فهرست مطالب

نشریه مطالعات خاورمیانه
سال نوزدهم شماره 2 (پیاپی 69، تابستان 1391)

  • بهای روی جلد: 40,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1391/07/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • سخن فصل
  • صفحه 1
  • مقالات
  • حجت مهکویی صفحه 9

    ویژگی های قومی، مذهبی و زبانی درون کشورها، امروزه به عنوان عواملی به شمار می آیند که می توانند در جهت تقویت ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عمل نمایند. در کشورهای اسلامی، دین اسلامبه عنوان یک عامل اصلی برای پیوند و تقویت حس همبستگی مردمان این کشورها، که دارای تفاوت های قومی، مذهبی، زبانی هستند، به شمار می آید. به نظر می رسد اسلام بیش از ادیان دیگربه طور بنیادین با جامعه و حکومت در هم آمیخته است. این تنیدگی جامعه و حکومت، توان مقابله مضاعفی برای اسلام به عنوان یک نیروی فرهنگی متفاوت از غرب فراهم می کند. پس از فروپاشی کمونیسم، هیچ مجموعه عقاید مشخصی را در میان ملل جهان و در یک منطقه جغرافیایی وسیع نمی توان یافت که مانند اسلام به شکلی نظام مند و به روشنی و قاطعانه با غرب به مخالفت پرداخته باشد. به علاوه، خاورمیانه تنها محدوده جغرافیایی است که در چند دهه گذشته شاهد مداخله نظامی غرب بوده است. در خاورمیانه، مذهب تشیع و تسنن چالش های اساسی با یکدیگر داشته اند و ایجاد درگیری های فرهنگی، عقیدتی در میان کشورهای دارای پیروان این دو مذهب همواره مشاهده می شود. هر چند هر دو مذهب از مذاهب دین اسلام هستند، ولی پیروان آنها اختلافات زیادی در ارتباط با نوع عقاید دینی با یکدیگر دارند. از طرفی، جمعیت شیعه به لحاظ راهبردی در قلب بزرگ ترین منطقه نفت خیز خاورمیانه و در عرض شاه راه های نفتی خلیج فارس قرار دارند . شاید آگاهی از این مساله باعث شده حساسیت غرب نسبت به ژیوپلیتیک شیعه قابل تحلیل باشد.

    کلیدواژگان: ژئوپلتیک شیعه، فرصت، تهدید، مذهب، خاورمیانه
  • علی اشرف نظری*، لقمان قنبری، محمدرضا حق شناس صفحه 39

    بحران های سیاسی  اجتماعی اخیر در برخی کشور عربی هر روز ابعاد تازه ای پیدا می کند. اهمیت این تحولات و ماهیت متفاوت آنها از حیث ظهور و استمرار  در مقایسه با جنبش ها و انقلا ب های حادث شده در گذشته موجب شکل گیری دیدگا ه ها و تحلیل های مختلفی در رابطه با چرایی و چگونگی رخداد آن شده است. یکی از مهم ترین پرسش های پیش روی نظریه پردازان سیاسی و اجتماعی این بوده است که علل شکل گیری این ناآرامی ها چیست؟ رسانه های نوین اجتماعی چه نقشی در این میان دارند؟ شبکه های اجتماعی نوین رسانه ای چگونه می توانند تحولات سیاسی - اجتماعی را بر انگیزانند و به آن جهت بخشند؟ در این راستا، پرسش اصلی پژوهش این است که تاثیر شبکه های نوین اجتماعی بر خیزش های کشورهای تونس، مصر و لیبی چگونه بود ه است؟ فرضیه پژوهش این است، که در این کشورها مطالبات دموکراتیک به عنوان متغییر مستقل وجود داشته که از طریق متغیر واسطه (شبکه های اجتماعی) منجر به اوج گیری خیزش های اخیر سیاسی (متغیر وابسته) شده است. هدف مقاله حاضر، دست یابی به شناختی واقعی و تحلیلی منصفانه از منظری جامعه شناختی، برای فهم ماهیت تحولات کنونی در کشورهای عربی و تبیین نقش رسانه های نوین اجتماعی می باشد. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است.

