فهرست مطالب

معرفت - سال هفدهم شماره 6 (پیاپی 129، شهریور 1387)

ماهنامه معرفت
سال هفدهم شماره 6 (پیاپی 129، شهریور 1387)

  • تاریخ
  • 176 صفحه، بهای روی جلد: 4,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1387/07/01
  • تعداد عناوین: 13
|
  • سخن آغازین
    صفحه 4
  • استاد محمدتقی مصباح صفحه 5
    وجود حالاتی همچون ترس، غم، غصه، و اندوه که ملایم طبع و نفس انسانی نیستند و نیز شادی و نشاط که ملایم طبع و نفس انسانی است چه آثار و پیامدهایی برای روح و روان انسان دارد؟ آنچه مهم است نحوه و نیز میزان بهره مندی از این حالات روحی و روانی است و اینکه چگونه به درستی و به موقع از آنها استفاده کنیم و در بهره مندی از آنها دچار افراط و تفریط نشویم امور غریزی، خوردنی ها، آشامیدنی ها، غضب، شهوت و... جملگی نعمت هایی هستند که در نهاد انسان به ودیعت نهاده شده اند. استفاده به هنگام و صحیح از آنها، آثار و پیامدهای بسیاری بر روح و روان آدمی دارد. بهره مندی نامناسب، نابهنگام، افراط و یا تفریط گون از هر یک از امور فطری و غریزی آثار زیانباری بر روح و روان انسان وارد می سازد. باید با استفاده درست از این حالات روحی و غریزی و نیز خوف و ترس از خدا و تعلق و دلبستگی نداشتن به لذایذ و تعلقات مادی، زمینه روشنایی دل خود و هدایت به سوی سرای ابدی را فراهم ساخت.
    کلیدواژگان: ترس از خدا، غضب، معرفت، حالات روانی، عذاب اخروی، سرای آخرت
  • ویژه نامه تاریخ
  • محمدقدیر دانش صفحه 11
    در این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش هستیم که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) در برخورد با منافقان چه تدبیر و شیوه رفتاری را اتخاذ می کردند. بدین روی، پس از توضیح مفاهیم «کافر»، «فاسق»، و «منافق» و تفکیک میان آنها، به بررسی الگوهای رفتاری پیامبر در برابر منافقان پرداخته ایم. بر اساس یافته های این پژوهش، موضع اصلی پیامبر در برابر منافقان، عفو و مدارا بود که به شکل های گوناگون تجلی می یافت; ولی ایشان در مواقع ضرورت، از خشونت نیز بهره می گرفتند. پیامبر با منافقان، که دشمنان داخلی حکومت و جامعه اسلامی بودند، به عنوان یک پدیده روانی و اجتماعی برخورد کردند و موضع سیاسی و نظامی در برابر آنان نگرفتند. آن حضرت تدابیری اندیشیدند که آنان در جامعه اسلامی منزوی و کم تاثیر شوند و در نتیجه، مسلمانان از خیانت ها و نیرنگ های آنان مصون بمانند.
    کلیدواژگان: سیره، کافر، منافق، فاسق، مدارا، انزوا، خشونت
  • محمد موسی نوری صفحه 25
    جامعه آغازین اسلام که پس از هجرت پیامبر به مدینه شکل گرفت، با وجود تعالیم اسلام و ارشادات نبوی، که بسیاری از اختلافات، درگیری ها، رقابت ها و دسته بندی ها را از بین برد و یا کاهش داد، اما باز هم احزاب، گروه ها و جریانات گوناگونی در میان صحابه وجود داشتند. در پیدایش این احزاب، گروه ها و جریانات، عوامل بسیاری دخالت داشتند که دنیاگرایی، فقدان و یا ضعف ایمان، عصبیت جاهلی، که در نژادگرایی و قبیله گرایی نمود پیدا کرد، و تعارض های فرهنگی حاکم بین دو گروه مکی و مدنی در زمره مهم ترین و اساسی ترین عواملی هستند که زمینه را برای پیدایش احزاب، گروه ها و جریان های گوناگون فراهم ساختند. این نوشتار عوامل مذکور را مورد بررسی قرار می دهد.
