فهرست مطالب

معرفت - سال هفدهم شماره 10 (پیاپی 133، دی 1387)

ماهنامه معرفت
سال هفدهم شماره 10 (پیاپی 133، دی 1387)

  • دین شناسی
  • 184 صفحه، بهای روی جلد: 4,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1387/10/25
  • تعداد عناوین: 13
|
  • استاد محمدتقی مصباح صفحه 5
    به راستی ویژگی و اوصاف بندگان صالح خدا کدامند؟ سالک راه چگونه می تواند با آگاهی و بصیرت، مسیر سعادت را بپیماید؟ با کدامین دستگیره محکم و ریسمان سترگ الهی می توان این مسیر پرفراز و فرود را پیمود؟ استاد، در شرح و تفسیری بر کلام امیرمؤمنان علی علیه السلام در این گفتار، لغزشگاه ها و راه های ناامن مسیر سعادت را گوشزد و گناه را آستانه سقوط بندگان الهی به جهنم قلمداد می کنند و نیل به این سعادت را نیازمند مجاهدت و جان فشانی بسیار می دانند. بدین سان، خورشید یقین، روشنگر و آرام بخش دل های مؤمنان و دوستان خدا خواهد شد.
    کلیدواژگان: یقین، ریسمان الهی، امیر مومنان، عبادت، بندگی، شکوه بندگی
  • ویژه نامه دین شناسی
  • محمد فنایی اشکوری صفحه 13
    «ایمان» عبارت است از: اعتقاد، دل سپردگی و تعهد به یک حقیقت قدسی. ایمان به خداوند به عنوان اصل بنیادین در همه ادیان الهی، مستلزم ایمان به عالم غیب، وحی و حیات پس از مرگ است. از دیدگاه متالهان اسلامی، ایمان مبتنی بر معرفت است و «عقل»، که قوه فهم و تفکر بشری است، راه عادی و عام معرفت است. در این دیدگاه، اصول ایمانی از راه عقل، هم قابل اثباتند و هم قابل تبیین، و در نتیجه، با عقل سازگار و هماهنگند. از این رو، فلاسفه و متکلمان اسلامی با اتکا بر توانایی عقل بشری در فهم دین، به تبیین مفاهیم دینی و اثبات باورهای بنیادین دینی پرداخته و نوعی الهیات عقلانی پدید آورده اند.
    از سوی دیگر، شکی نیست که عقل آدمی مانند وجود او محدود و متناهی است و درک همه وجوه حقایق نامتناهی، فراتر از توان عقلانی بشر است. از این رو، عرفای اسلامی با تاکید بر محدودیت عقل آدمی، بدون اینکه اعتبار و ارزش آن را انکار کنند، راه دل و تجربه باطنی را برای شناخت حقایق قدسی در پیش گرفته اند. در دیدگاه عرفانی نیز هرچند شناخت نامتناهی فراتر از درک عقل است، اما رازی که ناسازگار با عقل و در تعارض با آن باشد، وجود ندارد. بدین سان، هم می توان تفاوت دیدگاه اسلامی و مسیحی را دریافت و هم به وجوه تشابه آنها توجه نمود.
    کلیدواژگان: عقل، ایمان، وحی، عرفان، معرفت، شهود، اسلام، مسیحیت
  • حسن قلی پور صفحه 23
    آموزه «فطرت» یکی از مباحث بنیادین در اندیشه اسلامی تلقی می شود. بر اساس متون دینی اسلامی، همه انسان ها از فطرت خداشناسی برخوردارند؛ ولی مسئله فعلیت یا استعدادی بودن این معرفت حضوری یکی از مسائل مهمی است که نوعا در محافل و منابع علمی مرتبط مغفول واقع شده و کمتر بدان پرداخته شده است. این مقاله با رویکرد نظری و به روش کتاب خانه ای و اسنادی و با هدف بررسی تحلیلی بر اساس آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام، به این مسئله پرداخته است.
    به اعتقاد نگارنده، حتی اگر فعلیت فطرت الهیه را نتوان اثبات کرد، ادعای صرف استعدادی بودن آن نیز مخالف با فحوای متون دینی است. دست کم می توان ادعا کرد معرفت الهیه نهادینه شده در درون انسان ها در مقامی بالاتر از استعداد عمومی قرار دارد.
    کلیدواژگان: فطرت، امکان استعدادی، فعلیت، کمال، میثاق، تذکر
  • مهدی کهنوجی صفحه 39
    وحدت یا کثرت هستی همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است که برای تبیین آن تلاش های فراوانی انجام داده اند. افلوطین از نظریه وحدت هستی جانبداری کرده است و از میان متفکران اسلامی می توان به عرفای مسلمان به ویژه صدرالدین قونوی اشاره کرد که تبیین روشنی از وحدت ارئه داده اند.
