فهرست مطالب

معرفت - سال هفدهم شماره 9 (پیاپی 132، آذر 1387)

ماهنامه معرفت
سال هفدهم شماره 9 (پیاپی 132، آذر 1387)

  • دین شناسی
  • 156 صفحه، بهای روی جلد: 4,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1387/09/20
  • تعداد عناوین: 12
|
  • اخلاق و عرفان اسلامی
    استاد محمدتقی مصباح صفحه 5
    به راستی هدایت یافتگان و دلدادگان نور الهی به چه سان بدین مرتبه نایل می آیند؟ دغدغه اصلی آنان در این دنیا چیست؟ چگونه می توان دلداده معبود بود، در عین حال در این کره خاکی زیست؟ شهوات و هوس ها حجاب دل اند و آدمی را از درک حقایق هستی دور می کنند. شیطان هوس های زودگذر و شهوات دنیوی را برای انسان می آراید و همین ها را دغدغه اصلی زندگی او قرار می دهد. اما مؤمنان هرچند در این دنیا می زیند و از لذایذ دنیوی نیز بهره می گیرند، اما این التذاذات هدف و مقصد نهایی آنان نیست. از این اسباب برای رسیدن به قرب الهی بهره می برند. نفس خویش را از کمند شهوات رهانیده، از انبازی با دنیاخواهان پرهیز می کنند. تاریکی را از قلب خویش می زدایند، تقوا و عقل خویش را معیار شناخت مصالح در زندگی دنیایی خویش قرار می دهند و بدین سان، در زمره رهپویان ره عشق و دلدادگان حق قرار می گیرند.
    کلیدواژگان: نفس، دنیا، شهوات، عقل، عشق، باندگی، عبادت، هدایت
  • ویزه نامه دین شناسی
  • ولایت و بعد اجتماعی آن
    محمدعلی شمالی صفحه 13
    در آموزه های دینی و از منظر قرآن کریم و روایات اسلامی، ولایت از اساسی ترین آموزه های اسلام است. ولایت و موالات پیوندی معنوی و قوی است که مؤمنان و حجت خدا را به یکدیگر متصل می سازد و به نوعی، سرنوشت آنان را در دنیا و آخرت به یکدیگر گره می زند. بر خلاف آنچه بسیاری تصور می کنند، ولایت رابطه میان آحاد پراکنده مؤمنان با حجت خدا نیست، بلکه ولایت رابطه میان جمع مؤمنان با حجت خدا و با یکدیگر است. ولایت الهی از مؤمنان پیکر واحدی می سازد و زلال محبت و ایثار را جاری می گرداند. ولایت روح اسلام است و می تواند به امت اسلامی حیات معنوی بخشیده و از ایشان یک جان و روح بسازد. این مقاله نیم نگاهی به بعد جمعی ولایت در برخی ادعیه افکنده است.
    کلیدواژگان: ولایت، ولی، ایمان، شیعه، اخوت، اهل بیت (ع)، محبت، دعا، زیارت
  • گزاره های قرآنی و معناداری و معرفت بخشی
    حسین احمدی حسین آبادی صفحه 25
    این مقال با رویکرد نظری و با جست وجوی در متون و گزاره های دینی، به طرح این بحث می پردازد که آیا گزاره های دینی دارای معنا هستند یا نه؟ در صورت معناداری، آیا معرفت بخش نیز هستند یا نه؟ هدف از این نوشتار این است که مسئله معناداری و معرفت بخشی در مورد گزاره های دینی و قرآنی را اثبات نماید؛ این مسئله منکران و طرف دارانی دارد. اثبات گرایان از جمله منکرانند که ملاک معناداری را معیار تجربه پذیری قلمداد می کنند. طبعا بر این اساس، نباید گزاره های دینی معنادار و یا معرفت بخش باشند. به کارگیری روش کارکردگرایانه در زبان دین، نظریه نمادین و نظریه بازی زبانی ویتگنشتاین، نیز نافی معناداری و معرفت بخشی گزاره های دینی اند. از جمله نظریات موافقان معناداری و معرفت بخشی گزاره های دینی، نظریه تمثیلی آکوئیناس و نظریه سلبی افلاطون می باشد. به نظر می رسد نظریه مشترک معنوی ملاصدرا در این زمینه قابل پذیرش باشد.