    کلیدواژگان: احزاب، گروه ها، جریان ها، اصحاب، دنیاگرایی، فقدان ایمان، عصبیت جاهلی، نژادگرایی، قبیله گرایی
  • سیدکاظم میرجلیلی صفحه 43
    «اتحاد» در تفکر اسلامی، جایگاه خاصی در استمرار رسالت پیامبر و امامان معصوم(علیهم السلام)دارد. از این رو، پژوهشی همه جانبه در گفتار و سیره حضرت علی(علیه السلام)، که داعی اتحاد بود، جایگاه اتحاد و ابعاد آن را در اسلام راستین نشان می دهد.
    حضرت علی(علیه السلام)اتحاد را ارمغان بعثت می شمارند که از جمله آثار آن، نفی کینه و ایجاد پیوند برادری است. آن حضرت ضمن تخطئه اقوام متفرق، یادآور می شوند که تفرقه زمینه نابودی کرامت و بزرگی و اتحاد عامل نزول فیض الهی است.
    حضرت علی(علیه السلام)برای تحقق اتحاد، در هر زمینه ای سفارش به وحدت می کردند و از حاکمان می خواستند با پرهیز از وضع هرگونه بدعت، سنت های پسندیده جامعه را در جهت وحدت امت اسلامی پاس بدارند. آن حضرت اتحاد و اجرای عدالت را مکمل یکدیگر می دانستند و خود برای تحقق این دو مهم، حکومت را می پذیرفتند و علاوه بر تقویت دستگاه قضا و انتخاب افرادی خاص برای قضاوت، نظارتی دقیق بر کارگزاران خود اعمال می کردند.
    حضرت علی(علیه السلام)توجه به احساسات و خواسته های بر حق مردم را از جمله عوامل مادی و اجتماعی می دانند که زمینه ساز وحدت انسان هاست. آن حضرت خدا، پیامبر، امام و رهبر، قرآن و قانون را از جمله عوامل معنوی اتحاد معرفی و بر نقش رهبر در این زمینه تاکید می کنند. نیز کفر و انحراف از حق، دنیاپرستی، زورمداری و قانون شکنی، حاکمیت فرهنگ استکبار، و پلیدی باطن را از عوامل اصلی اختلاف می دانند و در جهت رفع این عوامل نیز فرمان هایی داده اند.
    کلیدواژگان: حضرت علی (ع)، وحدت، تفرقه، امت اسلامی، دنیاپرستی
  • محمود مطهری نیا صفحه 63
    صعصعه بن صوحان از بنی عبد قیس و یکی از نزدیک ترین یاران حضرت علی(علیه السلام) بود. این قرابت تا آنجا بود که آن حضرت در موقوفات خود صعصعه را شاهد می گرفتند. رجالیون شیعه او را از ابدال دانسته اند. صعصعه همانند برادرانش زید و سیحان توانایی فوق العاده ای در امر خطابه داشت، به حدی که مورد ستایش امیر بیان حضرت علی(علیه السلام)قرار گرفت و او را خطیب شحشح و توانا خواندند. او از این توانایی در بدو حکومت ایشان نهایت بهره برداری را به نفع آن حضرت نمود. حضرت علی(علیه السلام) که به صعصعه اعتماد ویژه ای داشت، در چند نوبت او را به نمایندگی از خویش به رویارویی و مذاکره با معاویه کشاند. این کشاکش ها با معاویه پس از شهادت آن حضرت ادامه یافت و صعصعه از جمله شیعیانی بود که معاویه از آنان به شدت تنفر داشت. او در حدود سال 56 هجری به علتی ناگفته وفات یافت.
