فهرست مطالب

مطالعات خاورمیانه - پیاپی 2 (پاییز 1373)

نشریه مطالعات خاورمیانه
پیاپی 2 (پاییز 1373)

  • تاریخ انتشار: 1373/09/20
  • تعداد عناوین: 16
|
  • میزگرد
  • مقالات
  • احمد نقیب زاده صفحه 265

    رابطه کشورهای اروپایی با خاورمیانه، ادامه یکی از قدیمی ترین روابط میان قاره ای است که از زمان امپراتوری روم که با امپراتوری ساسانیان در ارتباط بوده تا رابطه شارلمانی و هارون الرشید و از جنگهای صلیبی تا کشمکش های امپراتوری مقدس روم - ژرمنی با امپراتوری عثمانی و بالاخره از روابط استعماری کهن تا روابط نو استعماری خط متداومی را ترسیم می کند. اما از دهه 70 که اروپا قدم در راه وحدت سیاسی نهاد و رشته جدید مطالعات منطقه ای نیز در خصوص زیر سیستم های منطقه ای دیدگاه های جدیدی را گشود، این سوال مطرح شد که آیا اروپای متحد می تواند به عنوان یک بازیگر مستقل به حساب آید یا نه؟ یکی از متغیرهایی که می توان به کمک آن میزان همبستگی و استقلال اروپای متحد را به آزمون گذاشت، مسایل خاورمیانه است. خاورمیانه منطقه ای نیست که اروپا نسبت به آن بی اعتنا باشد. علایق متعدد اقتصادی، سیاسی و استراتژیک اروپا را به این منطقه متصل می سازد و بدین لحاظ نسبت به حوادث آن نیز حساس بوده و واکنش نشان خواهد داد، مگر آن که موانعی جدی از انجام آن جلوگیری کند. یکی از این موانع ممکن است مشکلات و مسایل داخلی اروپا باشد و عامل دیگر موانع بین المللی یا تلفیقی از هر دو. حوادث ده سال اخیر نشان می دهد که اروپا فاقد موضعی واحد و نقشی قابل توجه در مسایل خاورمیانه بوده است. به نظر می رسد که ایتلافی از چند عامل اروپا را از ایفای نقش واقعی در خاورمیانه بازداشته است و چشم انداز آینده نیز نوید ایفای چنین نقشی را نمی دهد. ما در این مقاله، تصویری اجمالی از نقش کمرنگ اروپای متحد در خاورمیانه و دلایل آن را به نمایش می گذاریم.

    کلیدواژگان: خاورمیانه، اروپا، موانع بین المللی، سیستم های منطقه ای، مطالعات منطقه ای
  • فرهنگ رجایی صفحه 279

    آنچه امروز می توان نحله های فکری جاری در ذهن مردم و ملتهای عرب خواند، مسلما ادامه تحولاتی است که جهان عرب در دوران معاصر خود پشت سر گذاشته است. این تحولات کدام است؟ چه پرسش هایی برای وجدان جمعی اعراب ایجاد کرده است؟ در کوشش برای یافتن پاسخی به این پرسش ها، ذهن پرسشگر عرب از کدام «مقام گردآوری» و یا «آبشخور ذهنی» الهام گرفته است؟ قدر مسلم، نحله های فکری متفاوتی به این پرسش ها، پاسخ متمایز داده اند. هر یک از این جریان ها مشکل جامعه خود را در چه دیده اند و آسیب ها و عارضه های جامعه خود را محصول کدام بحران دانسته اند؟ چگونه می توان نتیجه کار انها را مورد ارزیابی قرار داد؟ آیا هیچکدام از آنها نظریه ای کارآمد، تمدن ساز و دیرنده ارایه کرده اند؟ آیا اصولا در جهان صنعتی و تکنولوژیک امروز می توان از جریانهای فکری مستقل و «استقلال خواه» یاد کرد؟ کناکنش فرهنگی، با توجه به تاثیر شدید رسانه های گروهی، چگونه امکان پذیر است؟ آیا وام گیری فرهنگی در زمانه ای که بستر و یا چارچوب کناکنش نابرابر است (یکی استعمارگر و دیگری استعمارزده) امکان پذیر بوده است؟ در چنین شرایطی جهان عرب، که جزیی از تمدن اسلامی می باشد و به تبع آن ادعای جهانشمول و همه گیری فرهنگی داشته، چه وضعیتی پیدا کرده است، بویژه که تحولات عرصه سیاست به راه مطلوب جهان عرب نرفت؟ آیا کشف نفت که به حضور قدرتهای علاقه مند به منطقه منجر شد، تاثیری بر تحولات اندیشه ای داشته است؟ ایجاد یک واحد سیاسی غیربومی، در عین حال قدرتمند، یعنی اسراییل چه تاثیری بر جریانهای فکری برجای گذاشته است؟ این پرسشها و سوالاتی نظیر آن ذهن هر هوشمند و دلمشغول به جریانهای فکری جهان عرب را جذب می کند، اما مسلما نمی توان به تمام آنها در این مقاله پرداخت.

