فهرست مطالب

مطالعات خاورمیانه - سال هشتم شماره 2 (پیاپی 26، تابستان 1380)

نشریه مطالعات خاورمیانه
سال هشتم شماره 2 (پیاپی 26، تابستان 1380)

  • بهای روی جلد: 9,500ريال
  • تاریخ انتشار: 1380/06/20
  • تعداد عناوین: 16
|
  • سخن فصل
  • میزگرد
  • هما زنجانی، سعیده لطفیان، نسرین مصفا، باقر نمازی صفحه 9
  • مقالات
  • فرهاد قاسمی صفحه 55
    خلیج فارس به دلیل ویژگی های خاص و ذاتی خود در فرایند تاریخی تحولات همیشه مهم و مسئله ساز بوده است و همین امر موجب شکل گیری سیستم تابع خلیج فارس شده است. سئوالی که نویسنده مطرح می سازد این است که علل تعارضات منطقه ای در سیستم تابع خلیج فارس چیست و آیا می توان آن را به ناکارایی های سیستم کنترل نظم در سیستم تابع خلیج فارس چیست و آیا می توان آن را به ناکارایی های سیستم کنترل نظم در سیستم تابع خلیج فارس نسبت داد و علت اصلی برخوردها و تعارضات را وجود قدرتهای مداخله گر برشمرد؟ به نظر نویسنده نگرش نوین در مورد مطالعات منطقه ای چارچوب تحلیل را از همه کشورهای منطقه به سمت مطالعه تعداد محدودی از آنها در سیستم تابع سوق می دهد و سپس بر اساس بررسی های بعدی مقایسه ای میان بخش های داخلی، منطقه ای مسلط و کنش متقابل میان آنها مدنظر قرار می گیرد. سیستم تابع دارای بخش مرکزی، پیرامونی و مداخله گر است. از جمله کشورهایی که در این بررسی مطرح می شوند. ایران، عراق و عربستان سعودی هستند که متغیرهای مختلف موجود در شکل گیری سیاست خارجی آنها و همچنین محیط داخلی و ویژگی های ژئواستراتژیکی موثر هر یک مورد بررسی قرار می گیرد. بر اساس این متغیرها، شکل گیری رفتارهای خارجی در سیستم تابع خلیج فارس از بعد کلان سیستمی مطرح می گردد و در آن به منابع سرزمینی، ایدئولوژیکی، امنیتی، اقتصادی، و ساختار سیستمی اشاره می گردد و در آخر تعارضات منطقه ای از بعد سطح مورد تحلیل قرار می گیرد.
  • سیدشمس الدین صادقی صفحه 89
    آثار منافع ژئوپلیتیک روسیه شوروی بر رفتارهای سیاسی این کشور در منطقه خلیج فارس در دوران جنگ سرد، پس از آن و در شرایط نوین جهانی از یک سو و منافع ژئوپلیتیک ایالات متحده آمریکا نسبت به تحولات خلیج فارس در همین دوره ها محتوای مقاله را تشکیل می دهد. به زعم نویسنده، رقابت دو ابرقدرت در دوران جنگ سرد در خلیج فارس حتی پس از پایان جنگ سرد و تجزیه شوروی نیز پایان نیافت و وارث روسیه شوروی یعنی جمهوری فدراتیو روسیه نیز همچنان به دلایل سیاسی و اقتصادی به شیوه ای دیگر منافع خود را در منطقه خلیج فارس دنبال نمود. حرکتهای این کشور در دوران جنگ ایران و عراق و برخوردهای عراق با کویت و جنگ خلیج فارس، همچنین نزدیک شدن روسیه به امارات متحده عربی و کشورهای خلیج فارس در دوران نوین از جمله مسائلی است که در مقاله آمده است. در عین حال استراتژی ایالات متحده در برخورد با منطقه حساس خلیج فارس و نیاز آن به ذخایر عظیم نفتی منطقه مورد دیگری است که به آن توجه می شود. مسئله بهره برداری از منابع نفتی این منطقه یکی از عوامل اصلی و اساسی علاقمندی ایالات متحده به منطقه است. بنابراین در این مقاله با توجه به تحولات، صورت گرفته در دوره های مختلف در خلیج فارس تا سال 2000 نقش ایالات در آن مورد بررسی قرار می گیرد.
