فهرست مطالب

معرفت - سال نوزدهم شماره 10 (پیاپی 157، دی 1389)

ماهنامه معرفت
سال نوزدهم شماره 10 (پیاپی 157، دی 1389)

  • جامعه‏ شناسی
  • تاریخ انتشار: 1389/10/11
  • تعداد عناوین: 11
|
  • صفحه 4
  • آیت الله محمدتقی مصباح صفحه 7
    «خوف» و «رجاء» دو عامل سرنوشت ساز و نقش آفرین در زندگی انسان است. در آموزه های دینی اسلام، «ترس» از عقوبت و گرفتار آمدن به غضب الهی و «رجاء» و امید به رحمت بیکران او، هر دو، مورد توجه قرار گرفته اند و بر ضرورت حفظ تعادل میان آنها تاکید شده است. مؤلف محترم در این مبحث با استفاده از آیات الهی و روایات اهل بیت علیهم السلام به ذکر مصادیق عدم تعادل در این زمینه می پردازد و در این زمینه به «استدراج» اشاره می فرماید. بر این اساس، افراط در امید به خداوند موجب احساس ایمنی از عذاب خدا می شود و شخص با غرق شدن در لذت های دنیوی از بندگی و یاد آخرت باز می ماند. از سوی دیگر، افراط در ترس و خوف موجب یاس از رحمت الهی خواهد شد. مراتب خوف و رجا به تناسب مراتب وجودی بندگان متفاوت است، ولی آنچه مسلم است این حقیقت است که امید به رحمت الهی بدون انجام عمل مناسب نوعی خودفریبی است.
    کلیدواژگان: خوف، رجاء، ترس، امید، اولیاء الهی، استدراج، مراتب خوف و رجاء، رحمت الهی، عمل
  • ویژه نامه جامعه شناسی
  • محسن محمدی الموتی صفحه 13
    وضعیت فتنه به شرایط سیاسی و اجتماعی، با مجموعه ویژگی های مشخص اشاره دارد که در آن فضا، تشخیص حق از باطل با مشکل مواجه شده و لازم است راه های برون رفت از آن مورد توجه قرار گیرد. از آنجایی که دوره زمام داری امام علی علیه السلام یکی از دوران های مثال زدنی و عبرت آموز تاریخ سیاسی اسلام برای مواجه شدن جامعه اسلامی با فتنه های سنگین و شکننده است. مقاله حاضر با بهره گیری از روش تاریخی تحلیلی به بررسی راه های برون رفت از فتنه در جامعه اسلامی از دیدگاه امام علی علیه السلام می پردازد.
    هدف اصلی این پژوهش، تبیین راه های خروج از فتنه با رویکرد گذار شرایط امروز جامعه اسلامی از فتنه پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری می باشد. بر این اساس، رعایت تقوای الهی، تقویت بصیرت، شناخت مراکز فتنه و افشای ماهیت آنها، ثبات قدم و پرهیز از احساسات به هنگام پیدایش فتنه، تکیه بر اصول و معیارها به جای سوابق افراد و شخصیت ها، پرهیز از تفرقه و اختلاف و رجوع به امام حق و رهبری صالح به هنگام پیدایش فتنه، به عنوان یافته های پژوهش معرفی و مورد تجزیه و تحلیل واقع شدند.
    کلیدواژگان: فتنه، شبهه، بصیرت، رهبری، جامعه اسلامی، انتخابات دهم
  • رضا رمضان نرگسی صفحه 27
    در این مقاله، نهضت تنباکو از زاویه فرهنگی نگریسته شده و نقش ولایت فقیه در آن بررسی شده است. هدف از این تحقیق اولا، بررسی مقدار تاثیر عوامل فرهنگی در بروز هیجان و شورش یکپارچه مردمی و ثانیا، نقش ولایت فقیه (حکم حکومتی مرجعیت شیعه) در صیانت از نابودی فرهنگ ایرانی اسلامی می باشد.
    در این تحقیق از اسناد، مدارک و شواهد تاریخی و به روش کتابخانه ای، اطلاعات موردنظر جمع آوری گردیده و سپس با استفاده از قوانین و اصول حاکم بر جوامع به استنتاج و قضاوت پرداخته شده است.
