فصلنامه جنگل و مرتع
پیاپی 54 (بهار 1381)

موضوع بیابان زدایی و خشکسالی در ایران پدیده جدیدی محسوب نمی شود، چرا که مردم ایران زمین از دیرباز با این پدیده آشنا بوده اند. به مرور زمان با افزایش جمعیت و تغییر در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی و به تبع آن تحول در شیوه های بهره برداری از یک سو و تاثیرات آب و هوایی به ویژه خشکسالی از سوی دیگر باعث به هم خوردن تعادل طبیعی بین انسانها با محیط زیست شده است. به دلیل...

ایران در قلمرو مناطقی از دنیا قرار گرفته است که به دلیل بهره برداری نادرست از منابع طبیعی، نواحی بیابانی به مفهوم تخریب سرزمین در آن رو به گسترش می باشد. این تخریب علاوه بر تاثیر از عوامل طبیعی کره زمین، ریشه در ویژگی های اجتماعی و اقتصادی کشور دارد. تخریب سرزمین از نظر ابعاد فیزیکی و کاهش محصول دهی اراضی و به مفهومی دیگر بیابان شدن از جمله موضوعات مهمی است که زیست انسانها را در قلمروهای جغرافیایی کشور دچار خطر ساخته است و نیازمند توجه جدی به این موضوع در برنامه های توسعه کشور می باشد....

پس از انقلاب صنعتی در اروپا و آغاز تولید انبوه و عبور از مرحله پیش صنعتی به دوران صنعتی اختلاف سطح زندگی و درآمد بین کشورهای تولیدکننده مواد ساخته شده و کشورهای تولیدکننده مواد ساخته شده و کشورهای تولیدکننده مواد اولیه و مصرفه کننده مواد ساخته شده و گذار کاپیتالیسم از مراحل استعمار مستقیم به استعمار جدید و بیان نظریه های مختلف درباره چگونگی گذار کشورهای عقب مانده از عقب ماندگی و کاهش دگرگونی در همه ابعاد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورها جایگاه ویژه ای یافت....

بحث توسعه نیز زمانی مفهوم می یابد که انسان به نقش سازنده خود پی برده و با درایت خویش و با به کارگیری ابزار مختلف به تقویت عوامل مساعد و کاهش و حتی حذف عوامل مخرب بپردازد. بیابان زایی نیز ثمره نظام توسعه نیافته و فقیری است که با تورم شتابان جمعیت دست به گریبان است. هدف نهایی توسعه نیز چیزی جز بهبود این وضعیت نمی باشد. از آن جا که افراد انسانی هم وسیله توسعه هستند و هم هدف نهایی آن لذا یک استراتژی توسعه بر محور انسانی زمانی موفق خواهد بود که غیر متمرکز، متکی بر مشارکت جمعی و خودکفا باشد.

پایداری مدیریت منابع آب و خاک مستلزم مشارکت جوامع محلی در کلیه مراحل برنامه ریزی تا اجرای طرح ها می باشد مادامی که اختیار تصمیم گیری در دست دولت است و روش تصمیم گیری بالا به پایین اعمال می شود این پایداری تحقق نخواهد یافت. برای حل این مشکل لازم است توانمندی جوامع محلی در تصمیم گیری مشارکتی ارتقا یابد و با تقویت خودباری و اعتماد به نفس جوامع محلی، در کلیه مراحل شناسایی و اولویت بندی مشکلات تا تدوین و اجرای پروژه ها مشارکت داده شوند....

تهیه و اجرای طرح های تحقیقاتی که توسط پژوهشگران، استادان و دانشجویان انجام می گیرد از مابع با ارزش اطلاعاتی و علمی محسوب می شود و آگاهی از دستاوردهای آن نیز برای کارشناسان بخش های اجرایی و حتی پژوهشگران به لحاظ کاربرد آنها در ارتقاء دانش کارشناسان و استفاده در پروژه تحقیقاتی و اجرایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این خصوص پایان نامه های دانشگاهی بخشی از این منابع اطلاعاتی هستند که در این رابطه از نقش به سزایی برخوردار هستند....

طی سالهای اخیر در زمینه معرفی روش های بهره برداری مناسب زیست محیطی از جنگلها، پیشرفتهای قابل توجهی در بخشهای مختلف جهان حاصل شده و با این حال، هنوز کارهای زیادی باقی مانده است. نیاز به اصلاح سیستمها و تکنیک های بهره برداری پیوسته وجود داشته، تا حدی که بتواند کاملا متناسب با اهداف مدیریت پایدار جنگل بوده و از این رو نقش کاملی را در زمینه اهداف اقتصادی و اجتماعی توسعه پایدار داشته باشد....

واژه درخت برای من که در یکی از دهکده های دامنه کوه های زاگرس، در میان درختان سرسبز و خرم بلوط، بنه و ارژن چشم به جهان گشوده ام واژه ای آشنا و مانوس است ولی با این وجود وقتی برگ برگ کتاب خاطراتم را ورق می زنم و به گذشته می اندیشم، اولین خاطره ای که از درخت به ذهنم خطور می کند، شعر درختکاری است که معلم خوب کلاس سوم دبستان در کتاب فارسی به ما آموخت....

پس از تدوین کنوانسیون جهانی بیابان زدایی توجه کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته به تخریب اراضی بیشتر شده و مفاهیم جدید بیابان زایی و بیابان زدایی مطمع نظر قرار گرفته است. همان گونه که در کنوانسیون آمده است هرگونه تخریب اراضی اعم از طبیعی و یا انسانی در مناطق خشک و نیمه خشک تا خشک نیمه مرطوب که منجر به کاهش تولید بیولوژیک شود بیابان زایی تلقی می گردد....