    هدف از این نوشتار، یافتن شواهدی مبنی بر هماهنگی این دو نظام وحدت انگار، یعنی نظام فلسفی افلوطینی و عرفانی، می باشد. افلوطین همانند عارفان مسلمان معتقد است: «او» فوق هر تعینی است و به دلیل عدم تناهی و تمایز احاطی که دارد، در همه اشیا و در عین حال، ورای آنهاست. هستی در عین وحدت کثیر است و کثرات سایه و یا تجلی حق هستند. توحید عرفانی و افلوطینی را نباید با پنتئیسم یکی شمرد. این مقال با رویکرد نظری و اسنادی به تحلیل موضوع مزبور در آثار عارفان مسلمان می پردازد.
    کلیدواژگان: افلوطین، مراتب هستی، وحدت شخصیه، فیض، تجلی، پنتئیسم
  • مهدی نکویی سامانی صفحه 61
    هدف اصلی این نبشتار بررسی نسبت فرایند جهانی شدن با جهانی شدن اسلام و یافتن پاسخ این پرسش است که آیا اسلام با جهانی شدن، تقابل دارد و یا تعامل؟ و بر فرض تقابل این پدیده با فرهنگ اسلام، مسلمانان در مواجهه با فرایند جهانی شدن، چه راهبردها و راه کارهایی می توانند اتخاذ نمایند؟
    نویسنده با رویکرد نظری و بررسی اسنادی و تحلیل داده ها و نقد و بررسی یافته های پژوهشی، به پرسش های فوق پاسخ داده و چنین معلوم داشته است که ماهیت جهانی شدن با جهانی سازی مترادف نیست. برای شناخت دقیق این پدیده، باید به همه ابعاد، عوامل و پیامدهای آن توجه داشت. جهانی شدن به لحاظ ماهیت، اهداف و مشخصه ها، و پیامدهایی که دارد با آموزه های اسلام در تعارض است. در پایان نیز راه کارهایی برای برون رفت جهان اسلام از چالش های این فرایند ارائه شده است
    کلیدواژگان: جهانی شدن، جهانی سازی، اسلام، تعامل، تقابل، ویژگی ها، راهبردها
  • جواد طاهری صفحه 83
    «معیار معناداری» از جمله مباحثی است که در باب معناشناسی در حوزه فلسفه، به ویژه فلسفه دین مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. دیدگاه های ارائه شده در این موضوع، هر کدام به سهم خود، درصدد تبیین این مسئله اند که در چه شرایطی و با برخورداری از چه ویژگی هایی یک واژه یا یک جمله و یا یک عبارت می تواند معنادار باشد، و در چه صورتی ما مجازیم عبارتی را بی معنا به شمار آوریم.به عبارت دیگر، چه معیار و ملاک عقلانی را می توان پذیرفت که بر اساس آن، جملات و یا مفردات به طور حتم معنادار و یا بی معنا باشد. این مقال، با رویکرد نظری و مطالعه اسنادی، و با هدف تبیین معیار معناداری جملات، گزاره ها و مفردات و نیز تبیین این مهم و شاخص معناداری الفاظ از منظر نظریات روان شناسانه نگاشته شده است.
    کلیدواژگان: معنا، معیار معناداری، موضوع له، مدلول
  • محمدحسین فاریاب صفحه 93
    رهبانیت به معنای کناره گیری و انزوا از صحنه اجتماع و پرداختن به عبادت ها و ریاضت های طاقت فرسا، در آیین مسیحیت دارای سابقه ای بس طولانی است، به گونه ای که این پدیده در شکل رسمی خود از قرن سوم میلادی آغاز شد و تا عصر حاضر ادامه دارد. هدف از این نوشتار آشنایی با پیشینه این پدیده نابهنجار و فرقه های منتسب به آن و نیز مناسک برخی از این فرقه هاست. فرقه های رهبانی برای حضور افراد در حلقه خود، شرایط ویژه ای را وضع نموده اند و اعمال بسیار سخت و خشنی را بر نوآموزان خود تحمیل می کنند. رهبانیت نه تنها موفقیت قابل توجهی به دست نیاورد، بلکه بر اثر زیاده روی در ریاضت بر نفس، مبتلا به ناهنجاری های اجتماعی و حتی اخلاقی نیز شد. از این رو، در برهه ای از زمان، کلیسای مسیحیت نیز به مخالفت با چنین فرقه هایی برخاست. دین مبین اسلام با راه یافتن امثال این فرقه ها در جامعه مسلمانان به شدت مخالفت نموده است.
