ماهنامه معرفت
سال پانزدهم شماره 11 (پیاپی 110، بهمن 1385)

در این سلسله از دروس، حضرت استاد به صفات مفلحان می پردازند. در شماره پیشین، به نکاتی درباره پاک دامنی و راه های آن، غرایز (مایه دوام حیات)، آزمایش انسان، بقای نوع (فلسفه اصلی ازدواج)، گرایش افراطی و تفریطی در ارضای غریزه جنسی، گرسنگی و تشنگی و وسایل مشروع تامین غریزه جنسی اشاره کردند و اکنون ادامه این مباحث که حول محور «عهد» است به محضر اهل معرفت تقدیم می گردد.

بشر در رفتار فردی و اجتماعی خود، همیشه از الگوهایی پیروی می کند. این الگوها گاه به دلیل برخورداری از ویژگی هایی ارزنده می توانند راهنمای خوبی فراروی زندگی انسان ها باشند. اما در این میان، گاهی برخی افراد به دلیل اشتباه در الگوبرداری، دچار انحرافات و کج روی در زندگی می شوند. با بررسی ابعاد گوناگون زندگی پیامبر گرامی(صلی الله علیه وآله) و با توجه به کمال، جامعیت و جهان شمولی دین اسلام، می توان ادعا کرد: اگر کسانی در زندگی خود به دنبال الگویی مطمئن باشند، نمی توانند الگویی مناسب تر از پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله) برای زندگی خود بیابند. این الگو می تواند ما را برای دست یابی به حیات طیبه در رفتارهای فردی و اجتماعی رهنمون شود و الگوی تربیتی بی بدیلی به شمار آید. این نوشتار تلاش کرده است هرچند به اختصار با استفاده از منابع اصیل اسلامی، شیوه تربیتی پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله) را ارائه دهد.

تمدن اسلامی از زوایا و ابعاد گوناگون مورد توجه اندیشمندان واقع شده و کتاب ها و مقالات متعدد و متنوعی در این زمینه به رشته تحریر درآمده است. ولی آنچه در این میان مورد غفلت و بی مهری واقع شده، نقش اساسی و بی بدیل پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله) در پایه گذاری و تاسیس این تمدن عظیم است. نهال این درخت تنومند با دستان پر توان پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) کاشته شد و پایه های آن با هجرت آن بزرگوار به شهر یثرب مستحکم گردید. در این مقاله، مؤلفه های اساسی تمدن از دیدگاه دانشمندان بررسی شده و نقش نبی مکرم(صلی الله علیه وآله) در ایجاد امنیت و آرامش، همبستگی ملی، همکاری و تعاون، اخلاق، تحمل و بردباری، وحدت و یکپارچگی و رفاه نسبی، که از عوامل مؤثر در زایش و اعتلای تمدن هاست، تبیین گردیده.

هنر بیان زیبا و کلام شیوا آن است که در دل انسان نفوذ کند و روح را از تاریکی و زشتی و پلیدی برهاند و در افقی وسیع و با صفا که به نور ایمان روشن است سر دهد. سخن از فصاحت و بلاغت و هنر بیان مؤمن ترین انسان جهان، حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) است; همان کس که در فصاحت ممتاز و در بلاغت بی همتا بود; چرا که قلب وی مهبط الهام پاک بود و گفتار الهی بر زبانش جاری. یکی از اعراب که در دانش احوال و اخبار عرب تبحری بسزا داشت به آن حضرت(صلی الله علیه وآله) عرض کرد: من در میان عرب گشته ام و گفتار فصحای عرب بسیار شنیده ام ولی از تو فصیح تر ندیده ام، چه کسی تو را این هنر و ادب آموخت؟ پیامبر سخن(صلی الله علیه وآله) فرمود: «خدایم آموخت و نیک آموخت.» بزرگ ترین ویژگی هنر بیان نبوی آن است که در عین روانی و سادگی، مایه بهبود و کمال و صلاح انسانیت گشته است; و بهترین عامل برای راهنمای افراد به جمال و کمال مطلوب و رها ساختن بی خبران از بند هواهای نفسانی در همه دوران هاست.

هرچند تجربه تاریخی صدر اسلام ابعاد و سویه های مختلفی دارد که هر کدام می تواند موضوع تحلیل متفاوتی قرار گیرد، اما تجربه مبارزه اسلام با اشکال گوناگون نابرابری، که بر بنیاد نفی ارزش ها و سرشت مشترک انسانی استوار است، تجربه ای است که ویژگی متمایزی به اسلام نسبت به دیگر ادیان آسمانی داده است. این نوشتار با نگاهی به آموزه ها و ابعادی از حیات اجتماعی پیامبر گرامی(صلی الله علیه وآله)، زوایایی از این بحث، دست کم در حد طرح مسئله را مورد بررسی قرار می دهد.

سلمان فارسی معجزه مکتب تربیتی رسول اعظم(صلی الله علیه وآله) است. سلمان با راهنمایی پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) و امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام)رشد یافت و به درجه عالی «ایمان» رسید. وی سرآمد اصحاب پیامبر و شیعه علی است و همانندی ندارد. دقیق ترین و بهترین راه سلمان شناسی، بازشناسی شخصیت سلمان فارسی بر اساس «احادیث» پیامبر اعظم و ائمه معصومان(علیهم السلام)است. از این رو، این نوشتار پس از بیان احادیث پیامبر و امامان(علیهم السلام) درباره سلمان فارسی از منابع حدیثی شیعیان، به تفصیل پیام های احادیث نبوی موجود در منابع و کتب حدیثی اهل سنت درباره شخصیت سلمان فارسی را گزارش می کند. از آن رو که سلمان فارسی یک شخصیت اسلامی و جهانی است، بیان امتیازات و فضایل وی بر اساس منابع شیعه و اهل سنت، آثار سازنده و مثبت فراوانی دارد که می تواند دستمایه تقریب مذاهب اسلامی و وحدت مسلمانان گردد.

همیلتن گیب (Hamilton Gibb) در کتاب اسلام: بررسی تاریخی1 آورده: «تقریبا تعداد نظریاتی که درباره [حضرت] محمد(صلی الله علیه وآله) به وجود آمده است با عده نویسندگان زندگی نامه او برابری می کند. فی المثل، زمانی مخالفان اسلام وی را مردی مصروع، زمانی یک سوسیالیست شورشگر2 و گاهی یک فرد مورمون (mormon = پایه گذار یکی از فرقه های مهم مسیحیت) توصیف کرده اند. به طور کلی، همه این آراء ذهنی افراطی را قاطبه محققان رد می کنند. با این همه، تقریبا محال است که از نفوذ پاره ای از عوامل ذهنی و نفسانی در هر نوشته ای که موضوع آن شرح حال و اعمال پیغمبر باشد خودداری کرد.» آیا آنچه گیپ درباره گفتار نویسندگان غربی درباره پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله) گفته صادق است؟ مقاله حاضر می کوشد به این سؤال پاسخ دهد.