نشریه مطالعات خاورمیانه
سال یازدهم شماره 2 (پیاپی 38، تابستان 1383)

سیاست خارجی آمریکا در آغاز هزاره جدید شاهد یک دگرگونی کیفی و بنیادین بوده است و پیامدهای چنین تحولی را می توان در حوادث و وقایع اخیر منطقه به خوبی مشاهده کرد. در این وضعیت، با توجه به الزامات راهبردی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی، خاورمیانه عربی مرکز ثقل سیاستهای ایالات متحده قرار گرفته است و سیاست گذاران آمریکایی، دموکرانیزه کردن این منطقه را اولویت بخشیده اند. در این میان، نکته اینجاست که ماهیت تاریخی و فرهنگی خاورمیانه عربی با پدیده دموکراسی به مفهوم غربی ‘آن به شدت نامانوس است...

به رغم مبادلات اقتصادی گستره ژاپن و کشورهای خاورمیانه، به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس، این کشور نقش مهم و چندانی در تحولات سیاسی منطقه ایفا نمی کند. سیاست ژاپن در قبال منطقه، پس از جنگ جهانی دوم، همواره تابعی از روابط نزدیک این کشور با ایالات متحده بوده است. در واقع، راهبرد سیاست خارجی ژاپن در این دوره مبتنی بر اتحاد با آمریکا و توسعه در جهان بوده است. البته، چنان که نویسنده خاطر نشان می کند، عامل دیگری نیز موجب شده است که ژاپن در تحولات سیاسی منطقه نقش فعالی نداشته باشد و آن، مشکلات درونی و خاص کشورهای خاورمیانه است...

نزاع اعراب و اسراییل بر سر فلسطین که یکی از گسترده ترین و طولانی ترین بحرانهای منطه ای و بین المللی بوده، جایگاه مهمی در سیاست خارجی کشورهای قدرتمند داشته است. از سویی اسراییل متحد راهبردی آمریکا در منطقه محسوب می شود و در نتیجه با حمایت لابی یهودی، تامین امنیت آن به مهمترین اولویت سیاستهای منطقه ای آمریکا تبدیل شده است. و از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به مبانی ایدئولوژیک خود بر حمایت از حقوق فلسطینیان تاکید می کند. همین امر موجب شده است که اهداف ایالات متحده در منطقه در تقابل با اهداف و آرمانهای ایران قرار گیرد...

دو مسئله رژیم حقوقی دریای خزر و چگونگی بهره برداری از منابع غنی آن همچنان مورد اختلاف کشورهای ساحلی و حتی برخی از قدرتهای فرا منطقه ای و شرکتهای چند ملیتی است. اهمیت این دو مسئله زمانی بهتر درک می شود که به میزان ذخایر نفت و گاز دریای خزر و نقش آنها در توسعه کشورهای ساحلی توجه گردد. با توجه به این نکته. نویسندگان مقاله حاضر با بررسی ویژگی های عمومی و وضعیت حقوقی دریای خزر، بر موضوع ذخایر نفت و گاز طبیعی منطقه تمرکز می کنند...

جنبش حزب الله لبنان یکی از مشهورترین حرکتهای اسلام گرایانه و مبارزه جویانه در جهان اسلام محسوب می شود که اقدامات آعلیه نیروهای اسرایلی و غربی آثار مهمی را در جامعه لبنان و نیز منطقه خاور میانه بر جای گذاشته است. در مقاله حاضر، موضوع مهم دیدگاه حزب الله درباره تروریسم و حوادث یازدهمم سپتامر مورد بحث قرار گرفته و نویسنده به تفصیل نشان می دهد که چگونه حزب الله - به رغم تبلیغات منفی رسانه های غربی - توانسته است همچنان از حمایت مردم لبنان و منطقه برخوردار باشد...

بررسی تلاشهای دوجانبه دولت عربستان سعودی و مخالفان آن برای استفاده از اینترنت دستمایه مقاله حاضر قرار گرفته است. بر این اساس، دولت عربستان در پی آن است که از اینترنت برای مدرن سازی و کاربردهای تجاری استفاده کند، در عین حال می کوشد که تعادلی میان مزایای اقتصادی ناشی از انقلاب اطلاعات و اسلام محافظه کار ایجاد نماید. در مقابل، مخالفان دولت در خارج از کشور نیز می خواهند از آن برای موضع گیری و ارسال پیامهای خود بهره برداری کنند. از این رو، دولت به دنبال فیلتر گذاری منزلگاه ها (سایتها) یی است که نامناسب ارزیابی می شوند. به نظر نویسنده، به رغم تلاش دولت عربستان برای ایجاد تمرکز و کنترل، ماهیت اینترنت به گونه ای است که نمی توان از کنترل مطلق سخن گفت.

جنبشهای اسلام گرا در یک دهه اخیر کوشیده اند تا با توجه به دگرگونی های شگرفی که در دنیا رخ داده است. در راهبردهای خود بازنگری کنند و رویکردی متناسب با وضعیت فعلی جهان اتخاذ نمایند. آثار راشد الغنوشی در این زمینه از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است؛ چرا که خود یکی از مهم ترین راهبران جریان اسلام گرایی محسوب می شود. نوشته حاضر، با بررسی آثار غنوشی، موانع، ضعفها، چالشها و عوامل مساعد برای حرکتهای اسلامی را از دیدگاه وی ذکر می کند. بخش دیگری از مقاله نیز به ترسیم راهبرد مطلوب برای جنبشهای اسلام گرا و تعیین اولویتهای حرکتهای اسلامی اختصاص یافته است...

مناقشات در قبرس و به ویژه اختلافات ترکیه و یونان در این زمینه از جمله مسایل دامنه دار و باقیمانده از دوره جنگ سرد است که با توجه به ارایه طرح کوفی عنان و حمایت قدرتهای جهانی از آن، امید به حل این اختلافات افزایش یافته است. بلوک غرب در دوره جنگ سرد توانست از مسئله قبرس به عنوان اهرمی برای مقابله با نفوذ بلوک شرق در اروپای جنوب شرقی استفاده کند، اما در تمامی این سالها ترکیه نیز می کوشید از این مسئله به عنوان اهرمی در روابط خود با اتحادیه اروپا سود جوید. با توجه به دگرگونی های پس از جنگ سرد، قبرس اهمیت گذشته خود را از دست داده است. از این رو هم ترکیه و هم یونان تغییراتی در سیاست خود در قبال این کشور انجام داده اند.