ماهنامه معرفت
سال چهاردهم شماره 1 (پیاپی 88، فروردین 1384)

یکی از مباحث مهم فلسفه دین، بررسی نگرش های متفاوتی است که در میان ادیان، آیین ها، مکتب ها وبرخی اندیشمندان نسبت به خدا و حقیقت غایی وجود دارد. دیدگاه های متفاوت هر چند ناشی از انحراف از مسیر مستقیم توحید و یکتاپرستی است ولی با این حال، به سبب وجود این نگرش های گوناگون و متفاوت به حقیقت غایی در عالم، این مبحث از کلید ی ترین و مبنایی ترین مباحث حوزه فلسفه دین است. ...

این مقاله نگاهی تطبیقی به مسئله ایمان از دیدگاه اسلام و مسیحیت افکنده و در باب ماهیت، متعلق، ابعاد و آثار ایمان به بحث پرداخته است؛ همچنین به طور گذرا، ارتباط ایمان با مقولاتی همچون علم و عمل را نیز بررسی کرده است.

این مقاله به تبیین نظریه «تصویر اخلاقی از جهان» می پردازد که تفسیر تازه ای از فلسفه اخلاق کانت است. کانت در ارائه این نظریه از روسو تاثیر زیادی پذیرفته است. او پس از مواجهه با آثار روسو به این نتیجه رسید که بدون داشتن یک تصویر اخلاقی از جهان نمی توان رفتار اخلاقی ثابت و پایداری داشت. ارزش این نظریه که برخاسته از نظریه «احترام به قانون اخلاقی» و تداوم نظریه «شایستگی سعادت» می باشد این است که از طریق آن همه انسان ها به عنوان فاعل های اخلاقی به ارزش فعل اخلاقی یقین پیدا می کنند و درمی یابند که تصویر کلی حاکم بر جهان، اخلاقی است. ...

«پلورالیزم» (Pluralism) در واژگان لاتین، به معنای تکثرگرایی است؛ وقتی به دین اضافه می شود، «پلورالیزم دینی» مقصود کثرت گرایی ادیان است. در اصطلاح، از آن حقانیت ادیان متکثر و متعدد اراده می شود؛ به این معنا که در هر زمانی، بشریت نه یک دین خاص حق، بلکه دین ها و صراط های حق و مستقیمی دارد که به هر کدام از آن ها متدین و ملتزم باشد، تفاوتی نمی کند؛ مثلا، آیین یهودیت، مسیحیت، زرتشتی و هندوئیسم در عرض هم، آیین های حق الهی به شمار می آیند. ...

از نظر هگل، وجود چون تعین ندارد، صفت هم ندارد. این وجود به موجود تبدیل می شود. این وجود محدود، به ربط مطلق و به وجود لنفسه متبدل میگردد. عدم مطلق و یا عدم محض، بی تعین و فاقد کثرت است. موجود، هستی متعین است. تعین او، تعینی وجودی است. به سبب همین تعین، تغیرپذیر و محدود است. بنابراین، وجود محض و عدم محض یکی هستند، ولی آنچه حقیقت دارد نه وجود است، نه عدم، بلکه این است که وجود به عدم و عدم به وجود درآورده می شود. تفسیر دیدگاه های هگل، این فیلسوف غامض گو و پیچیده نویس، در میان دانشوران و اهل فن، ماجرای درازی دارد. ...

مکتب نوافلاطونی تاثیر بسزایی در توسعه صوفیگری داشت. این مکتب آن گونه که افلوطین مطرح نمود، خدا را مبدا و غایت هر چیزی تصور کرد. در حالی که صوفیگری به رهیافتی آزادتر و انتقادی تر تمایل دارد. احتمالا ترجمه های افلوطینی زمینه قطعی فلسفی را برای صوفیگری آماده کرد. یک بررسی اجمالی از صوفیگری و مکتب نوافلاطونی آشکار می سازد که این دو در زمینه هایی همچون نگرش به حقیقت خداوند، روح، بدن و مفاهیمی همچون خیر، شر، زیبایی، مرگ و زندگی و خلقت شباهت های نزدیکی دارند.

در عرصه تفکر و اندیشه همواره دو گرایش حس گرا و عقل گرا، کمابیش، در تقابل با یکدیگر ظاهر می شوند. در عالم اسلامی و حوزه تفکر مربوط به آن نیز این دو گرایش یافت می شود. مقاله حاضر در صدد است تا نمونه هایی از حس گرایی را در جهان اسلام گزارش و توصیف کند. در این مقاله به دیدگاه های ابن تیمیه و محمدامین استرآبادی، از متفکران قدیمی، و دکتر زکی نجیب محمود و دکتر علی سامی النشار از متفکران معاصر عرب پرداخته می شود. دیدگاه های مزبور هر چند جای تحلیل و ارزیابی دارند، اما به دلیل رعایت اختصار از نقد و بررسی مفصل آن ها صرف نظر می شود.

مکاتب الحادی برای رسیدن به اهداف خود از هیچ تلاشی فروگذار نمی کنند، بلکه تمام همت خود را در جهت تحقق بخشیدن به این اغراض به کار می گیرند. ایشان از طریق انکار و یا عقیم پنداشتن ادله اثبات وجود خداوند، در صددند به نوعی هستی و یا نقش خدای مطلق در جهان را انکار نموده و یا در آن ایجاد تردید نمایند. پویایی و رشد تفکر دینی، ملحدان متعصب را بر آن داشته که گام های شاخص تر و جدی تری در عرصه های الحاد بردارند تا همچنان بتوانند نگرش های الهی را مورد چالش قرار دهند. ...

جان کیکس در مقاله «منطق و معقولیت» می کوشد اثبات کند که منطق معیار معقولیت نیست و برای اینکه گزاره ای معقول باشد لازم نیست کاملا هماهنگ و مطابق با منطق باشد. به گمان کیکس باورهایی وجود دارند که معقولند، اما مطابق با منطق نیستند. مقاله حاضر گزارشی از مقاله کیکس است همراه با نقد و بررسی برخی از جوانب نظریه او.