  • فرشید سیم بر صفحه 137
    حفظ محیط زیست در جامعه صنعتی امروز با توجه به رشد بی رویه جمعیت جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه، محدودیت منابع طبیعی، آلودگی محیط زیست، صنایع آلوده ساز هوا، خاک و آب از نظر نویسنده از جمله مشکلاتی است که فراروی دولتهای امروز قرار دارد. به اعتقاد نویسنده بدون یافتن راهکارهای مناسب برای مقابله با الگوهای و محدودیتهای مختلف امکان توسعه و دستیابی به فردایی بهتر برای جامعه بشری متصور نیست، نویسنده برای توضیح چگونگی عملکردها مواردی همانند ابزارها و امکانات موثر در جلوگیری و یا کاهش تخریب محیط زیست، برقراری ممنوعیت های فردی و همگانی توسط دولتها، برقراری مالیات بر کربن را مطرح می سازد. همچنین مسئله اتخاذ سیاستهای انرژی در کشورهای مختلف، تلاشها جهت افزایش بازدهی انرژی، تحقیقات و انتقال تکنولوژی در سیستم های انرژی از موارد دیگری هستند که نویسنده به آنها می پردازد و تاثیر آن را بر صنایع، حمل و نقل، مصارف گوناگون خانگی و صنعتی در کاهش آلودگی های مختلف در چارچوب کشورها بر می شمارد.
  • کیهان برزگر صفحه 173
    پیشرفت های تکنولوژیکی اروپاییان از اواسط قرن پانزدهم که با گسترش صنایع کشتی سازی و دست اندازی به سایر نقاط جهان آغاز شد تا به زمان حاضر و عقب ماندگی و ناتوانی دولتهای عرب در واکنش به این چالش های تکنولوژیکی، در طول زمان آسیب پذیری آنها را در برابر دخالتهای خارجی افزایش داده و منجر به عدم همگرایی ملی این کشورها در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شده است. اتخاذ سیاستهای وابسته تکنولوژیک از سوی جوامع عرب به تدریج مبادلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین آنان را کاهش داده و می توان گفت که بروز بسیاری از جنگ های داخلی، ناآرامی ها و رکود اقتصادی و به طور کلی عدم پیشرفت اقتصادی و اجتماعی نتیجه همین وابستگی تکنولوژیکی است که اعراب در طول این دوران بدون هیچ گونه مقاومتی پذیرای آن شده اند. نویسنده بر این عقیده است که کشورهای عربی دارای منابع عظیم انسانی، مادی و طبیعی هستند، اما به دلیل وجود یک اقتصاد وابسته و وارداتی، توانایی پاسخگویی به چالش های تکنولوژیک را ندارند.
  • صالح عبدالله الراجحی ترجمه: حجت رسولی صفحه 193
    نویسنده مقاله نگاهی دارد به پیامدهای فروپاشی شوروی و پدیداری شش جمهوری مسلمان نشین در آسیای مرکزی و قفقاز. او این کشورهای تازه پدیدار شده را از نظر وضعیت واقعی نفت و گاز، امکانات و توانمندی های آنها در زمینه تشکیلات صنایع نفت، شرایط فعلی و آینده این کشورها و تاثیر استخراج نفت آنان بر کشورهای نفت خیز خلیج فارس بررسی می نماید. در عین حال نویسنده به امنیت منطقه در مقایسه با منطقه خلیج فارس و رقابت کشورهای غربی و آمریکا با روسیه در این منطقه اشاره می نماید. از جمله سیاست شرکتهای خارجی در مورد نفت منطقه و استخراج آن، ذخایر نفتی کشورهای حوزه دریای خزر و وضعیت کشورهای آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان از نظر مقدار ذخایر نفت و گاز و شرکتهای درگیر در امر استخراج مورد بررسی قرار می گیرد. یکی از مسائل اساسی که نویسنده در ارتباط با این کشورها اشاره می نماید مسئله خطوط انتقال نفت و گاز و جایگزین های مختلف است. او چهار جایگزین ترکیه، گرجستان، روسیه و پاکستان – افغانستان را مطرح می کند و مشکلات انتقال نفت از هر یک از این طرق و میزان مخارج مالی و همچنین مشکلات سیاسی ناشی از آن را بر می شمارد.
  • حسن لاسجردی صفحه 227
    نویسنده با تکیه بر این مطلب بحث را آغاز می کند که قبل از جنگ عراق علیه ایران، روابط ترکیه و عراق گسترده بود و فقط مسئله کردها بر این روابط سایه می انداخت. عبور خط لوله عراق سبب می شد تا ترکیه از یک سوم نفت ارسالی استفاده کند اما با شروع جنگ ایران و عراق تر کیه تلاش کرد تا نوعی نقش بی طرفی برای خود اتخاذ کند و با تکیه بر این سیاست، مقدار صادرات خود را به دو کشور ایران و عراق افزایش دهد. همچنین ترکیه تلاش داشت تا با حفظ تعادل در روابط، در عین میدان دادن به نیروهای اسلامی در ترکیه به شکل محدود، خود را از موقعیت های سخت و افراطی دور سازد. بر اساس مقاله، ترکیه تلاش داشت با استفاده از این موقعیت، ظاهرا بنیادگرایی اسلامی را در درون ترکیه مهار کند و در عین حال موافقت دولت عراق برای ورود نیروهای ترکیه به خاک کردستان عراق را جهت سرکوب چریکهای پ.ک.ک به دست آورد. بر اساس این مقاله آنچه در مجموع ترکیه را وادار به حفظ روابط با طرفین می ساخت حرکت به سمت تعادلی بود که منافع ترکیه را حفظ کند. از مخابرات ناشی از بی ثباتی اوضاع داخلی و افزایش فشار جامعه کرد این کشور و اسلامگرایان جلوگیری نماید و در عین حال از شرایط موجود جهت گسترش صادرات کالا به دو کشور ایران و عراق به منظور تقویت بنیه اقتصادی و افزایش توان داخلی استفاده کند.