    کلیدواژگان: صعصعه بن صوحان، علی بن ابی طالب (ع)، معاویه، کوفه، بنی عبدقیس
  • محمدرضا جواهری صفحه 75
    سرودن شعر هنر کلامی است که دارای آثار مثبت و سازنده ای فراوانی است. ائمه اطهار(علیهم السلام) پیش گامان شعر حکیمانه بوده اند: در مواردی برای بیان حقایق،گاهی در قالب مواعظ، و گاهی نیز در ستایش مکارم اخلاقی و نکوهش رذایل، شعر می سرودند. هنر شعر سرودن به برخی از شیعیان نیز عطا شده است. شعر دینی و مذهبی، با بهره گیری از وحی الهی، گفتار و رفتار پیامبر اسلام و اهل بیت(علیهم السلام) شعری پایدار و جاویدان خواهد بود; چون از شریعت جاویدان و ابدی اسلام الهام گرفته است. شاعر اهل بیت(علیهم السلام) با یادآوری فضایل و تعظیم شعائر الهی، عموم مردم را به الگوگیری از بزرگان دین فرا می خواند و با هنر ماندگار شعر، محبت این چهره های ماندگار الهی را در دل انسان ها جای می دهد. به همین دلیل امامان معصوم(علیهم السلام) از شاعران اهل بیت(علیهم السلام) ستایش می کردند.
    کلیدواژگان: شعر، حکمت، اهل بیت (ع)، تعهد گریه، صله
  • علی اسدی صفحه 83
    امام معصوم(علیه السلام) حجت خدا و داناترین مردم است. بر این اساس گستره دانش او افزون بر کتاب و سنت، دیگر کتاب های آسمانی را نیز دربر می گیرد. استدلال های امام رضا(علیه السلام) به تورات، انجیل و زبور در مناظره با علمای اهل کتاب، از نمونه های شنیدنی در این زمینه است. مواردی از کتاب مقدس، که امام(علیه السلام) در ارتباط با برخی مسائل بدان استناد جسته اند، از حیث انطباق با نسخه های موجود آن و نیز دلالت بر مدعای آن حضرت، چند دسته هستند: بخشی کاملا روشن و گویاست و در کتاب مقدس موجود نیز آمده، برخی دیگر دارای مفهوم کلی، ولی با قراین موجود مدعای امام را تایید می کند. دسته دیگر، دارای زبانی نمادین است، و تنها با تفسیر امام، بر مدعای ایشان دلالت دارد. برخی نیز در ترجمه های فارسی و عربی یافت نمی شوند. بخشی نیز در متن کتاب مقدس مورد استناد قرار نگرفته اند، ولی به صورت مبسوط در عهد قدیم، جدید و قرآن روایت شده اند.
    این مقاله، نمونه های مهمی از موارد یاد شده را در نسخه های فارسی و عربی موجود از عهدین بررسی می کند.
    کلیدواژگان: قرآن، کتاب مقدس، عهد عتیق، عهد جدید، تورات، انجیل، امام رضا (ع)، عیسی (ع)
  • علی غلامی دهقی صفحه 101
    پس از تشکیل حکومت نبوی در مدینه، تحولات ساختاری عمیقی ابتدا در جامعه عربی و سپس در بخش مهمی از جوامع بشری واقع شد. یکی از جلوه های این انعکاس، پیدایش جریان تاثیرگذار ارجاء است که زمینه های فکری، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فراوانی آن را پشتیبانی می کند. از آنجایی که، مرجئه پس از فروپاشی حکومت بنی امیه عملا راه انحطاط پیمودند و همواره در معرض انتقاد و اعتراض مذاهب مختلف اسلامی قرار داشته اند، بسیاری از واقعیت های تاریخی مربوط به آنان یا از میان رفته و یا عمدتا توسط مخالفانشان گزارش شده است. از این رو، شناسایی واقعیت درباره این گررو، دشواری های خاصی خود را دارد.