    کلیدواژگان: رسانه های نوین اجتماعی، اینترنت، خیز ش های عربی، جنبش های اجتماعی، جامعه شناسی
  • آرمین امینی، محسن قاسمی * صفحه 63

    در این مقاله تلاش کرده ایم از منظری متفاوت انقلاب ها و تحولات سیاسی  امنیتی در کشورهای عربی را بررسی نماییم. نگاه غالب در این خصوص، انقلاب های عربی را به بهار عربی و بیداری اسلامی تشبیه می کند، اما نویسندگان بر این نظرند که این مقوله ها بازگوکننده نگاه سطحی و تکراری است و نمی توانند تمام زوایای تحولات صورت گرفته را بیان کنند. از این رو برای بررسی و چرایی بروز این تحولات، ضمن به کارگیری نظریه پست مدرنیسم و بسط و تعمیم مسایل آن، بر آنند که مهمترین عاملی که می تواند حرکت دومینووار سقوط دیکتاتورها و خیزش ها در کشورهای مشابه از لحاظ سیستم حکومتی و هویتی را رقم بزند، عامل شبکه ای شدن ارتباطات است . به این ترتیب که، انسان ها از طریق دنیای مجازی، فضای رسانه ای و ماهوار ه ای به تبادل اطلاعات مورد نیاز خود می پردازند. بنابراین، عوامل ارتباطی در عصر حاضر ازجمله شبکه های تلویزیونی  ماهواره ای، اینترنتی، مجله و غیره موجب تسهیل تعاملات بین انسا ن ها گردیده اند. از این رو، قیام و سقوط در کشورهای عرب منطقه با تاسی گرفتن از یکدیگر و با استفاده از فضای جدید ارتباطاتی شکل گرفته است که می توان این عامل را راهی برای رسیدن به موج چهارم دموکراسی خواهی در خاورمیانه دانست.

    کلیدواژگان: شبکه ای شدن ارتباطات، کشورهای عربی، خاورمیانه، اقتدارگرایی، انقلاب، دموکراسی
  • محسن صبری، رضا صولت صفحه 81

    مقاله حاضر درصدد بررسی تحول سیاست خارجی ترکیه در قبال اتحادیه اروپا از همگرایی دویچ به  سازه انگاری ونت است. در این راستا، نویسندگان ضمن نگاه تیوریک به این مسایل، جنبه های پراتیک را نیز مورد امعان نظر قرار خواهند داد. تغییر ساحت سیاست خارجی ترکیه از ساختارهای مادی صرف به ساختارهای مادی و غیرمادی، مهم ترین تحولی است که دستگاه دیپلماسی و سیاستگذاری ترکیه در قبال اتحادیه اروپا در سا ل های اخیر تجربه می نماید. کسب جایگاهی برجسته در حوزه قدرت نرم برای ترکیه نویدبخش تجدیدنظر اساسی سیاست های اتحادیه اروپا در برابر ترکیه نیز شده است و دو بازیگر را به سمت برداشتی بین الذهانی از منافع و ارز ش های مشترک و هم سو سوق می دهد که مهم ترین دست آورد سیاست خارجی ترکیه در قبال اتحادیه در سا ل های اخیر به حساب می آید. بر این اساس، مقاله پیش رو در صدد پاسخ گویی به این سوال اصلی می باشد که سیاست خارجی متحول ترکیه در برابر اتحادیه اروپا چه تاثیری بر ساخت اجتماعی و ویژگی های بین الاذهانی دو طرف دارد؟

    کلیدواژگان: سیاست خارجی ترکیه، اتحادیه اروپا، نظریه ارتباطات، نظریه سازه انگاری، ساختارهای غیرمادی، هویت
  • سعید جعفری *، محمد اکبری صفحه 101

