فهرست مطالب

معرفت - سال شانزدهم شماره 10 (پیاپی 121، دی 1386)

ماهنامه معرفت
سال شانزدهم شماره 10 (پیاپی 121، دی 1386)

  • دین شناسی
  • 152 صفحه، بهای روی جلد: 4,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1386/10/15
  • تعداد عناوین: 12
|
  • صفحه 4
  • استاد محمدتقی مصباح صفحه 5
    در ادامه بحث از ویژگی های عبادالرحمان، در این قسمت با اشاره به آیه 72 سوره مبارکه فرقان به دو ویژگی دیگر پرداخته شده است؛ یکی اجتناب از شهادت باطل و دیگری برخورد کریمانه.
    در خصوص «شهادت زور» در «و الذین لا یشهدون الزور» بین مفسران اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن را به معنای خودداری از شهادت باطل تفسیر کرده اند، برخی به معنای خودداری از حضور در مجلس گناه و برخی نیز هر دو معنا را محتمل دانسته اند.
    از دیگر ویژگی های عبادالرحمان، برخورد کریمانه هنگام مواجهه با کسانی است که با سخن لغو خود قصد تضعیف ایمان آنان را دارند. اهمیت این مسئله زمانی دوچندان می شود که بدانیم انسان به واسطه یک عامل درونی تمایل دارد همرنگ گروه سنی و دوستان خود بشود. از این رو، چنانچه با کسانی نشست و برخاست داشته باشد که اهل لغو هستند، به تدریج همانند آنها می شود؛ رفاقتی که چه بسا به نفاق می انجامد. بنابراین، بندگان شایسته خدا باید از رفیق بد نیز اجتناب ورزند.
    کلیدواژگان: شهادت، حضور، رفیق بد، لغو، برخور کریمانه
  • ویژه دین شناسی
  • مهدی عزیزان صفحه 13
    واژه «پلورال» (plural) به معنای کثرت و تعدد، و واژه «پلورالیسم» (pluralism) به معنای کثرت گرایی یا گرایش به کثرت به کار می رود. پلورالیسم دارای انواعی از قبیل معرفتی، دینی، اخلاقی، نجات، فرهنگی و سیاسی است. از بین این انواع، موضوع این نوشتار «پلورالیسم نجات» است.
    در این بحث، مسئله آن است که آیا سعادت و نجات اخروی و بهره مندی انسان ها از مواهب آن و ورود به بهشت، ویژه پیروان دین خاصی است یا پیروان ادیان متفاوت، از سعادت و نجات اخروی بهره مندند؟ قایلان به پلورالیسم نجات، از عقیده دوم، که همان نجات پیروان ادیان متعدد و متکثر است، دفاع می کنند.
    کلیدواژگان: پلورالیسم نجات، پلورالیسم معرفتی، صراط مستقیم، مستضعفان، جاهل قاصر و مقصر
  • محمد جواد یاوری صفحه 25
    در اشاره آیات قرآن و روایات، انسان موجودی است مرکب از جسم و روح که دارای دو نوع آفرینش است:1. خلقت از خاک که اولین موجود (حضرت آدم علیه السلام) با آن ساخته شده؛ 2. خلقت انسان هایی از نسل او به وسیله نطفه. پس در آغاز خداوند نوع انسان اولیه را خلق کرد و سپس نسل وی را از نطفه همان انسان قرار داد. تا بدین سان، مراحل حیات آدمی پس از خلق ادامه یابد. این بیان، جوابی است دینی در رد عقاید داروین و کسانی که اجداد انسان اولیه را موجودات تک سلولی و یا از نسل میمون می پندارند.
    انسان پس از خلقت، با توجه به فطرت اجتماعی وی، مدتی را در این دنیا سپری کرده و پس از آن در اثر مرگ، روح او از این دیار به دیار دیگری به نام «برزخ» که «عالم مثال» نام دارد و انسان ها در آنجا یا متنعم هستند و یا معذب، کوچ می کند و در آنجا به حیات خود ادامه می دهد؛ زیرا اصالت انسان به روح اوست و روح مجرد تنها نحوه ارتباطی با بدن دارد که با فرا رسیدن مرگ این ارتباط قطع می شود. با برپایی معاد در جریان سیر حیات، علاوه بر روح، جسم انسان نیز مؤاخذه می شود.
