فهرست مطالب

معرفت - سال هفدهم شماره 3 (پیاپی 126، خرداد 1387)

ماهنامه معرفت
سال هفدهم شماره 3 (پیاپی 126، خرداد 1387)

  • جامعه شناسی
  • 164 صفحه، بهای روی جلد: 4,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1387/03/20
  • تعداد عناوین: 12
|
  • صفحه 4
  • استاد محمدتقی مصباح صفحه 5
    بحث درباره اوصاف عبادالرحمان بود. در شماره گذشته بیان کردیم که انبیا به عنوان مصداق بارز «عبادالرحمان»، اهتمام خاصی به مسئله خانواده و فرزندان خود داشته اند. در این زمینه، از باب نمونه به آیاتی در مورد حضرت ابراهیم علیه السلام و درخواست های آن حضرت در مورد فرزندان و ذریه خود اشاره کردیم. در این جلسه، در شرح آخرین وصف عبادالرحمان آمده است: عبادالرحمان از خدای متعال می خواهند که امام متقین باشند. به راستی امام متقین به چه معناست؟ این بحث پیرامون این دعای مؤمنان و بندگان خداست؛ شرایط امامت چیست، امامت از منظر قرآن به چه معناست، چگونه مؤمنان می توانند رهبر و پیشوای دیگران باشند.
    خدای متعال در این آیات در پی الگوسازی است؛ هم به جنبه های مثبت و اموری که عبادالرحمان بدان آراسته اند و هم به جنبه های منفی و اموری که از آن پیراسته اند اشاره می کنند. این مقال به این موضوع می پردازد.
    کلیدواژگان: امام، عبادالرحمان، ضلالت، هدایت، پیشوا، رهبری
  • ویژه جامعه شناسی
  • حسن خیری صفحه 15
    در این نوشتار، با رویکرد جامعه شناختی، بر اساس آموزه های اسلامی، جایگاه و مؤلفه های انتخاب عقلانی مورد بررسی قرار گرفته است. رویکرد نظری تحقیق بر این پیش فرض استوار است که دین با محوریت تکلیف مداری برای تکامل انسان تشریع گردیده است. از این رو، هویت انسان واکاوی شده و منطبق با نظریه «فطرت»، نقش دین هماهنگی و سامان دهی تعامل قوای درونی و تعامل اجتماعی می باشد، به گونه ای که ساختار و فضایی را ایجاد می کند که با ارائه نگرش و توسعه مفاهیم، زمینه ساز انتخاب عقلانی ویژه دین مداری می گردد.
    کلیدواژگان: انتخاب دین، عقلانیت، هویت انسانی، حب ذات، آگاهی، احساسات
  • شمس الله مریجی صفحه 35
    اگرچه زندگی اجتماعی منحصر به انسان ها نیست و حتی حیوانات نیز از آن برخوردارند، اما آنچه که حیات اجتماعی انسان را از حیات جمعی حیوانات جدا می کند طراوت و بالندگی است که در حیات انسانی وجود دارد. این بالندگی خود پیامدی است از پیامدهای نوآوری. انسان با تکیه بر عقل خدادادی و آموزه های وحیانی می تواند دنیای اطراف خود را طراوت بخشیده و جلوه های نو خلق کند. این نو شدن و بالندگی ابزارهایی دارد که در این مقاله تلاش شده است تا یکی از ابزارهای مؤثر در پیدایش نوآوری مورد توجه قرار گیرد و رابطه آن با نوآوری تبیین شود. اینکه «فرهنگ»، به ویژه فرهنگ و ارزش های دینی با توجه به ویژگی های منحصر به فرد، چگونه می تواند راه نوآوری را هموار نماید، سؤالی است که نبشتار حاضر تلاش می کند بدان پاسخ دهد تا فضایی جامعه شناختی در مسیر نوآوری باز کند.