    ترکیه به عنوان یکی از کنشگران مهم و اثرگذار منطقه خاورمیانه، از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، روند های نوینی را در سیاست خارجی ترکیه در پیش گرفته است. این تغییر رویه که با پیروی از الگوهای سازه انگارانه قابل تبیین است، توانسته مدل اسلام میانه ترکیه را به الگویی مطرح و قابل رقابت با سایر مدل های سیاست ورزی اسلامی موجود در منطقه تبدیل نماید . با وقوع خیز ش های نوین در سرزمین های عربی منطقه خاورمیانه و رقابت برای به قدرت رسیدن توسط گروه های مختلف با گرایشات گوناگون در این کشور ها، بحث تبعیت و پیروی از الگویی خاص در حکومت های جدید، از مباحثی بوده است که بحث ها و مجادلات فراوانی را با خود به همراه داشته است. در این میان، ترکیه با در نظر گرفتن ظرفیت های نرم و سخت موجود در ساختار خود و منطقه و همچنین با برجسته ساختن بافت مذهبی (سنی شافعی)، مدارای فرهنگی با اقلیت ها در داخل و نیز هم سویی راهبردی با غرب و  بزرگداشت شکوه و جلال امپراتوری عثمانی، سعی کرده از الگو های مطرح اسلامی در منطقه، (ایران، عربستان و مصر) پیشی بگیرد و حکومت های جدید عربی و حتی جنبش های انقلابی را به حکمرانی مسلمانان میانه رو در قالب حزب عدالت و توسعه دعوت کند.

    کلیدواژگان: نظریه سازه انگاری، سیاست خارجی ترکیه، هویت، خاورمیانه عربی
  • حیدر کشاورز صفحه 125

    جریان سلفی در خاورمیانه ازجمله جریان هایی است که ریشه در گذشته اسلام دارد و درحال حاضر در قالب سازمان القاعده بروز و ظهور پیدا کرده است. در مقاله حاضر سعی شده است ابعاد و پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و ایدیولوژی حاصل از عملکرد جریان سلفی منطقه ای و میزان اثرپذیری آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گیرد. نکته مهم در این بررسی آن است که کشور ما از دو بعد از طرف القاعده با خطر رو به رو می باشد : بعد اول، ایدیولوژیکی (تبلیغات ضدشیعی آنها) و بعد دوم سرزمینی (فعالیت های گسترده آنها در سه کشور هم مرز با ایران یعنی افغانستان، پاکستان و عراق) است. با نگاهی به تحرکات قومی در چند سال اخیر، نشان می دهد چالش قومی به خصوص در مناطق سنی نشین کشور، به لحاظ روش ظهور و ماهیت به ویژه در مناطق شرق مسایل قومی رنگ وبوی مذهبی نیز به خود گرفته است.

    کلیدواژگان: امنیت ملی، تروریسم، سلفی گری، القاعده، جندالله
|
  • Hojjat Mahkoui * Page 9

    Islam in the Muslim countries acts as the main factor creating linkage and cohesion among the people who have ethnic, religious and lingual differences. Islam seems to have been interlocked with society and government more than the other religions do. This close link with society and government provides Islam with an added capacity as a cultural force different from the West. After the collapse of communism, no specific set of beliefs among the world nations and in a vast geographical area such Islam has opposed the West in a systematic and definite way. Moreover, the Middle East is the only geographical region that has seen Western military intervention in the past decade. In the Middle East, Shiism and Sunnism have frequently challenged each other as cultural and doctrinal clashes between the followers of these two denominations are always visible. The Shia population is strategically located at the heart of largestoil-rich area in the Middle East across the oil corridors of the Persian Gulf. This fact has led to the West’s sensitivity to the Shia geopolitics.

    Keywords: Shia Geopolitics, Opportunity, Threat, Religion, Middle East
  • Ali Ashraf Nazari*, Loghman Ghanbari, Mohammad Reza Haghshenas Page 39

    Recent socio-political crises in some Arab countries find new dimensions day by day which lead to new outlooks and analyses on the causes and quality of these events as contrasted to the revolutions and movements which occurred in the past. Some of the salient questionswhich interest the political and social theoreticians include: What is the main cause of the appearance of such unrests? What role do new social media networks play in them? In this relation, the main question in this research is what impact new social networks have had on the uprisings in Tunisia, Egypt and Libya. The hypothesis of the research indicates that democratic demands existed as an independent variable in thosecountries which, through the intermediary variable (social networks),have resulted in the culmination of recent political uprisings (the dependent variable). This paper seeks to offer a realistic and fair understanding of the nature of current developments in the Arab countries from a sociological perspective and to explain the role played by social networks.