    کلیدواژگان: انسان، آفرینش، روح، برزخ، قیامت
  • عصمت همتی صفحه 43
    استاد مطهری فیلسوف و متکلمی آگاه به زمان بود که با احساس مسئولیت الهی، هر جا نیاز بود سؤالی پاسخ داده شود و حقیقتی از حقایق دین تبیین گردد، با سلاح تفکر و اندیشه پای در میدان می نهاد و به حق، با سرفرازی از آن بیرون می آمد. یکی از مباحثی که به عنوان یک موضوع جدید کلامی در زمان حیات ایشان مورد تحلیل قرار گرفت، بحث «خاتمیت و جاودانگی دین اسلام» بود. این بحث در واقع، پاسخی است در مقابل این سؤال، که با تغییر شرایط و مقتضیات زمان، چگونه می توان به اعتقاد و عمل به قوانین ثابت اسلام در طول ادوار و زمان های کاملا متفاوت، دعوت کرد؟ اسلام چه ویژگی هایی دارد که شریعت خاتم تلقی می گردد و چه تفاوتی بین ختم نبوت وجود دارد؟ تغییر چهره زندگی بشر به دلیل اختراع ماشین و گسترش این تحولات به تمام شئون فردی و اجتماعی انسان، نزد عده ای به منزله نیاز به تغییر یا بی اعتنایی به دین تلقی می گردد. اما استاد مطهری در تبیین خاتمیت، با عنایت به تمایز نیازهای ثابت و متغیر بشر، اساس جاودانگی اسلام را بر تطابق تام اسلام با فطرت انسان و امور ذیل می داند: توانایی انسان در دریافت و حفظ برنامه کلی حیات، حجیت داشتن عقل در کشف و درک مصالح و مفاسد؛ و به رسمیت شناختن اجتهاد به منزله موتور محرک اسلام که امکان تطبیق شرایط جدید را با اصول کلی فراهم می سازد. در این مقاله، تلاش شده است این خطوط مورد بررسی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: کلام، حسن و قبح عقلی، نبوت عامه، تواتر، مقتضیات زمان
  • امیر خواص صفحه 55
    معناشناسی اوصاف الهی» یکی از مهم ترین مباحث حوزه خداشناسی است. در این زمینه، این مسئله بررسی می شود که اگر خداوند دارای صفات است، آیا شناسایی این صفات ممکن است یا خیر؟ در صورتی که شناخت صفات خداوند ممکن باشد معنای آنها چیست؟ آیا همان معنایی که برای صفات انسان در نظر گرفته می شود، برای صفات الهی نیز مطرح است یا خیر؟ نظریه های متعددی در پاسخ به این پرسش ها از سوی اندیشمندان ادیان گوناگون ارائه شده است؛ از جمله ابن میمون در حوزه کلام یهودی و قاضی سعید قمی در حوزه کلام اسلامی به این بحث پرداخته و قایل به الهیات سلبی شده اند؛ یعنی معنای اوصاف الهی را غیر قابل شناخت دانسته و آنها را به صفات سلبی برگردانده اند. این مقاله دیدگاه این دو اندیشمند مسلمان و یهودی را مورد بررسی و نقد قرار داده است.
    کلیدواژگان: الهیات سلبی، اوصاف الهی، معناشناسی اوصاف الهی، موجود، صفات، واحد، ذات
  • سیداکبر حسینی صفحه 67
    هندوئیسم،1 آیینی است که امروزه بر بیشتر سرزمین هند حاکم است و بیشترینه مردم آن دیاربدان اعتقاد دارند، به گونه ای که بیش از هشتصد میلیون نفر بدان گرایش دارند. یکی از اساسی ترین بخش های این آیین در ناحیه اعتقادات، نگاه این عده به حقیقت غایی و امر الوهی است. این آیین در دوران های مختلف خود، نگرش های گوناگونی به این مهم داشته است. در دورانی طبیعت پرستی بر این آیین حاکم بود و در زمانی دیگر، شرک و در زمانی دیگر، تا حدی نگاه های پنتئیستی. در این مقاله، این موضوع مورد بحث قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: هندوئیسم، شرک، وحدت وجود، دین ودایی، خدا، آیین
  • عباسعلی امیری صفحه 85
    «معرفت شناسی فمینیسم» رویکردی است نوظهور که با تکیه بر تاثیر مستقیم عنصر جنسیت بر معرفت در جامعه غربی متولد شد. اگرچه غایت و هدف این رویکرد به منظور از میان برداشتن تبعیض ادعا شده در معرفت است؛ با این حال، بحث تازه ای در عرصه معرفت شناسی مطرح می سازد که پیش از این در معرفت شناسی برجسته نشده بود. رویکردهای سه گانه رادیکال، لیبرال، و از لحاظ دیدگاه هر کدام با توسل به معرفت شناسی های پیش از خود، به نحوی موضوع تاثیر جنسیت بر امر شناخت را مورد بررسی قرار دادند. با این همه، این رویکردها در درون خود، از مبانی معرفت شناسی حاکم بر عصر نوین بهره برده و به نوعی آنها را مبنای کار خود قرار داده اند. به عبارت دیگر، درون هر رویکرد معرفت شناسی فمینیستی، خواه رویکردی حداقلی باشد یا حداکثری، عناصری مانند تفکیک دکارتی سوژه و ابژه، عقل دکارتی، توجه به جایگاه سوژه، ذات گرایی و واقعیت ثابت قابل مشاهده و ردگیری است. از این رو، بررسی این مبانی کمک زیادی به روشن شدن معرفت شناسی فمینیسم می کند.