    مهم ترین یافته این پژوهش این است که هجمه گسترده ای توسط انگلیس در قالب کمپانی رژی بر علیه فرهنگ این کشور آغاز شد؛ در مقابله این هجمه فرهنگی، تمامی نخبگان دینی قیام کردند. اما نتیجه مطلوب حاصل نشد، تا اینکه با استمداد از ولی فقیه و مرجع تقلید شیعیان جهان و اطاعت یکپارچه از او توانستند بر این هجمه فرهنگی غلبه کنند.
    کلیدواژگان: جنبش تنباکو، گروه مرجع، فرهنگ غرب، فرهنگ ایرانی، اسلامی، ولایت فقیه
  • محمد اسماعیل زاده صفحه 47
    جایگاه توسعه در اندیشه امام خمینی قدس سره فراتر از تعاریف نظری توسعه است که غالبا معطوف به مفاهیم اقتصادی و گاه سیاسی اند. در اندیشه امام راحل، توسعه در ابعاد مختلف خود، باید اهدافی بلند و متعالی را برآورد که از درون اندیشه دینی ناشی می شوند. نگرش امام به توسعه، متاثر از دیدگاه مذهبی ایشان و نشات یافته از جهان بینی دینی است. در باور ایشان، با آنکه توسعه متوازن در همه ابعاد جامعه پذیرفته شده، اما این فرایند باید در مجموع به استحکام پایه های دین و تقویت مبانی اسلام و در یک کلام سیر الی الله بینجامد.
    هدف این مقاله بررسی توسعه، ارکان و ابعاد آن از دیدگاه امام خمینی قدس سره است که به شیوه مطالعه اسنادی صورت گرفته و ابعاد آن در قالب توسعه سیاسی، توسعه فرهنگی و توسعه اقتصادی با بهره گیری از سخنان ایشان تبیین شده است.
    کلیدواژگان: توسعه، غرب، اسلام، امام خمینی قدس سره، الگوی اسلامی، ایرانی پیشرفت
  • سیف الله فضل الهی، محمدتقی حاج ابراهیمی صفحه 67

    هدف تحقیق حاضر، شناسایی و طبقه بندی راه کارهای اسلامی شدن دانشگاه ها بر اساس دیدگاه استادان دروس معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم است. روش تحقیق علاوه بر مطالعه اسنادی، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری شامل همه 40 نفر استادان دروس معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم در نیم سال اول تحصیلی 8988 می باشد. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسش نامه ای حاوی تعداد 15 راهکار (مولفه)، در طیف پنج درجه ای لیکرت بود، و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی استفاده گردید.
    یافته ها نشان داد از عملی ترین راه کارها برای اسلامی شدن دانشگاه ها، به ترتیب اهمیت و اولویت می توان به موارد ذیل اشاره کرد: 1. به کارگیری مدیران متعهد، متدین و حساس به مبانی و ارزش های اسلامی در کوتاه مدت و بلندمدت؛ 2. تجدیدنظر بنیادین در ساختار نظام آموزشی و پژوهشی؛ 3. ترسیم شاخص های شفاف یک دانشگاه اسلامی؛ 4. بازسازی نظام فرهنگی حاکم بر دانشگاه ها با رویکرد ارزشی؛ 5. تقویت و تحکیم وحدت حوزه و دانشگاه؛ 6. ارتقای سطح استقلال فکری و خودباوری علمی اندیشمندان و متخصصان؛ 7. گزینش دقیق و سازمان دهی شده اعضای هیات علمی و استادان دانشگاه ها؛ 8. برنامه ریزی برای بومی سازی علوم انسانی.

    کلیدواژگان: اسلامی شدن، دانشگاه ها، راه کارها، استادان معارف اسلامی
  • یعقوب احمدی صفحه 83
    ابن خلدون از جمله اندیشوران مسلمانی است که بسیاری او را بنیانگذار اصلی رشته «جامعه شناسی» می دانند. نوشتار حاضر به بررسی نظریات ابن خلدون در باب یکی از وجوه جامعه شناختی اندیشه او یعنی «جامعه شناسی سیاسی» پرداخته است که عمدتا به نقش نیروهای اجتماعی در سیاست توجه دارد. ابن خلدون دو عامل عمده انسانی را در ظهور و سقوط دولت ها عنوان کرده است: قومیت و گروه های قومی و نخبگان.