    Keywords: New Social Networks, Internet, Arab Uprisings, Social Movements, Sociology
  • Armin Amini, Mohsen Ghasemi * Page 63

    The authors have sought to examine the revolutions and politicalsecurity developments in the Arab countries from a different perspective.The dominant outlook views the Arab revolutions as the Arab Spring and Islamic Awakening, but the authors believe that these categories are unable to illuminate all aspects of these developments. Thus, drawing upon postmodernist theory, they maintain the factor that can lead to the domino like overthrow of dictators and uprisings in the similar countries is the networking of communications. That is to say that human beings engage in communicating their needed information through the virtual world, media and satellite space. Hence, communication means in the current age including TV-satellite networks, Internet, magazine etc. have facilitated interactions among human beings. As a result, uprisings in the regional Arab countries have taken place with receiving inspiration from each other and use of new communication space, which can be considered as a path to the fourth wave of democratization in the Middle East.

    Keywords: Networking of Communications, Arab Countries, Middle East, Authoritarianism, Revolution, Democracy
  • Mohsen Sabri, Reza Solat Page 81

    This article seeks to explore change in Turkey’s foreign policy towards the European Union from Deutsch’s integration to Wendt’s constructivism. Change in Turkish foreign policy sphere from the mere material structures to material and non-material structures is the mostimportant change which the Turkish diplomatic and policy-making apparatus has experienced towards the European Union (EU) in recent years. Attaining a salient status in the area of soft power for Turkey will be the harbinger of a fundamental revision in EU’s policies towards Turkey. This will lead the two players to an intersubjective perception of shared interests and values which can be regarded as the most salient achievement in Turkey’s foreign policy towards EU in recent years. On this basis, this article seeks to answer the following main question: What impact does Turkey’s changing foreign policy towards the European Union leave on social structure and intersubjective characters of the two sides?

    Keywords: Turkey's Foreign Policy, European Union, Communications Theory, Constructivist Theory, Non, Material Structures, Identity
  • Saeid Jafari*, Mohammad Akbari Page 101

    As one of the major actors in the Middle East since the rise of the Justice and Development Party to power, Turkey has pursued new trends in its foreign policy. This change in practice that can be explained within the constructivist framework has managed to present Turkey’s moderate Islamic model as a pattern able to compete with other existing Islamic political models in the region. With the new uprisings in the Arab countries of the Middle East and rivalry for acquiring power among various groups in the countries, many debates have taken place concerning the pursuit of a particular model in the new governments. In the meantime, considering its soft and hard capacities, highlighting the religious fabric (Shafei Sunni), cultural tolerance with the minorities at home, strategic coordination with the West, and praising the glory of the Ottoman Empire, Turkey has tried to take precedence over the existing Islamic models in the region (Iran, Saudi Arabia and Egypt), inviting the new Arab governments and even the revolutionary movements to the rule of moderate Muslims within the Justice and Development Party framework.

    Keywords: Constructivist Theory, Turkey's Foreign Policy, Identity, Arab Middle East
  • Haydar Keshavarz Page 125

    The Salafi movement in the Middle East is rooted in Islam’s past as currently manifested in the al-Qaeda organization. This paper seeks to investigate social and cultural dimensions and implications, and the ideology arising from the performance of regional Salafi movement, as well as its impact on national security of the Islamic Republic of Iran. The important point here is that Iran is faced with the al-Qaeda threat from two aspects: First, ideological dimension (their anti-Shia propaganda) and the second territorial aspect (their vast activities in Iran’s three neighboring countries namely Afghanistan, Pakistan andIraq). A glance at the ethnic moves in recent years displays that ethnic challenge particularly in the country’s Sunni-populated areas has taken a religious form in terms of nature and method of emergence especially in the eastern area.

    Keywords: National Security, Terrorism, Salafism, Al, Qaeda, Jundallah