    کلیدواژگان: قرآن، معناداری، معرفت بخشی، گزاره های دینی، زبان دین، گزاره های قرآنی، واقع نمایی
  • وحی و امور وحیانی از نگاه سه حکیم الهی (امام خمینی، علامه طباطبایی و شهید مطهری)
    مصطفی خلیلی صفحه 41
    موضوع وحی و امور وحیانی یکی از موضوعاتی است که شاید به دلیل گستردگی معنایش در قرآن کریم، برای برخی مفهوم حقیقی و ماهیت واقعی خود را پیدا نکرده است. با اینکه بسیاری از عالمان دینی حقیقت وحی را فراتر از درک عقل دانسته و به عجز و ناتوانی عقل در این باب سخن گفته اند، اما برخی بر روشن شدن حقیقت آن اصرار دارند و با استفاده از هر ابزار معرفتی مثل قوه تخیل، توهم و حس می خواهند معنای آن را روشن نمایند و با مقایسه کردن آن در مقابل پدیده های مادی، در مقام تبیین حقیقت آن برآیند؛ غافل از آنکه قیاس کردن امور مجرد با پدیده های مادی، قیاسی مع الفارق است.
    این نوشتار می کوشد با رویکرد نظری و با هدف طرح دیدگاه سه حکیم الهی در مباحث کلامی و عقلی، که همه اهتمام و مساعی خود را در تبیین موضوعات چالش برانگیز به کار گرفته اند، به شبهات وارده در زمینه وحی آن گونه که در اندیشه ایشان مطرح شده است پاسخ دهد.
    کلیدواژگان: وحی، الهام، تجربه دینی، شهود عرفانی، وسوسه شیطانی
  • بررسی حجیت روایات آحاد در مسائل اعتقادی
    مهدی عزیزان صفحه 59
    یکی از منابع اثبات آموزه های دینی، روایات است. روایات متواتر و روایات آحاد محفوف به قرائن قطعی در حوزه های فقه، علم کلام، تفسیر قرآن، تاریخ و مانند آن مورد بهره برداری قرار می گیرند. گرچه روایات آحاد معتبر ظنی، دستمایه فقها برای استخراج احکام فقهی می باشند؛ اما آیا از روایات آحاد معتبر ظنی می توان در موضوعات غیرفقهی از جمله مسائل اعتقادی استفاده کرد یا خیر؟
    این نوشتار با بررسی آراء و اقوال اندیشمندانی که در این باره اظهارنظر کرده اند و با بهره گیری از روش کتابخانه ای، با هدف ارائه پاسخی درخور به سؤال مذکور سامان یافته است.
    برخی یافته های این پژوهش عبارتند از: حفظ مرزبندی بین اخبار متواتر، روایات آحاد قطعی و ظنی، حیثیت صدور و دلالت روایات و نیز شیوه استنتاج در مباحث عقلی و نقلی.
    کلیدواژگان: حجیت، خبر واحد، خبر متواتر، روایات آحاد، اثر شرعی و فقهی، مسائل اعتقادی، اصول فقه
  • جایگاه عقل و قلمرو دین
    محمود خیراللهی صفحه 73
    هدف این مقال، بررسی و تحلیل راه کارهای حیاتی دین و نقش آن در سرنوشت فردی و اجتماعی انسان و نیز جایگاه حساس عقل در قلمرو دین و نیز آسیب شناسی عقل و دین و رابطه آن دو با یکدیگر می باشد. آیا عقل و وحی حجت ذاتی دارند؟ مهم ترین پشتوانه اخلاق و وظایف انسانی کدامند؟ این نوشتار با رویکرد نظری نوعی هشداری است دردمندانه به رهبران دین که در تفسیر متون دینی و تحلیل اصول و مبانی عقیدتی و صدور فتوا و بیان وظایف شرعی، رهیافت های عقل را مدنظر داشته باشند. برخی یافته های مهم این مقاله عبارتند از: حجت ذاتی عقل و وحی، تعهد و ایمان فردی مهم ترین پشتوانه برای اخلاق و وظایف انسانی است. سرانجام نویسنده در تلاش است تا بین دو رویکرد عقل گرایی و دین گرایی، تنش زدایی نموده و میان آن دو آشتی برقرار کند.
    کلیدواژگان: عقل، وحی، دین، تعبد، تعقل، حسن و قبح عقلی، معجزه، سکولاریزم
  • خداگونگی انسان در آفرینش
    صفدر تبارصفر صفحه 91
    برخی روایات موجود در متون دینی، حاوی تعابیری اند که در نگاه اولیه و ظاهری، از تجسیم و تشبیه خداوند سبحان حکایت می کنند. بخشی از این روایات اساسا سلامت سندی ندارند و با اثبات ضعف در سند، از اصل صدور منتفی می شوند. تامل عمیق و بررسی های دقیق و همه جانبه در بخش دیگر نیز، که سند قابل اطمینانی دارند، هرگونه شبهه محتمل را رفع می کنند. روایت منقول از پیامبر صلی الله علیه و آله که فرمودند: «إن الله خلق آدم علی صورته» از جمله روایاتی است که برخی آن را دلیلی بر صورتمندی و انسانوار بودن وجود مقدس خداوند تلقی کرده اند. هدف از این نوشتار بررسی توصیفی تحلیلی روایت مزبور از لحاظ سندی و محتوایی در منابع فریقین و ارزیابی نظرات متفاوتی است که در تبیین این روایت وارد شده است.