    کلیدواژگان: رهبانیت، مسیحیت، ریاضت، کاتولیک، پروتستان، ارتدوکس
  • مرتضی صانعی صفحه 107
    آموزه معصومیت پاپ از جمله آموزه هایی است که واجب است هر فرد کاتولیکی آن را بپذیرد و به آن احترام بگذارد. مخالفت با آن جایز نبوده و کسی که در این جهت اقدامی انجام دهد کلیسا او را تکفیر می کند. پاپ به عنوان مرجعیت تعلیمی کلیسا، وظیفه تعلیمی و شبانی مسیحیان را عهده دار است و در این وظیفه از ناحیه خدای پدر و خدای پسر، از طریق روح القدس تایید می شود. پاپ، حافظ و مدافع ایمان مسیحیان است و نباید اشتباهی از وی صادر گردد. پس وی در این مقام خطاناپذیر است. علی رغم اینکه در بین کاتولیک ها نهادینه شده که هیچ کس حق ندارد و نمی تواند نسبت به آموزه های خطاناپذیر مثل معصومیت پاپ، اعتراض و یا انتقادی داشته باشد، کونگ الهی دانی است که به نقد این آموزه پرداخت. کونگ با رویکرد انتقادی اش در جهت زیر سؤال بردن این آموزه، هم مقام پاپی و هم قدرت و اقتدار آن را زیر سؤال برد و با از بین بردن زیرساخت های آن، اصل آموزه را متزلزل ساخت. این مقاله با رویکرد نظری و از نگاه کونگ، آموزه معصومیت پاپ را مورد نقد و بررسی قرار می دهد.
    کلیدواژگان: هانس کونگ، معصومیت پاپ، شورای واتیکانی اول و دوم، بخشنامه پل ششم، کتاب مقدس و کلیسا
  • سیداکبر سحینی صفحه 129
    اخلاق وضعیت، گرچه سابقه ای طولانی در فرهنگ و اندیشه بشری دارد، اما با وجود این، رویکردی نسبتا تازه به اخلاق در فرهنگ مسیحی است که توسط اسقف جوزف فلچر در کتابی به همین نام ارائه گردیده است. این رویکرد بر محوریت موقعیتی که فرد در آن قرار گرفته تاکید دارد و وجود اصول کلی و احکام عام اخلاقی را منکر می گردد. به عبارت دیگر، در این اخلاق، وضعیت و موقعیت است که حکم اخلاقی را تعیین می کند و نه احکام عام و از پیش تعریف شده. این مقاله می کوشد تا با استفاده از متون و مقالات موجود، ضمن بررسی گذشته و حال این رویکرد، تصویری روشن از این نگاه به اخلاق ارائه نماید و در فرازی خاص، به تبیین نسبی گرا بودن و یا مطلق گرا بودن آن بپردازد و در پایان نیز نکاتی را در نقد این رویکرد بیان نماید.
    به عقیده نگارنده مقاله، گرچه مقاله اخلاق وضعیت به خودی خود به نوعی نسبی گراست ولی تقریری که جوزف فلچر از آن می دهد، چندان با نسبیت اخلاق سازگار نیست.
    کلیدواژگان: اخلاق وضعیت نسبی گرایی، پراگماتیسم، پوزیتیویسم، شخص محوری
  • زینب اسلامی صفحه 145
    کی یر کگارد فیلسوف و متفکر مسیحی که به عنوان پدر اگزیستانسیالیسم معاصر مشهور شده است، در زیرکاوی های وجودی خود، آنجا که به موضوع «ترس آگاهی» فلسفی انسانی می پردازد، معنا و مفهوم «گناه» را به عنوان مؤلفه ای که همواره با ترس آگاهی به ظهور و بروز می رسد، آشکار می کند. وی بر این باور است که ترس آگاهی منشا و علت گناه نیست؛ چراکه انسان به واسطه انسان بودنش و نه به واسطه گناه کار بودنش، ترس آگاه است، اما همواره با او همراه است. همچنین بر این باور است که ترس آگاهی امری است مبهم و هنگامی که در معرض بعضی مؤلفه ها از جمله گناه قرار می گیرد، خود را آشکار می سازد. این تحقیق با رویکرد نظری و کاوشی در آثار کی یر کگارد و با هدف تبیین معنای خاص گناه در فلسفه ورزی کی یر کگارد به عنوان یک فیلسوف مسیحی و نیز توضیح مسئله ترس آگاهی در بستر گناه و گناه کاری پرداخته است.
    کلیدواژگان: گناه، ترس آگاهی، مسیحیت، تقصیر، بی گناهی، امکان، آزادی
  • امیرحسین منطقی صفحه 161
    اصول اعتقادی هر دین و آیینی نمایانگر اتقان و میزان پای بندی آن به داده های عقلانی است. این مقاله با رویکرد نظری و روش کتابخانه ای، و با هدف شناخت عقاید بهائیت و نقد و بررسی آن به کاوش در این زمینه پرداخته که برایند آن چیزی جز تناقض، تزلزل و غیر وحیانی بودن اصول و مبانی اعتقادی بهائیت نیست. از آن رو که توجه به رویکرد سیاسی، روش تبلیغی و احکام عملی در این مسلک برای روشن تر شدن بحث ضروری به نظر می رسد، به آنها نیز اشاره ای شده است. علی رغم اینکه «تاویل» در این مسلک باطل شمرده شده است، اما در عمل برای فرار از شبهات و انتقادهای وارد بر عقایدشان، دست به تاویلاتی زده اند که به دلیل نامعقول بودن، خود نیاز به تاویلاتی دیگر دارند. اینها همه بیانگر این است که چنانچه دین منشا الهی نداشته باشد، با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.
    کلیدواژگان: خدا، قیامت، بهشت، جهنم، تاویل
  • صفحه 176