    این مقاله می کوشد تا با بهره گیری از برخی روش ها و استفاده از گزارش های متفاوت و بعضا متناقض در منابع تاریخی، خاستگاه فکری و سیاسی مرجئه را مورد بررسی قرار دهد. عوامل درون دینی و برون دینی زمینه ساز پیدایش و رشد مرجئه، مستند به گزارش های منابع متقدم معرفی و تحلیل شده است.
    کلیدواژگان: مرجئه، قاعدین، معتزله سیاسی
  • سیدعلی حسین پور صفحه 123
    عصر آل بویه را می توان عصر شکوفایی مذهب تشیع اثناعشری پس از سالیان متمادی دانست. در یکی از نخستین دهه های حکومتی این خاندان، شیخ صدوق در دربار حسن رکن الدوله حاکم بویهی مناطق جبال ایران حضور یافت. او طی مناظرات متعدد علمی، جالب و خواندنی با علمای سایر مذاهب اسلامی و حتی ملحدان، در محضر رکن الدوله به دفاع از مکتب تشیع اثناعشری پرداخت و به شایستگی از آن دفاع نمود، تا آنجا که نظر مساعد حسن رکن الدوله را به خود و مذهب تشیع اثناعشری جلب نمود. رفتار این دو شخصیت همراه با احترام متقابل بوده است. این مقاله به بررسی تعامل میان این دو شخصیت با عنایت به مکاتبات و مناظرات موجود می پردازد.
    کلیدواژگان: شیخ صدوق، رکن الدوله، مکاتبه، مناظره، تعامل
  • مجتبی زندیه صفحه 141
    مصلحان فرهنگی همیشه در طول تاریخ مورد توجه مردم بودند، اما علت نیک نامی و بدنامی در طول تاریخ چیست؟ این مقاله سعی کرده است دو تن از مصلحان فرهنگی جامعه ایران، امیرکبیر و سپهسالار، را معرفی کند. و علت ماندگاری و تاثیرگذاری اصلاحات فرهنگی امیرکبیر و ناپایداری اصلاحات سپهسالار را بیان نماید. به دلیل آنکه اصلاحات فرهنگی امیرکبیر با جریان حاکم بر جامعه که همان اعتلای دین و فرهنگ دینی است مطابق بود، ماندگار شد. در مقابل، نام سپهسالار و اقدامات اصلاحی وی به خاطر تقلید صرف از بیگانگان و عدم هماهنگی با ارزش های دینی و اجتماعی مردم ایران، به فراموشی سپرده شد.
    کلیدواژگان: امیرکبیر، سپهسالار، دارالفنون، وقایع اتفاقیه، اصلاحات فرهنگی
  • سیدمحمدحسین محمدی صفحه 157
    پیش از نهضت مشروطه، حوادثی به وقوع پیوستند که در پیدایش و کیفیت تکوین مشروطیت ایران تاثیرات جدی داشتند. واکنش علما و روحانیت شیعه و مخالفت گسترده مردمی علیه اقدامات مسیونوز بلژیکی، که با انتشار تصویری توهین آمیز از وی به اوج رسید، یکی از مهم ترین این حوادث بود.
    جنبش دینی و ملی مردم ایران به زعامت روحانیت شیعه علیه حضور مسیونوز بلژیکی در سمت ریاست کل گمرکات ایران، حکایت از آگاهی و پختگی سیاسی مردمی دارد که حضور یک بیگانه را در راس ساختار اداری و مالی کشور منافی استقلال سیاسی و منافع ملی تلقی می کردند، به ویژه که مسیونوز عملا از پشتیبانی دولت روسیه برخوردار بود و عامل اجرای مقاصد و مطامع روس ها در ایران به شمار می آمد.
    این واقعه شکاف سیاسی گسترده ای در میان مردم و حکومت قاجار به وجود آورد که در ادامه، به نهضت مشروطه مردم ایران انجامید.
    کلیدواژگان: گمرکات، نوز، علما، تجار، عین الدوله، مشروطه
  • المحتویات / ABSTRACTS (عربی، انگلیسی)
    صفحه 169