    کلیدواژگان: تشبیه، تجسیم، صورت، آفرینش، خداگونگی
  • جستاری در صابتان
    محمدحسین فاریاب صفحه 107
    نوشتار حاضر مروری بر تاریخ و عقاید پیروان یکی از ادیان قدیمی به نام «صابئان» است که مدت هاست در کشورهای اسلامی ایران و عراق زندگی می کنند. هدف نویسنده از این نوشتار، آشنایی با حقیقت دینی و سیری در مناسک دینی آنهاست. این پژوهش با رویکرد نظری و مراجعه به اندک منابع متعلق به آنها و نیز دیگر منابع، اطلاعات مهمی به دست می دهد. یافته های این پژوهش عبارتند از: صابئان به دو گروه اصلی حرانی و مندائی تقسیم می شوند. گروه نخست در شمال عراق و گروه دوم، بیشتر در استان خوزستان ایران زندگی می کنند و دارای مناسک مشترک و نیز متفاوت هستند. با وجود آنکه مندائیان تاریخ خود را به حضرت آدم علیه السلام برمی گردانند، اما به دلیل عدم تبلیغ دین خود، ابهامات فراوانی راجع به آنها وجود دارد. آنها دارای خط، زبان و نیز کتب مقدس مخصوص به خود هستند. ضمن آنکه باید اذعان کرد که از وضعیت آنها هنگام ظهور اسلام، اطلاعات چندانی در دست نیست.
    کلیدواژگان: صابتان، مندائیان، حرانیان، تعمید، گنزاریا، توحید، ستره پرستی
  • نگاهی به نظریه رشد اخلاقی کالبرگ
    منصور نصیری صفحه 125
    این نبشتار نخست به تبیین اجمالی دیدگاه کالبرگ درباره نحوه تحول و رشد اخلاقی می پردازد و سپس نکاتی نقدآمیز را در بررسی دیدگاه او بیان می کند. هدف از پژوهش بررسی و نقد دیدگاه کالبرگ درباره رشد اخلاقی با توجه به دیدگاه اندیشمندان دیگر می باشد. کالبرگ در تبیین رشد اخلاقی همه افراد، دنباله رو پیاژه است. دیدگاه پیاژه در زمره دیدگاه های شناختی قرار دارد و از این منظر، دیدگاه کالبرگ همانند دیدگاه اوست؛ اما تفاوت های مهمی نیز با دیدگاه وی دارد. کالبرگ رشد اخلاقی را به سنین بالاتر از دوازده سالگی نیز سریان می دهد. وی رشد اخلاقی انسان ها را در شش مرحله طبقه بندی می کند و رشد اخلاق را مترتب و موازی با رشد روان شناختی آنها می داند. این تبیین کالبرگ واکنش ها و پیامدهای مختلفی در محافل علمی به دنبال داشته است. از جمله یافته های پژوهش، نقدهایی است که در دیدگاه کالبرگ وجود دارد و به آنها کمتر توجه شده است.
    کلیدواژگان: رشد اخلاقی، تحول اخلاقی، رشد روان شناختی، استدلال اخلاقی، مراحل رشد اخلاقی، روان شناسی اخلاقی، سطوح رشد اخلاقی
  • سکولاریسم علیم در غرب
    علی رمضانی صفحه 135
    خاستگاه سکولاریسم، غرب و حوادثی است که در جریان عصر نوزایی (رنسانس) و پس از آن در مغرب زمین رخ داده است. سکولاریسم دارای ابعاد گوناگونی است و یکی از آن ابعاد جدایی میان علم و دین است. با ورود افکار سکولاریستی به دنیای اسلام، دین زدایی از حوزه علم نیز آغاز شد و بین دانش و ارزش جدایی افتاد. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیلی در پی یافتن علل جدایی علم و دین در غرب می باشد و هدف آن این است تا فرایند فراق بین علم و دین در غرب را روایت کند و با اشاره به دلایل پیدایی و پایایی سکولاریسم علمی در غرب، خاطرنشان سازد که این پدیده در غرب محصول یک اتفاق تاریخی بوده، و به هیچ روی از یک قاعده منطقی گریزناپذیر ناشی نشده است، چنان که در اسلام و نیز نگاه جمعی از اندیشمندان غربی، تعارضی میان علم و دین دیده نمی شود
    کلیدواژگان: سکولاریسم، علم، غرب، علم سکولار، علم دینی
  • المحتویات
    صفحه 152