    این مقاله به روش تحلیلی، با استفاده از اسناد، مدارک و منابع موجود، به ویژه کتاب مهم و اصلی ابن خلدون یعنی مقدمه ابن خلدون، موضوع را در کانون مطالعه قرار داده است. ابن خلدون، همزمان با توجه به عصبیت به عنوان دولت عامل ساز، برای نقش کسانی که کنش تاریخی را بر عهده دارند، اهمیت بسیاری قائل است. وی عامل تغییر نظام های سیاسی را حرکت و خیزش اقوام می داند و در این زمینه، بر نقش نخبگان در موفقیت خیزش تاکید می کند. نظریات ابن خلدون در این مباحث، با نظریات کارل مارکس و ویلفردو پاره تو، وجوه اشتراک بسیاری دارد.
    کلیدواژگان: جامعه شناسی سیاسی، نخبه، قومیت، عصبیت، دولت
  • عباس یزدانی صفحه 93
    هدف از این مقاله بررسی منشا دین داری و نسبت آن با عقلانیت در جامعه شناسی دین ماکس وبر است. رهیافت ماکس وبر در مورد دین، یک رهیافت روان شناختی اجتماعی است که در آن به مبنای عقلی و عاطفی و ارتباط آنها با عوامل اجتماعی توجه می شود. یکی از مؤثرترین جنبه های تحلیل وبر، بحث او در مورد عقلانیت و ارتباط آن با رویکرد دینی است. سؤالاتی نظیر: عقلانیت در فلسفه اجتماعی وبر به چه معناست و دارای چه ویژگی هایی است؟ آیا عقلانیت توصیف شده او نوع کامل و دقیق عقلانیت است یا خیر؟ و آیا تحلیل او درباره دین، صحیح و به دور از اشکال است؟ پرسش هایی هستند که این نوشتار درصدد بررسی و پاسخ به آنها خواهد بود. در این مقاله تحلیل وبر از دین و منشا رویکرد دینی و نیز معنای عقلانیت در بوته نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.
    کلیدواژگان: عقلانیت، دین، ماکس وبر، روان شناختی اجتماعی، جامعه شناسی دین
  • امان الله فصیحی صفحه 107
    نوشتار حاضر تلاشی است در راستای تحلیل نظریه دورکیم در ارتباط با قانون مندی جامعه و آزادی انسان. این بحث یکی از مباحث عمده نظم است. حل مسئله فوق ثمرات علمی و عملی مهم را در پی دارد. این نوشتار به نقد دیدگاه دورکیم پرداخته است. روش این نوشتار، اسنادی و تحلیل متن است؛ یعنی دیدگاه دورکیم با ارجاع به آثار اصلی خودش استخراج و سپس بررسی و تحلیل شده است.
    در ارتباط با موضوع سه دیدگاه قابل طرح است: 1. قانون مندی جامعه مانند قوانین حاکم بر طبیعت، باعث سلب کامل اختیار انسان می شود. 2. طبق دیدگاه دیگر، قانون مندی جامعه مانند قانون مندی طبیعت به صورت کامل، اختیار انسان را سلب نمی کند، بلکه اراده انسان را در چارچوب قوانین جامعه محدود می نماید. 3. قانون مندی جامعه، آزادی انسان را حتی محدود هم نمی کند؛ چون اراده انسان جزء علت تامه است. از نظر دورکیم، جبر اجتماعی گاه به معنای ضرورت و قطعیت و گاه به معنای محدویت به کار رفته است. از این رو، میان قانون مندی جامعه و آزادی انسان نمی توان جمع کرد. آنچه که سبب شده تا دورکیم نتواند میان قانون مندی جامعه و آزادی انسان جمع نماید، تلقی نادرست وی از هستی جامعه، حقیقت انسان و اصل علیت است.
    کلیدواژگان: جامعه، قانون، آزادی، نظم، اختیار، جبر، علت، ضرورت و قطعیت
  • مرتضی مداحی صفحه 123
    برخی معتقدند «قدرت» هدف نیست، بلکه ابزاری است برای رسیدن به اقتصاد. برخی دیگر قائل اند «قدرت» خود جایگاه دلنشین و هدفی است که جاه طلبی انسان او را به رسیدن به آن سوق می دهد و چه بسا اقتصاد و مانند آن برای دست یابی به آن سیطره هزینه شوند. از دیدگاه قرآن کریم منشا «قدرت» خدای متعال است و ابزاری بیش نیست که طبق جهان بینی فرد، ممکن است در جهت الهی و یا مادی به کار گرفته شود. مرعوب شدن و بالتبع پیوستن به قدرت باطل با عذر خوف از آن به هیچ وجه مقبول نیست.
