ماهنامه معرفت
سال هجدهم شماره 9 (پیاپی 144، آذر 1388)

بنابر ادله نقلی و شواهد تاریخی، می توان عمومیت رسالت، جاودانگی و جهانی بودن دین اسلام را به اثبات رساند. آیات فراوانی از قرآن کریم جهانی بودن رسالت پیامبر اکرم را اثبات می کنند. علاوه بر آیات قرآن، شواهد تاریخی مثل ارسال نامه و سفیرانی از جانب پیامبر صلی الله علیه و آله به سوی سران کشورها و قبایل مختلف دال بر این معناست. حقیقت دین، واحد است و همه پیامبران مردم را به سوی دین واحدی فرا خوانده اند و قرآن این دین را اسلام نامیده است. از سوی دیگر، اسلام خاص که دین خاتم و تکامل یافته شرایع پیشین است بر چهار رکن اساسی توحید، معاد، نبوت و امامت مبتنی است. سوره «حمد» که بنابر روایات معصومان علیهم السلامجامع همه آیات قرآن است، این مبانی چهارگانه را به نحوی بسیار زیبا ترسیم کرده است. همه مسلمانان در اولین امر واجب یعنی نماز، که مکلف به آن شده اند، مامور به خواندن این سوره می باشند. به استناد ادله فراوان عقلی و نقلی، می توان اثبات کرد که منظور از صراط مستقیم ذکر شده در سوره حمد که همه مسلمانان و در معنای گسترده تر آن، همه مردم جهان درخواست هدایت به آن را دارند، راه پیامبر صلی الله علیه و آله، حضرت علی علیه السلام، حضرت فاطمه علی هاالسلام و فرزندان معصوم آنها می باشد.

جاهلیت، مصدر جهل به معنای انجام فعل غیرعلمی یا غیرعقلانی، مصادیق و نمودهای مختلفی دارد. یکی از آنها مسئله پرستش است که در دوران جاهلیت به شیوه های گوناگون نمود یافته بود. بت پرستی، آتش پرستی، جن پرستی و اجرام پرستی مشهورترین آیین های پرستش آن دوران بود. هدف از این نوشتار، آشنایی با نحوه اجرام پرستی اقوام جاهلی و دوران پیش از آن اسامی اجرام سماوی مورد پرستش، اهمیت اجرام سماوی و تاثیر آن در زندگی زمینی و آثار طبیعی در نزد اعراب جاهلی و تاثیر عقیده اجرام پرستی در علم ستاره شناسی به ویژه در مناطق بیابانی است که گاهی جلوه های مسخره آمیز و خنده دار به خود می گیرد. نویسنده با استفاده از روش مطالعه و بهره گیری از منابع به این موضوع می پردازد. در دین اسلام، پرستش اجرام و هر موجودی غیر از خدا شدیدا مورد نکوهش قرار گرفته است.

همچنان که در دین اسلام مثل سایر ادیان، شاخه هایی به نام مذاهب سربرآورده، در خود این مذاهب نیز شعبه هایی به وجود آمده است. شیعه یکی از مذاهب اسلامی است که شعبه هایی همچون جعفری، زیدی و اسماعیلی از آن برآمده اند. بهره شاخه ای از فرقه شیعه اسماعیلی است.
از آنجا که نام «بهره» برای بسیاری از تحصیل کرده ها حتی کسانی که در حوزه تاریخ و فرق فعالیت دارند، نام بیگانه ای است، این مقاله بر آن است تا از زوایای گوناگون به معرفی این جماعت اسماعیلی بپردازد.
گرچه بهره اسماعیلی و دیگر انشعابات شیعی با مکتب شیعی اصیل اثناعشری فاصله زیادی دارند، اما نباید به فراموشی سپرده شوند، بلکه با شناخت دقیق زوایای فکری اعتقادی آنها می توان زمینه های وفاق بین آنها و مکتب جعفری را بیشتر کرد. تدوین این مقاله را با چنین رویکردی می باید ارزیابی نمود.
«بهره» نام شیعه ای از اسماعیلیه هند است که دامنه هندی شاخه مستعلویه به شمار می رود. این جماعت که در سراسر جهان به ویژه در هند، مصر و یمن پراکنده اند، علاوه بر داشتن اشتراکات زیاد با دیگر شیعیان به ویژه شیعه امامیه، دارای باورها و آیین های خاصی هستند. از نظر سیاسی منفعل، اما از نظر اقتصادی کاملا فعال عمل می کنند. تاسیس بنیادها و مؤسسات و مراکز خیریه در سراسر جهان، اعتبار این جماعت اندک را از نظر اجتماعی بسیار بالا برده است.

هر فرد مکلفی در روز رستاخیز از فرجامی نیک یا بد برخوردار است. بر این اساس، این پرسش مطرح می شود که سرنوشت کودکان و اطفالی که پیش از بلوغ، شمع وجودشان خاموش می گردد و از دنیای فانی رحلت می کنند، چه خواهد شد؟ آیا آنان در فردوس برین، جاودان می گردند یا در دوزخ وارد می شوند و یا در جایگاه دیگری جای خواهند گرفت؟
هدف این نوشتار، بازکاوی زوایای گوناگون فرجام کودکان در جهان آخرت است. در این بازپژوهی، دو مطلب از یکدیگر بازشناخته شده و هر کدام جداگانه مورد کاوش قرار گرفته اند: یکی. سرنوشت اطفال مؤمنان و دیگری، عاقبت اطفان مشرکان.
رهاورد نهایی این نوشتار، اثبات این مدعاست که همه کودکان اعم از کودکان افراد مؤمن یا کافر، از فرجامی نیک و سعادتمندانه بهره مند هستند؛ اگرچه این نیک بختی دارای درجات و مراتب گوناگونی باشد.
این نوشتار براساس شیوه نقلی عقلی پی ریزی شده است و پس از مطرح نمودن ادله نقلی، به تحلیل و تبیین آنها پرداخته شده است.

