نشریه مطالعات خاورمیانه
سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 40، پاییز 1383)

بررسی آمار واردات سلاح و هزینه های نظامی در خاورمیانه نشان می دهد که روند رو به رشد این هزینه ها در سال 2003 ادامه داشته است. مهم اینجاست که واکنش کشورهای منطقه به جنگ در عراق متفاوت، و بر اساس برداشت هر یک از تهدیدهای ناشی از جنگ بود. از این رو، عوامل موثر دیگری غیر از وضعیت عراق برای افزایش هزینه ها وجود داشته است. بر این اساس، جنگ در عراق موجب افزایش هزینه های نظامی کشورهایی شده است که دارای مرز مشترک با عراق هستند یا در جنگ شرکت کرده اند، اما در کشورهایی چون عربستان سعودی و اسراییل، مشکلات داخلی اثر به مراتب مهم ترین بر روند هزینه ها داشته است...

تحولات منطقه خاورمیانه در چند دهه گذشته گویای وجود بحرانهای عمیقی؛ از جمله بحران هویت در اغلب کشورهای منطقه و به خصوص جهان عرب است. نویسنده مقاله، با تاکید بر موضوع بحران هویت کوشیده است تا رابطه این بحران را با فرایند جهانی شدن بررسی کند و نشان دهد که دلیل اصلی بحران هویت و نیز تعارض هویتی در منطقه، نه جهانی شدن که نحوه عملکرد نخبگان سیاسی خاورمیانه است. اغلب اینان که به طور جدی دچار بحران مشروعیت هستند، می خواهند با تاکید فراوان بر ابعاد فرهنگی و هویتی جهانی شدن، آن را تهدیدی برای موجودیت جوامع خاورمیانه معرفی کنند و در نهایت نارضایتی ها را متوجه خارج سازند...

در سالهای اخیر، ایران، لیبی و عراق هدف تحریمهای اقتصادی ایالات متحده به عنوان بزرگ ترین اقتصاد ملی و دومین تولید کننده نفت خام جهان قرار گرفته اند. با توجه به اینکه تحریمهای اقتصادی ددر این سالها به یکی از مهم ترین ابزارهای پیشبرد سیاست خارجی تبدیل شده است، مقاله حاضر می کوشد آثار این وضعیت را از سویی بر اقتصاد نفتی ایران و از سوی دیگر، بر بازار منطقه ای و جهانی تحلیل کند. به نظر نویسنده، فشارهای ایالات متحده و نیز وابستگی صنعت ایران، به ویژه در بخش نفت گاز، به قطعات و کالاهای آمریکایی موجب شده است...

سیاستمداران آمریکایی اندکی پیش از حمله به عراق، عملیات روانی لازم را برای توجیه و اقناع افکار عمومی در داخل و خارج آغاز کردند. آنان با این اعتقاد که بهترین ابزار برای تحقق اهدافشان، عملیات روانی است، تلاش کردند که به پیروزی سریع و قاطعی دست یابند و موفق هم شدند. در این مقاله، پس از ذکر اهمیت موضوع عملیات روانی در مطالعات روابط بین الملل، محورهای اصلی جنگ روانی قبل و در جریان درگیری ها مورد توجه قرار گرفته است. به نظر نویسنده، تبلیغ در زمینه تولید گسترده سلاحهای کشتار جمعی در عراق و احتمال بهره گیری از این سلاحها، مهم ترین محور تبلیغاتی آمریکایی ها بود...

در سالهای اخیر برای حل مسئله فلسطین، به عنوانی یکی از مهم ترین و دیرپاترین بحرانهای منطقه ای، طرحهای گوناگونی ارایه شده است که هیچ یک نتیجه مثبت و موفقی به بار نیاورده است. مقاله حاضر با بررسی ابعاد و ویژگی های این بحران، به توضیح دلایل ناکامی جامعه بین المللی در جهت مدیریت بحران می پردازد و به ویژه بر حمایت مستمر و همه جانبه ایالات متحده از اسراییل تاکید می کند. از سوی دیگر، حمایت از خواستها و پیش شرطهای مقامات اسراییلی موجب شده است تا کارایی گروهای فلسطینی در این زمینه کاهی یابد...

طرح عظیم ساخت دیوار حایل از سوی اسراییل اعتراضات گسترده ای را در سطح منطقه و جهان به دنبال آورد. در حالی که مقامات اسراییل ساخت این دیوار را برای جلوگیری از ورود مبارزان فلسطینی و حافظت از شهروندان خود ضروری دانسته اند. از آن به عنوان یک حصار امنیتی یاد کرده اند، بسیاری از کشورها و فعالان مسایل حقوق بشر اقدام یاد شده را مغایر با تعهدات اسراییل، قطعنامه های مجمع عمومی و شورای امنیت ملل متحد و توافقات دو جانبه فلسطینی - اسراییلی می دانند...

بررسی مواضع و سیاستهای اتحادیه اروپا، به عنوان یکی از مهم ترین بازیگران جهانی، در برابر روند صلح اعراب و اسرایی مورد توجه مقاله حاضر قرار گرفته است. اروپایی ها ضمن توجه بیشتر به مواضع فلسطینی ها، از ادامه گفتگوهای صلح حمایت می کنند و در این زمینه خود را متعهد به پشتیبانی مالی و اقتصادی از روند صلح می دانند. در مقابل، ایالت متحده اولویت را به نیازهای امنیتی خود می دهد و مایل است نقش اتحادیه بیشتر در قالب حمایت از ابتکارات آمریکا باشد. بررسی مواضع اتحادیه در قبال طرح نقشه راه، طرح همکاری های بزرگ و نیز همکاری های اقتصادی - تجاری اتحادیه و حوزه مدیترانه از جمله عناوین مطرح شده در مقاله است.

تاثیر هویت بر شکل گیری یا دگرگونی سیاست خارجی از جمله موضوعات مهم و مورد توجه محققان روابط بین الملل است که نویسنده حاضر آن را در مورد مصر بررسی می کند. ابراهیم کاروان، که از پژوهشگران جدی مسایل خاورمیانه به شمار می آید، با یادآوری این نکته که مصر دارای جامعه ای همگن، به لحاظ قومی و نژادی، است پنج نوع هویت عربی، اسلامی، ملی، مدیترانه ای و آفریقایی را برای آن بر می شمارد. به نظر وی، همه اینها بر سیاست خارجی مصر تاثیر گذار بوده و تعریف دوست و دشمن را تغییر می دهند. البته از میان این هویتهای پنج گانه، دو هویت ملی و عربی قوی تر بوده و نقش بیشتری دارند. اثرگذاری این هویتها در دوران ناصر، سادات و مبارک در خلال مقاله حاضر مورد بررسی قرار گرفته است...