نشریه مطالعات خاورمیانه
سال ششم شماره 1 (پیاپی 17، بهار 1378)

اهداف سه گانه نگارش این مقاله شامل: 1. بررسی عوامل تعیین کننده سیاست امنیت ملی اسراییل،2. تبیین پدیده نظامی گرایی در حال دگرگونی در این کشور، 3. ارایه تحلیل هایی در مورد محیط جدید امنیتی ان می باشد. بنا به منابع رسمی نظامیان اسراییل، اهداف آنها «همیشه حصول اطمینان از بقای اسراییل و امنیت شهروندان» این کشور و سیاست دفاعی آن، حفظ توانایی بازدارندگی توانمند برای جلوگیری از حملات دشمنان بالقوه اسراییل بوده است. اسراییل بنابر دکترین امنیتی و استراتژی دفاعی خود نباید حتی در یک جنگ هم شکست بخورد. اگر جنگی به وقوع بپیوندد اسراییل ناگزیر است که قاطعانه و به سرعت دشمن را وادار به شکست نماید. در ضمن، به دلیل فقدان عمق استراتژیک، اسراییل باید به هر قیمتی مانع از ورود نیروهای دشمن به قلمرو خود شده تلاش کند تا به سرعت صحنه نبرد را به قلمرو دشمن بکشاند. نظامیان اسراییلی بر این باورند که مشکلات اصلی دفاعی آنها از نابرابری موجود بین اسراییل و همسایگان عربش سرچشمه گرفته است.

بدون تردید منطقه خلیج فارس از حساس ترین مناطق جهان است. هرچند فروپاشی اتحادجماهیر شوروی و متعاقب آن حذف رقابت ایدیولوژیک از تعاملات بین المللی تا حدودی از اهمیت سیاسی- استراتژیک خلیج فارس کاست، اما هم زمان به واسطه بالا رفتن نقش توسعه اقتصادی در تعیین مرتبت کشورها در نظام بین الملل و جایگاه نفت به عنوان نیروی محرکه توسعه، اهمیت اقتصادی خلیج فارس در اقتصاد جهانی افزایش یافت. بسیج نظامی کشورهای صنعتی علیه تهاجم عراق به کویت نشان از حساسیت فوق العاده این منطقه و جایگاه ان در چشم انداز استراتژیک اردوگاه غرب دارد. با وجود این اهمیت کم نظیر کشورهای منطقه ضمن رویارویی و کشمکش، رقابت تسلیحاتی، انکار جایگاه و منافع یکدیگر و عدم تمایل به ایجاد یک نهاد فراگیر منطقه ای، از حداقل رفاه، توسعه اقتصادی و ثبات سیاسی برخوردارند. ناآرامی های داخلی، از انقلاب اسلامی ایران گرفته تا اعتراضات مردم مسلمان منطقه به رژیم های حاکم خود، دو جنگ مهم منطقه، اختلافات مرزی و مداخله در امور داخلی یکدیگر همه و همه بیانگر معضل امنیت در این منطقه مهم است. اکنون سوال اساسی که می توان مطرح نمود این است که علی رغم متغیرهای نزدیک کننده مهمی چون اسلام، پیوستگی جغرافیایی، هم سطح بودن استانداردهای زندگی، نفت، نیاز جدی به ثبات در منطقه و... علل اصلی معضل امنیتی منطقه خلیج فارس چیست؟

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) یکی از سازمان های منطقه ای است که مولود دوران خاتمه جنگ جهانی دوم و سالهای آغازین جنگ سرد می باشد.ناتو در سال 1948 تشکیل شد. این سازمان یکی از منحصر به فردترین پیمان هایی است که دو دولت آمریکای شمالی را به کشورهای اروپایی پیوند داد. به موجب ماده پنجم این پیمان اعضای سازمان اعلام کرده اند که حمله به هریک از دولتهای عضو را حمله به تمامی اعضا تلقی می کنند و اگر به کشوری حمله مسلحانه شود هریک از کشورهای دیگر با هر عملی که لازم بدانند به آن کمک خواهند کرد. این پیمان اساسا بر ضد شوروی و کشورهای اروپای شرقی (سابق) تنظیم شده بود و در برابر آن ورشو قرار داشت. پیمان ناتو یک پیمان نظامی است و دارای بزرگترین قدرت نظامی دنیاست و تا قبل از فروپاشی شوروی و بلوک شرق یکی از حلقه های مهم دفاعی در برابر آن بلوک بود.

ارزیابی بانک جهانی از شرایط موجود در خاورمیانه و آفریقای شمالی با یک نکته کلی در مورد ناتوانی این کشورها در دهه گذشته در جهت بهبود سطح زندگی مردمشان آغاز می شود. گفته می شود مقایسه عملکرد این منطقه با دیگر مناطق در حال توسعه گویای عقب ماندگی این منطقه از لحاظ صادرات، سرمایه گذاری خصوصی، بهره وری، نیروی کارآمد و مدیریت پایدار منابع طبیعی است و دلیل این عقب ماندگی ناهماهنگی سیاستهای اتخاذ شده با شرایط اقتصاد جهانی است. علی رغم سرمایه گذاری قابل ملاحظه در ارتباط با نیروی انسانی و تجهیزات، تولید سرانه داخلی مجموع این کشورها بین 1980 و 1991 در حدود دو درصد کاهش یافت و این بالاترین کاهش منطقه ای در جهان بود. این کاهش در حالی رخ داده است که بین سالهای 1960 و 1985، رشد اقتصادی در خاورمیانه و آفریقای شمالی بالاتر از هر منطقه دیگر در جهان بود. از دیدگاه بانک جهانی مهمترین شاخص عقب ماندگی کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی از دیگر مناطق دنیا ناتوانی آنها در استفاده از بازار جهانی جهت رشد اقتصادی است.