    کلیدواژگان: فرهنگ، ارزش ها، تمدن، نوآوری
  • سید حسین شرف الدین صفحه 51
    «مطالعات فرهنگی»، بر مجموعه قابل توجهی از پژوهش ها، نظریات، روش ها، موضع گیری ها و فعالیت های انتقادی در چارچوب علوم انسانی و علوم اجتماعی اطلاق می شود که از دهه 1960 به این سو، توسط جمعی از اندیشمندان علوم اجتماعی و تحت شرایط فرهنگی اجتماعی خاص، در آمریکا و برخی کشورهای اروپایی به وجود آمد. مطالعات فرهنگی، نه یک رشته آکادمیک جدید و یا مجموعه ای از رشته های پراکنده و ناهمگون، بلکه بیشتر یک قلمرو میان رشته ای است که گرایش ها، حوزه ها و روش های مختلفی را در یک قالب ترکیبی جدید، به هم پیوند داده است. امروزه مطالعات فرهنگی یکی از رشته های تنومند علمی با حوزه های مختلف در مراکز علمی و دانشگاهی است که هر روز به لحاظ کمی و کیفی بر عمق و گستره آن افزوده می شود. این نوشتار، به بررسی فعالیت های شاخه انگلیسی آن، به عنوان کانون این جریان جهان گستر می پردازد
    کلیدواژگان: فرهنگ عامه، امپریالیسم فرهنگی، نقد ادبی، ارتباطات جمعی، طبقه اجتماعی، نشانه شناسی، گفتمان، کثرت گرایی، پسامدرنیسم
  • محمد فولادی صفحه 75
    وحدت و اتحاد سیاسی مسلمانان از جمله دغدغه های مصلحان بزرگ تاریخ و از جمله، حضرت امام خمینی قدس سره بوده است. به راستی اتحاد سیاسی مسلمانان چگونه محقق می شود؟ معنا و مفهوم آن چیست؟ وحدت، رویکردی تاکتیکی است و یا استراتژیکی؟ آثار، نتایج و پیامدهای اتحاد سیاسی جهان اسلام چیست؟ چگونه و با چه شگردهایی می توان به این مهم دست یافت؟ در جهان امروز چه موانعی را می توان برای وحدت در نظر داشت؟ و متقابلا راه های تقویت وحدت کدامند؟
    به نظر می رسد، امام خمینی قدس سره طرح راهبردی تحقق «وحدت سیاسی جهان اسلام»، را در قالب یک نظریه سیاسی و تلقی «وحدت» به عنوان امری راهبردی و استراتژیک، طی یک فرایند چهار مرحله ای به تصویر می کشد که شامل ایجاد بستر و شرایط مناسب برای تحقق وحدت، فعال شدن نخبگان سیاسی و مذهبی به عنوان مجریان وحدت، به کارگیری ابزارهای لازم برای حرکت در مسیر اتحاد سیاسی مسلمانان، و در نهایت، تشکیل «دولت بزرگ اسلامی» می شود.
    کلیدواژگان: وحدت، مسلمانان، امام خمینی، استراتژی وحدت، وحدت راهبردی
  • امان الله فصیحی صفحه 97
    این مقاله در تلاش است تا به تمایز، ارتباط و تعامل میان دو دانش الهیات و جامعه شناسی دین از حیث معرفت شناختی و روش شناختی بپردازد. از این رو، ابتدا الهیات به مثابه کلام و الهیات به مثابه آموزه های دین از یکدیگر تفکیک و به مشخصات معرفت شناختی و روش شناختی هریک اشاره شده است. در ادامه، تعریف «جامعه شناسی دین»، منابع معرفتی، روش شناختی و مقایسه معرفت شناختی و روش شناختی الهیات و جامعه شناسی دین مطرح شده است. همچنین تعامل جامعه شناسی دین با کلام و سپس، تعامل جامعه شناسی دین با آموزه های دین در دو محور مزبور مورد مداقه قرار گرفته و صورت های گوناگون تعامل مطرح و بررسی شده است.
    کلیدواژگان: الهیات، جامعهشناسی، دین، روش، کلام، معرفت، تفسیری
  • مصطفی خلیلی صفحه 111
    دانشمندان علوم اجتماعی از دیرباز، مباحثی مربوط به گرایش های اجتماعی انسان را مطالعه و بررسی کرده اند و با تعمیق و تدقیق در آنها توانسته اند جامعه شناسی را علم مستقلی قرار دهند و جایگاه آن را به مرتبه ای ارتقا بخشند که می توان ادعا نمود امروزه بدون آگاهی و مطالعه آن، داشتن جامعه مترقی و متمدن امری دشوار می نماید.