    این مقاله به روش تحلیل اسنادی و کتابخانه ای به واکاوی مفهوم و ویژگی های قدرت می پردازد.
    کلیدواژگان: قدرت، هژمونی، نفوذ، اقتدار، منابع قدرت، ویژگی های قدرت، تصویرسازی از قدرت
  • محمدعلی میرعلی صفحه 139
    یکی از مباحث محوری هویت ساز هر تمدنی «طبقه بندی» علوم است. هر تمدنی که بتواند به خوبی از عهده این مهم برآید و تقسیم بندی مستقل و منسجمی از علوم ارائه نماید، در واقع توانسته است هویت فرهنگی و معرفتی خود را از هجوم و نفوذ دیگران حفظ نماید. بی شک، این مهم بر عهده اندیشمندان هر جامعه است. غزالی، از متفکران بنام و صاحب نظر مسلمان، علاوه بر تسلط کامل به مبانی اسلامی، به این مقوله در کتب متعدد خود پرداخته است.
    نوشتار حاضر به روش مطالعه اسنادی، درصدد تبیین دیدگاه غزالی درباره طبقه بندی علوم است. ایشان با در نظر داشتن دو مطلب سلسله مراتبی بودن علوم و تفاوت در میزان کاشفیت علوم، به تقسیم بندی علوم پرداخته است. وی علوم را به دو دسته کلی «دینی» و «غیردینی» تقسیم کرده است و علوم دینی را به دو دسته «مکاشفه» و «معامله» تفکیک پذیر می داند. وی معتقد است علوم مکاشفه در صدر علوم است و روش آن شهودی است و نه حسی که هرکس قادر به کسب این علم نیست.
    بهترین علم از میان علوم معامله از جمله سیاست از دیدگاه غزالی، علم فقه است و این علم کانون همه علوم معامله است.
    کلیدواژگان: علوم مکاشفه، علوم معامله، علم فقه، علم سیاست، علوم فلسفی
|
  • Ayatollah Mohammad-Taqi Mesbah Yazdi Page 7
    Fear and hope are two crucial and key elements in human life. In Islamic religious doctrines, both fear of being treated with Allah's anger and hope to His great mercy have been taken into consideration and the necessity of following moderation in fear and hope has been highlighted. By making use of some Quranic verses and some Traditions (hadiths), the author examines evidence that there is immoderation in fear and hope. Thus, he poses Divine deception (Istedraj). Accordingly, if one has extreme hope to the Allah's mercy, it results in safety feeling of divine punishment and after being saturated with worldly pleasures; he will be stopped from being the Servant of Allah and the Hereafter. On the other hand, if one has great fear, he disappointed at the Divine mercy. The degrees of Fear and hope vary proportional to the degrees of being in different Servants.
  • Musen Muhammadi Alamuti Page 13
    The condition of the sedition refers to the political and social conditions with a definite set of features wherein it is difficult to distinguish truth from falsehood, and it is necessary to consider the ways out. Since Imam Ali's period of Imamate is one of the periods in political history of Islam that is most illustrative and informative for Islamic society's facing heavy and overwhelming seditions, the present article uses a historical-analytical method to study the ways out of seditions in Islamic society in Imam Ali's view. The main goal of the present study is to explain the ways out of seditions with an approach of transiting safely through the conditions of today's Islamic society and the seditions after the tenth round of Iranian presidential elections. Accordingly, the following points are introduced and analyzed as the findings of the present study: observing piety; reinforcing insight; recognizing the centers of sedition and revealing their nature; perseverance; avoiding [irrational] emotions in times of sedition; relying on principles and standards instead of the part of individuals and personages; avoiding division and disunion; and referring to the just Imam and the righteous leader in times of sedition.
  • Reza Ramazan-Nargesi Page 27
    This paper has viewed the tobacco movement from a cultural perspective and considered the role of velayat-e faqih in the movement. Firstly, it has examined how effective are cultural elements in creating an excitement and a popular rising, and secondly it has investigated the role of velayat-e faqih in preserving of the Islamic Persian Culture. The author has collected the materials of the subject matter through library research and historical evidence and documents. Then, he has concluded from them according to rules and principles in societies. When England carried out a cultural invasion against the Persian culture by one of its company, all the religious elites turned against it, but they couldn’t handle it. After they appealed to velayat-e-faqih and religious authorities and all of them obeyed them, they could overcome the cultural invasion. This is the most important finding in this study.