  • فرید زکریا ترجمه: احمد صادقی صفحه 269
    فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمینه ساز و محرکه ای برای آغاز، بسط و نهادینه شدن بحث قاعده مندی رفتار دولتها و روابط عقلایی میان جامعه و دولت را در دنیای خارج از غرب مطرح نمود. شرق اروپا، آمریکای لاتین، آسیای جنوب شرقی، افریقا و خاورمیانه در لابلای امواج سیاسی مدنیت رفتاری دولتها قرار گرفتند. موضوع توسعه سیاسی مهمترین رشته مطالعاتی در علوم اجتماعی گردید و جریانها و گروه های غیردولتی در اکثر کشورهای بلوک شرق سابق و در حال توسعه متولد و صاحب نفوذ شدند. پس از گذشت 8-7 سال از تجربه اجرای عقلانیت سیاسی، متون قابل توجهی در رابطه با پیچیدگی های این موضوع در فصلنامه های تخصصی جامعه شناسی، اقتصاد سیاسی و روابط بین الملل به چاپ رسید. موفقیت کشورهایی مانند لهستان، مجارستان و جمهوری چک در مقابل شکستهای فراوان کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین حاکی از این بود که بدون آماده سازی های فرهنگی، بدون بستر مستعد فرهنگی و تاریخی و ساختار منظم اقتصادی، عقلانیت سیاسی و جامعه مدنی زمینه تحقق باثبات را ندارد. هم اکنون تقریبا تمامی دولتها، لفظ دموکراسی را استفاده می کنند اما عملکرد آنها با پایه های فلسفی و فکری دموکراسی فاصله قابل توجهی دارد. دمکراسی مانند موبایل نیست که سریع و راحت خریداری و وارد شود. دمکراسی اعتقاد، باورها، نهادهای قاعده مند، ثبات اقتصادی و ارتباطات جهانی را می طلبد. در این چارچوب، فرید زکریا، از نویسندگان دقیق و هوشمند جدید و فارغ التحصیل دانشگاه هاروارد ابتدا طی یک مقاله و سپس در قالب یک کتاب تفاوت میان دمکراسی انتخاباتی و دمکراسی نهادینه شده را مطرح کرد. جناب آقای احمد صادقی، از دانشجویان توانمند دکتری دانشگاه شهید بهشتی لطف کرده این مقاله را به فارسی برگرداندند. امید است این مقاله در افزایش دقت نظری، ارائه پشتوانه هایی تئوریک و فهم مقایسه ای از موارد بین المللی مساعدت نماید.
  • اسناد
  • دیدگاه و گزارش
  • معرفی و نقد کتاب
  • صفحه 385
|
  • Seyed Asadollah Athary Page 1
    The author argues that it is important to find ways to close the existing gap between Iran and the West and deal with Iranians’ historical concerns about becoming developed He briefly reviews Irans social and political systems in the nineteen and twentieth centuries. With an emphasis on president Khatami’s reelection, he asserts that Iran is gradually moving toward modernity and democracy. Obviously in this process of democratization, there is a likelihood of a clash between modern and traditional values. In an orderly and rational manner, the government must formulate and implement far-reaching and all-encompassing development programs. This is the challenge during Mr. Khatami’s Second term.