نگاه فلسفی به دین و تحلیل و تطبیق مدعیات و براهین آموزه های دینی، در حوزه فلسفه دین مطرح می شود. یکی از مباحث مشترک فلسفه دین به معنای عام، خدا و براهین اثبات آن است که در میان آنها «برهان نظم» از این ویژگی برخوردار است که در دو حوزه مهم فکری یعنی کلام اسلامی و الهیات مسیحیت به طور مشترک مورد توجه قرار گرفته است.
در این نوشتار تلاش شده با کنکاش تحلیلی در مقدمات برهان به قصد تعیین ارزش منطقی و حد ادعا و قدر متیقن نتیجه ای که از مقدمات بالذات حاصل می شود، جایگاه اصلی برهان نظم تبیین گردد. با مشخص شدن این مطلب که برهان نظم شرایط قیاسی که نتیجه یقینی، کلی و ضروری دهد را ندارد به تبعیت از فیلسوفان اسلامی گفته شده که از آن می توان به عنوان تایید استبصاری بیشتر جهت برانگیختن تامل بر قدرت و استحکام خلقت که حاکی از علم و حکمت خالق است، استفاده کرد.

با استفاده از منابع مسیحی و تاریخی، به دست می آید که حضرت عیسی علیه السلام وجود تاریخی داشته و از طرف خداوند متعال برای هدایت قوم بنی اسرائیل فرستاده شده است؛ اما متاسفانه بنا به دلایلی همچون قدرت طلبی و غرایز شخصی و سیاسی عده ای خاص، آموزه های این رسول الهی، دچار تغییر و تحریف شد؛ آنکه بیشترین سهم را در این ماجرا داشت، کسی نبود جز پولس. او یهودی الاصلی بود که حتی خود حضرت را نیز ندیده، و به صورت حضوری چیزی را از این پیامبر الهی دریافت نکرده بود ولی مدعی بود که حضرت عیسی علیه السلام را پس از به صلیب کشیده شدن دیده، و آن حضرت به او ماموریت داده است. از این رو، آموزه های او بیش از هر کسی حتی بیش از خود مسیح علیه السلام در عهد جدید موجود می باشد و ریشه بیشتر اعتقادات اصلی مسیحیت مثل تثلیث، تجسم، کلیسا و... به این شخص برمی گردد. بنابراین، این اعتقادات مسیحیت است که در طی تاریخ و ادوار زمان به وجود آمده است؛ برخلاف عیسی علیه السلام که پیامبری از سوی خداوند، برای راهنمایی و هدایت قوم بنی اسرائیل بوده است.

بررسی الهیات مسیحی اریجن دارای جنبه های گوناگونی است که هر کدام به تنهایی اهمیت ویژه ای دارد، به ویژه برای کسی که قصد آشنایی با کلام مسیحی را دارد. او هم فیلسوف بود، هم از آباء اولیه کلیسا و هم یک متکلم مدافع و مفسر کم نظیر. همچنین، او را مبدع الهیات نظام مند دانسته اند.
الهیات اریجن به نوعی یک طرح افلاطونی گنوسی بود. سه مسئله مهم در کانون توجه او قرار داشت؛ وی در سه بخش عمده کتابش مسیحیت را چنین خلاصه کرد: خدا و تجلیات او، هبوط ارواح مخلوق، نجات. البته یک بخش مهم دیگر را هم در پایان می افزاید که همان فهم تمثیلی کتاب مقدس است. او می کوشد از مؤلفه ها و مبانی مسیحیت یک کل اندام وار فراهم سازد که هم پاسخ گوی شبهات باشد و هم از تمام حقایق ناب و نتایج اندیشه های پیشین بهره ببرد.
اریجن در برخی از عقایدش بدعت گذار شناخته شد و با نقد و از بین بردن آثار او در شرق، تا حدودی تاثیرگذاری او تحت الشعاع قرار گرفت، اما به زودی در کلیساهای شرقی و غربی پیروانی جدی یافت. این مقاله درصدد است تا به بررسی مهم ترین دیدگاه ها و تاثیرات او در عالم مسیحی بپردازد.

پرسش از منشا حیات، از مباحث جدی عرصه های مختلف اندیشه است. در مورد منشا حیات آراء مختلفی مطرح شده است. در این نوشتار، ضمن بررسی آراء پیرامون منشا حیات، نظریه تکامل انواع داروین و اتباع وی به چالش کشیده شده و نشان داده می شود که این نظریه به جای پاسخ گویی به پرسش از منشا حیات، به فرایند تکامل پرداخته است. این نظریه نه تنها در تبیین منشا حیات، بلکه در توضیح فرایند پیدایش «انواع» نیز ناکام است و در آن از موضع یک دانشمند تجربی، اظهارنظری فیلسوفانه می شود. در ادامه مقاله، ضمن تبیین مهندسی آفرینش، اهم آراء موافقان و مخالفان نظریه تکامل انواع در بین اندیشمندان اسلامی و نیز نگاه قرآن کریم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.