  • Sayfullah Fazlullahi, Muhammad Taqi Haj Ibrahimi Page 67

    The present study aims at recognizing and classification of ways to Islamize universities based on views by teachers of Islamic knowledge in Islamic Azad University of Qom. The research method, while documentary, is a descriptive survey. The sample population includes 40 teachers of Islamic knowledge in Islamic Azad University of Qom in the first semester of year 1388-89. The data-gathering device is a questionnaire containing 15 ways (parameters) in the 5-degrees spectrum of Lickhert, and the descriptive statistics were used to analyze data. The findings showed the following ways as the most practical ones for Islamizing universities in order of priority and importance:1. Employing directors who are committed to Islamic principles, pious, and sensitive to Islamic bases and values in short and long terms; 2. A fundamental revising in the structure of educational and research system;3. Delineating the clear standards of an Islamic university;4. Restructuring cultural system of universities with a value approach;5. Reinforcing and strengthening the unity of seminary and university;6. Promoting the level of intellectual independence and scientific self-esteem of thinkers and experts;7. Careful selection and organization of faculty members of universities;8. Planning for naturalization of the humanities

  • Abbas Yazdani Page 93
    This paper examines the origin of religious attitude and its relation to rationality in Max Weber's sociology of religion. Weber's approach to religion is a social psychological approach in which the rational and emotional bases and their relation to social factors are concerned. One of the most influential aspects of his discussion of religion is rationality and its relation to religious attitude. But what does rationality mean in Weber's sociology of religion. What are the features of the rationality? Is his rationality a complete and non-problematic kind of rationality? Is his analysis of religion is accurate and out of problem? These are the questions which this paper undertakes to answer. In this paper, Weber's analysis of religion and the origin of religious attitude will be assessed.
  • Amanullah Fasihi Page 107
    The present article is aiming at analyzing Durkheim's theory on rule-governed nature of society and human's freedom. This is one of the major discussions on social order. Solving the abovementioned issue would have important practical and scientific results. The present article deals with a review of Durkheim's view. The method used is documentary and textual analysis: extracting Durkheim's view from his own works and analyzing them thereupon. Regarding this issue, three views are considered: 1) The rule-governed the society would result in a complete negation of human's free will, just as the rules governing the nature; 2) The rule-governed society is not similar to the rule-governed nature in negating human's free will; rather, it limits human's free will in the framework of social rules; 3) Society's being rule-governed does not even limit human's free will, because his free will is an element of the final cause. For Durkheim, social compulsion has been considered sometimes as a necessity and certainty, and sometimes as limitation. Accordingly, the rule-governed society and human's freedom may not exist simultaneously. What causes Durkheim not to be able to reconcile society's being rule-governed with human's freedom is his incorrect perception of society's nature, human's true nature, and the principle of causality.
  • Murtada Maddahi Page 123
    Power has certain characteristics that contribute to creating an opportunity for thosewho use it. Some hold that power in itself is not an aim, but a means to attainingeconomy. Others think that power is a pleasant status towards which mans ambitionurges man to have accesssto it. Accordingly, power and execrising authority are anaim, and even economy and the like can be the cost for gaining control. Marx thinksthat power is a means, but Russell thinks it is an aim. The present article introduces adefinition of power according to the political studies, and then discusses thecharacteristics of power and some of the questions connected with the concept ofpower. The author makes use of the resources available in libraries, and afterexplaining the meaning of power, he deals with the various views about the mainquestions and comments on them.
  • Mohmmad-Ali Mirali Page 139
    One of the central subjects which is the identifier in every civilization is the classification of knowledge. Every civilization which can classify knowledge, presenting an independent and coherent classification of it will be able to protect its cultural identity against the influence of other civilizations. Certainly, the classification of knowledge is the duty of the thinkers in every society. Imam Abou Hamed Mohammad al-Ghazali, one of the Islamic famous thinkers, has dealt with the classification of knowledge in his various books. This paper seeks to explain Ghazali’s view on this classification of knowledge by a documental approach. Considering the hierarchy of knowledge and different unveiling of it, he classifies knowledge. According his classification, knowledge can be divided into ‘religious’ and ‘non-religious’ sciences. Then, he divides the religious knowledge into the science of transaction and the science of unveiling. For Ghazali, The science of unveiling is on top of other sciences; it is intuitive knowledge and no one can acquire this knowledge by his sense. To Ghazali, Islamic Jurisprudence (Fiqh) is the best knowledge among the sciences of transaction and it is the focus of all sciences of transaction.