبات تر هستند یا نظام های دارای موازنه قدرت؟ عوامل محرکه در نظام های مزبور چیست؟ و بالاخره این که رفتار دولت-ملت ها اعم از ابرقدرت ها و قدرتهای کوچک تر تا چه حد و به چه شکل از نظام بین المللی متاثر است. تحقیق موجود کوششی است جهت بررسی و تا اندازه ای پاسخگویی به دو پرسش اخیر در یک برهه زمانی محدود، یعنی سالهای 1966-1945 و در یک منطقه مشخص یعنی منطقه شرق دریای مدیترانه.

مسیله ثبات سیاسی و راه های دستیابی به آن از عمده ترین مباحث طرح شده در علوم سیاسی و یکی از نگرانی های عمده دولتها در قرن بیستم بوده است. در رابطه با مفهوم ثبات سیاسی، اندازه گیری و راه های مختلف دستیابی به آن نظرات گوناگونی از سوی محققان علوم سیاسی مطرح شده است. در این نوشته ما برآن هستیم تا این پدیده را در مورد لبنان هم به جهت برخورداری از ثبات سیاسی و هم گرفتار شدن در بی ثباتی (از 1975 تا اوایل دهه 1990) مورد ارزیابی قرار دهیم. در این بررسی در پی پاسخ دادن به این سوال نیز هستیم که دلایل فروکش کردن آشوبها و درگیریهای داخلی از اوایل دهه 90 به بعد و حرکت لبنان به سوی یک جامعه دموکراتیک و با ثبات نسبی چه بوده است؟