    کلیدواژگان: اندیشه سیاسی، جریان های فکری، اعراب، تمدن اسلامی
  • مایکل بارنت صفحه 307

    این نوشتار، رابطه نهادها و نقش ها و تضاد نقش ها و نیز آثار و پیامدهای برهم زننده ثبات حاصل از وجود نهادهای بین المللی مشابه در خاورمیانه عربی را بررسی می کند. دو مورد از ابعاد و جنبه های رابطه نهادها با نقش ها توجه را به خود معطوف داشته است: نخست، با وجود اهمیت و جایگاه نقش ها در بسیاری از تعریف های به عمل آمده از نهادها، در متونی که در این حوزه به رشته تحریر درآمده، به آنها توجه تخصصی و تجربی چندانی نشده است. دوم، زمانی که دولتی در بیش از یک نهاد ریشه داشته و هر یک از آنها ایفای نقش و مجموعه اقدامات رفتاری متفاوتی را طلب کند، چه وضعیتی پیش آمده، چه شرایطی حاکم می شود. بنابراین، آن بخش از اقدامات دولت که با نقش منبعث از یک نهاد مطابقت دارد ممکن است با نقش حاصل از نهادی دیگر در تضاد واقع شود. بر اثر حضور در دو یا چند نهاد است که دولتها به طور مکرر تضاد نقش را تجربه می کنند: در واقع، وجود همزیستی از این گونه نهادهای مشابه به جای آن که طبق باور بسیاری از نظریه پردازان موجد ثبات باشد، می تواند موجب بروز انتظارات کاذب و تضاد شود. لذا باید تاثیر این گونه نهادهای مشابه و موازی را بر رفتار دولت بیشتر مورد بررسی قرار دهیم. در این نوشتار نظام دولتهای عرب به منظور نشان دادن این که تضاد نقش ها چگونه تلاش برای نیل به ثبات منطقه ای را با دشواری توام ساخته، مورد استفاده قرار گرفته است

    کلیدواژگان: نهادها، نقش، دولت های عرب، بی نظمی، پان عربیسم
  • ابراهیم متقی صفحه 355

    خاورمیانه به عنوان یکی از چالش های امنیتی روسای جمهور ایالات متحده آمریکا پس از جنگ جهانی دوم، از جایگاه و موقعیت ویژه ای بین بازیگران منطقه ای، جهانی و حتی در رقابتهای بین المللی برخوردار بوده است. در دوران نظام دو قطبی، خاورمیانه به عنوان یکی از موضوعات ویژه در روند اختلافات دو قدرت برتر، مورد محاسبه قرار می گرفت. سطح روابط و چگونگی پیوند آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی با کشورهای خاورمیانه تابعی از روابط آن دو کشور و شرایط بین المللی بود. از این رو، در دوران نظام دو قطبی، بخشی از منازعات منطقه ای نیز دارای زمینه و بازتاب فرا منطقه ای بوده و این امر سبب شد که بحران خاورمیانه هر روز با ابعاد جدیدی از کشمکش و تعارض رو به رو شود، به گونه ای که حتی بر برخی موارد شتاب و توانایی نیروهای گریز از مرکز مانع از انجام توافقاتی گردید که در روند «مدیریت بحران» از سوی قدرتهای بزرگ مورد مذاکره قرار گرفته بود.

    کلیدواژگان: ایالات متحده آمریکا، بازیگران منطقه ای، منازعات منطقه ای، مدیریت بحران، قدرتهای بزرگ
  • ه. روزن، پ. کلاوسون صفحه 373

    مقاله « پیامدهای اقتصادی صلح برای اسراییل، فلسطینی ها و اردن»، در سه قسمت در فصلنامه خاورمیانه چاپ خواهد شد که قسمت اول آن در شماره قبل چاپ گردید و قسمت دوم آن در این شماره چاپ می گردد. این متن تحقیقاتی حکایت از اندیشه هایی می کند که در محافل غربی پیرامون جریانها و تحولات آتی منطقه خاورمیانه دنبال می شود. هدف فصلنامه خاورمیانه از ترجمه و درج این مطلب، ارتقاء سطح آگاهی محافل علمی و اجرایی کشور ما در مورد بحثهای جاری در غرب نسبت به منطقه خاورمیانه است تا از این طریق، دقت ما در برنامه ریزی ها و سیاستگذاریها افزایش یابد. بدیهی است که فصلنامه خاورمیانه قصد تایید مطالب این تحقیق را ندارد.

    کلیدواژگان: صلح، اسراییل، فلسطین، اردن، اقتصاد، آب
  • اسناد
  • معرفی و نقد کتاب
  • صفحه 391
  • صفحه 401
  • دیدگاه و گزارش
  • صفحه 429