  • Page 9
    The main goal of the roundtable in this issue of the Middle East Quarterly is an analysis of major obstacles to women’s participation in various socio-economic and political fields in the Middle East. It is crucial to find ways to encourage more active and widespread women’s participation in this region, given the fact that the level of participation of the Middle Eastern women in the labor markets as well as their relative involvement in political organizations are comparatively narrow. The experience of Iranian women shows that effective political participation of women can be permissible and attainable with the gradual change in the dominant political culture and the process of the formation of civil society. The following scholars and practitioners took part in these
    Discussions
    Dr. Saideh Lotfian, an associate professor at the Faculty of Law and Political Science of the University of Tehran; Dr. Nasrin Mossafa, a faculty member and the director of the Center for Advanced International Studies of Tehran University; Mr. Bagher Namazi of the Population Center with long-standing international experience in population control and activities of NGOs; Dr. Homa Zanjanizadeh, a professor of sociology at Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
  • Farhad Ghasemi Page 55
    The author argues that the Persian Gulf regional system has always been problematic because of its inherent historical characteristics. The research questions raised are as follows: a) What are the causes of regional conflicts in the Persian Gulf? b) Can these conflicts be attributed to the ineffectiveness of the mechanism used to maintain regional order and stability? c) Can we view the policies of interventionist powers as major causes of conflicts in the region? To answer these questions, the author divides the Persian Gulf into three inter-connected parts (i.e., the core, the periphery, and an interventionist segment). Since he considers the sub-systemic level as the most useful framework of analysis of the causes of regional conflicts, he examines the linkage between the geostrategic attributes and the other factors affecting the processes of foreign policy formation in Iran, Iraq and Saudi Arabia .
  • Shamsoddin Sadeghi Page 89
    In this paper, the main goal is to analyze the impact of geopolitical interests of the two superpowers in their foreign policy attitudes toward the Persian Gulf. The author asserts that the post-World War II rivalry between the United States and the USSR ended with the end of the Cold War. However, Russia nominated itself as a self-appointed successor of the disintegrated Soviet Union and has continued the Russian involvement in the Persian Gulf region for political and economic reasons. Russia’s policies toward the Iran-Iraq war, its attitude toward the second Persian Gulf war for the liberation of Kuwait, and its relations with the southern Persian Gulf states are examined. Regarding oil and gas resources of the Persian Gulf as one of the most important factors influencing American policies toward this region, he scrutinizes the changing role of the US in regional developments since the end of WW II.
  • Farshid Simbar Page 137
    Modern states must confront the challenge of environmental preservation in the face of unbridled population growth, natural resource limitation, water and air pollution, and the rise of pollutant industries in the world. There is no hope for a better future without finding appropriate solutions to deal with devastating environmental problems. The author identifies earnest conservatism and urgent unilateral and multilateral measures to reduce pollution levels as realistic policy options.
  • Kayhan Barzegar Page 173
    A major question raised in this article is whether the adoption of technologically dependent policies by the Arab societies have gradually reduced the economic, political and cultural exchanges between them. It is argued that the Arab states have been unable to confront technological challenges posed by the Westerners since the 15th century. Their vulnerability against outside interference has increased and this factor in turn has led to disintegration of the Arab World. Furthermore, the author claims that technological dependency is a cause of most civil wars, instability and socio-economic underdevelopment of Arab states. These countries are endowed with enormous natural and human resources, but they are not capable of responding to technological challenges because of the existence of dependent political and economic systems.
  • Saleh Abdullah Al Rajehi, Trans. By Hojjat Rasooli Page 193
    The consequences of the disintegration of the USSR and the subsequent creation of six independent states in Central Asia and the Caucasus for the energy sector are examined in This article. The author discusses the present and future strategic value of this region’s oil and gas industries for the oil-rich Persian Gulf countries. Furthermore, he studies the extent of the competition between the US and Russia to gain more control over these strategic resources. He also analyzes the comparative merits of various routes for the construction of oil and gas pipelines.
  • Hassan Lasjerdi Page 227
    Prior to the Iran-Iraq war, the bilateral relations between Turkey and Iraq were quite extensive. The passage of an Iraqi pipeline across the territories of Turkey had made it possible for Ankara to have access to about one-thirds of the Iraqi oil transferred. However, the Kurdish issue had cast a shadow over Iraqi-Turkish ties. After Iraqi invasion of Iran in 1980, the government of Turkey adopted a somewhat neutral stand and increased its exports to the two combatants. The author examines the factors influencing Turkish attitude toward its western and southern neighbors during the first Persian Gulf war.
  • Farid Zakaria, Trans. By Ahmad Sadeghi Page 269
    The author believes that Western democracy in the last century has corresponded with liberal democracy. Therefore, its political system has been based on free elections. Looking at the concepts of democracy, freedom, and sovereignty he argues that the rule of law and the separation of power have not always been accompanied by democratic traditions and legitimate freedoms. In his view, the movement toward liberal democracy in different parts of the world has been encouraged by the attention paid to the relative values of democracy and liberalism. An end result of this process of liberalization has been increased political participation in some instances. Moreover, it is asserted that liberal democracy leads to the growth of capitalism within the framework of the constitutions and the formation of free market economy. However, every democracy cannot be a liberal democracy. Ethnic conflicts at the end of the 20th century (e.g., in Yugoslavia) have had a negative impact on democratic forces. In sum, the author argues that liberalism might facilitate the emergence of democracy, but it has been permanently and constantly associated with a democratic tradition.