    مباحث این علم تا آنجا که مربوط به حیطه آن است و میان متفکران و جامعه شناسان مورد بحث قرار گرفته، تقریبا روشن و شفاف است، اما آنجا که موضوع به مبانی فلسفی و عقلی ارتباط پیدا می کند و صبغه عقلی محض به خود می گیرد با مشکل مواجه بوده و محل برخی نزاع هاست.
    آنچه در این نوشتار بدان پرداخته شده در اصل، دیدگاه فلسفه در یکی از مباحث جامعه شناسی در خصوص اصالت فرد، جامعه و یا هر دو است. در این بحث، برخی از فلاسفه بر اصالت جامعه تاکید دارند و برخی نیز با ارائه برخی دلایل، تلاش دارند تا عقیده خود را به اثبات رسانند.
    کلیدواژگان: اصالت، جامعه، عام استغراقی، عام مجموعی، جامعه گرایی، فردگرایی، جبر، اجتماعی
  • بهجت یزدخواستی، علی ربانی، ابراهیم اخلاصی صفحه 129
    پیش از نیمه دوم دهه 1980 اغلب جامعه شناسان در جامعه شناسی پزشکی و جامعه شناسی عمومی، ضمن غفلت از بعد جسمانی و شهوانی بدن، علاقه مند به تامل درباره جنبه های غیرمادی آن بودند. ترنر بی توجهی به جامعه شناسی بدن را ناشی از سنت فلسفی جدایی ذهن و عین از یکدیگر می داند که از دکارت به یادگار مانده است. منتقدان معتقدند که چنین دوگانه انگاری به بهای کم اهمیت دادن جسم و جهان مادی و رابطه نزدیک جسم و ذهن، بر ذهن، روح، ایده ها و نظایر آن بیش از حد تاثیر می گذارند.
    این دوانگاری با این باور همراه است که ذهن نوعی برتری و چیرگی نسبت به بدن دارد. جمله معروف دکارت مبنی بر «من می اندیشم پس هستم» مؤید همین ادعاست. یکی از دغدغه های فلسفه نوین غرب، شکستن همین دوانگاری بوده است. نظریات مرلوپونتی از جمله این تلاش ها در زمینه برقراری اتحاد ذهن و بدن و نفی دوگانگی دکارتی می باشد که در این مقال به آن پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: مرلوپونتی، فوکو، بوردیو، جامعه شناسی تجسدی، مطالعات فرهنگی
  • حسین کریمیان صفحه 141
    افزایش روند بزه کاری در ابعاد گوناگون در میان نوجوانان و جوانان، توجه کارشناسان رشته های علوم انسانی را به خود جلب کرده است. در این مقاله، علل پیدایش این معضل اجتماعی و عواملی که می تواند زمینه ساز آن باشد، مورد بررسی قرار گرفته است. اگر خانواده به عنوان اولین محیطی که فرد در آن نشو و نمو می یابد، مورد کنکاش قرار گیرد، عواملی از جمله اختلاف پدر و مادر، تبعیض بین فرزندان، کمبود محبت، عدم حضور پدر در خانه، بزه کاری یکی از اعضای خانواده، نداشتن الگوی رفتاری مناسب، عدم درک فرزندان و غیره می تواند نقش مؤثری در بزه کاری فرزندان داشته باشد. علاوه بر این، عوامل دیگری همچون مسائل اقتصادی، فقدان تعلیم و تربیت مناسب، اشتغال و عوامل مرتبط با آن، مثل بی کاری و نارضایتی شغلی و سرانجام ضعف اعتقادات مذهبی در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است. در نهایت، پیشنهادهایی برای پیش گیری از بزه کاری نوجوانان و جوانان ارائه شده است.
    کلیدواژگان: بزه کاری، کجروی، بحران هویت، عزت نفس، نابهنجاری
  • صفحه 157