    کلیدواژگان: ذات گرایی، رادیکال، از لحاظ دیدگاه، لیبرال، عقل دکارتی
  • جواد عابدینی صفحه 103
    مبحث «معیار معرفت» از قدیمی ترین و مهم ترین مباحث معرفت شناختی است. مباحث مربوط به معیار، در فلسفه اسلامی تحت عنوان «ارزش شناخت» و در معرفت شناسی غربی با عنوان «مسئله معیار» مطرح می شود. این بحث، پس از دو سه قرن رکود، در قرن بیستم توسط فیلسوف مشهور آمریکایی، رودریک چیزلم، دوباره احیا شد. چیزلم راه حل های ممکن برای مسئله را در سه چیز منحصر می کند: شکاکیت، روش گرایی و جزئی گرایی. وی گزینه سوم را معقول ترین راه حل دانسته و آن را برمی گزیند. آراء چیزلم در زمینه مسئله معیار پس از او توسط معرفت شناسان مورد نقد و بررسی قرار گرفت. مقاله حاضر پس از تبیین ساختار مسئله از دیدگاه چیزلم، راه حل پیشنهادی او را مورد ارزیابی قرار خواهد داد.
    کلیدواژگان: معیار معرفت، شکاکیت، جزئی گرایی، روش گرایی، ارجحیت معرفت
  • محمدرضا بلاییان صفحه 119
    علم سکولار با حذف خدا و ماوراءالطبیعه از حوزه علم شروع می شود، با تقلیل جهان طبیعت به جنبه تجربه پذیر و کمیت پذیر آن و حذف معارف غیرتجربی از قلمرو معارف بشری ادامه می یابد، به تفکیک میان علم و اخلاق ختم می شود و هدفش کسب قدرت است و هیچ گونه توصیه اخلاقی را حتی برای کسانی که قدرت فراوانی در اختیارشان قرار می دهد به همراه ندارد. در مقابل، علم دینی مدعی است که حذف خدا از قلمرو علم امکان پذیر نیست و در حقیقت، هر علمی از آن نظر که شناخت آیات خداست نوعی خداشناسی محسوب می شود و عدم عنایت به عالم معنا و ماورای طبیعت در حوزه علم مساوی است با درافتادن در ورطه نیهلیسم. و به رسمیت نشناختن معارف وحیانی و شهودی، منجر به از دست دادن چیزی است که لازمه اساسی تکامل بشر بوده و در خود عالم طبیعت هم رازهایی فراتر از آنچه با میزان تجربه و کمیت قابل سنجش است وجود دارد. هدف علم جست وجوی حقیقت است و اخلاق هم لازمه علم است و تفکیک این دو از یکدیگر عواقب جبران ناپذیری به بار خواهد آورد، و در صورتی که علم تمامی عوامل مزبور را، که لازم و ملزوم یکدیگرند، نداشته باشد اصلا شایسته نام «علم» نیست.
    کلیدواژگان: علم سکولار، علم دینی، سکولاریسم، خدا، جهان، معرفت، معنویت، ارزش
  • تیم دیر ترجمه: محمدصادق علیپور صفحه 137
    اخلاق کاربردی حوزه ای از تفکر است که کاربردی شدن فلسفه در آن به خوبی قابل مشاهده است. از زمان شکل گیری رشته ای علمی به نام اخلاق کاربردی بیش از چند دهه نمی گذرد، اما با وجود، این ریشه های آن را به خوبی می توان در سخنان فیلسوفان پیشین پی جویی کرد. در اخلاق کاربردی مسئله اصلی این است که آیا می توان اخلاق و رفتار انسان ها را تحت یک قاعده یا اصل عام و کلی نظام بخشید یا خیر.
    این نبشتار که ترجمه مقاله ای تحت عنوان «اخلاق کاربردی و چالش های آن» است، به بررسی چالش هایی که اخلاق کاربردی با آن مواجه است، می پردازد. مهم ترین این چالش ها عبارت است از: مسئله شکاکیت اخلاقی که در آن مسئله نسبیت و ذهن گرایی اخلاقی مطرح می شود. مسئله تخصص اخلاقی امکان حصول چنین تخصصی؛ و تاثیر و جایگاه دلایل در اخلاق نیز از دیگر مسائل مطرح شده می باشند. در انتها نویسنده با اینکه می پذیرد بعضی معضل های اخلاقی با اصول و قواعد کلی قابل حل نیستند، اما به نوعی ابراز می دارد که این اصول و قواعد عام بر اخلاق انسان حاکم هستند.
    کلیدواژگان: تخصص اخلاقی، ذهن گرایی، نسبیت اخلاقی، نظریه اخلاقی
  • صفحه 150