فصلنامه جنگل و مرتع
پیاپی 59 (تابستان 1382)

بدون تردید منابع طبیعی تجدیدپذیر در سیر تغییر و تحولات اقتصادی اجتماعی جوامع بشری همواره بیشترین تاثیر را گذارده و نیز بیشترین تاثیر را پذیرفته اند.
در طول تاریخ، منابع طبیعی، تامین کننده اصلی و اساسی غذا و انرژی مردم جهان بوده است. همزمان با تحولات صنعتی این منابع و پشتوانه های عظیم و غنی آن برای توسعه و تولید دراکثر موارد به صورت غیر عفلایی و بی رویه مورد بهره برداری قرار گرفته است، به گونه ای که در پی آن، نابودی چنگل ها و مراتع، بیابان زایی، تخریب لایه ازون و نابودی تنوع زیستی و... گسترش یافته است...

آبخیزداری، مدیریت هماهنگ کلیه اجزای یک سیستم است به طوری که در حالت بهره برداری حداکثر از منابع موجود، حداقل خسارت زیست محیطی و اقتصادی و اجتماعی حاصل گردد. به نظر می رسد جهت به ثمر رسیدن پروژه های توسعه، می بایستی یک حرکت نظام دار در بخش مدیریت آب و خاک کشور صورت گیرد و تنها راه عمل، ارایه پروژه های توسعه در قالب طرح های جامع آبخیزداری است. افزایش سیلاب در نتیجه تخریب منابع زیستی، هشداری جدی در پهنه وسیع کشور جهت انجام دقیق تر پروژه ها با رعایت نقاط ضعف بوم سازه است...

استان مرکزی با مساحت 000/940/2 هکتار نزدیک 000/940/1 هکتار آن را مراتع با وضعیت های مختلف تشکیل می دهد. دام متکی به مراتع استان بالغ بر 000/930/1 واحد دامی می باشد که 000/116/1 واحد آن به مدت 120 روز از مراتع ییلاقی استفاده می کنند و پس از این مدت 82 درصد آن ها یعنی معادل 000/915 واحد دامی به مراتع قشلاقی و میانبد استان بر می گردند و به مدت 120 روز از این مراتع استفاده می کنند هم چنین 000/814 واحد دامی نیز از مراتع قشلاقی و میانبند استان به طور متوسط 8 ماه از سال استفاده می نمایند. تامین آب شرب دام و پراکنش مناسب آن که در مراتع اثر بسیار زیادی در جلوگیری از تخریب مراتع و افزایش تولیدات دامی دارد امری اجتناب ناپذیر می نماید. تامین آب شرب این تعداد دام برای مدتی که در عرصه مراتع حضور دارند، بسیار مهم است ضمن این که کیفیت آب از نظر بهداشتی می تواند اثر بسیار زیادی در سلامت دام و بازده اقتصادی آن داشته باشد و از مبتلا شدن دام ها به انواع بیماری ها از جمله بیماری های انگلی و در نتیجه تلف شدن آن ها جلوگیری کند.

امروزه توجه به منابع طبیعی تجدید شونده ضرورتی اجتماعی و انسانی است که نمی تواند به بحث های خاص کارشناسی محدود شود بلکه باید در جهت تنویر افکار عمومی و افزایش دانش اجتماعی در زمینه منابع طبیعی گام های اساسی برداشته شود و به کلیه آحاد جامعه به خصوص قشر روشنفکر و تحصیل کرده معرفی گردد.
یکی از راه های اساسی رسیدن به این مفهوم یعنی شناساندن اهمیت منابع طبیعی و محیط زیست و همچنین منابع طبیعی و محیط زیست و هم چنین راه های حفظ و احیای آن انعکاس مسایل فوق در متون درسی مدارس و دانشگاه ها می باشد. در کشور ما که بخش بسیار مهمی از وسعت آن را مراتع و منابع طبیعی تشکیل می دهد، نیاز به انعکاس بهتر این مسایل در کتاب های درسی مقاطع تحصیلی بیشتر احساس می شود.
با توجه به اهمیت میزان و نحوه انعکاس موضوعات مربوط به منابع طبیعی، از قبیل ضرورت توجه به این منابع، اهمیت آن و روش های حفاظت از منابع طبیعی در متون درسی مقاطع مختلف تحصیلی، مطالعه حاضر با هدف تعیین میزان و نحوه انعکاس مسایل مربوط به منابع طبیعی در متون درسی مقاطع تحصیلی ابتدایی، راهنمای و متوسطه انجام شده است.

به منظور دست یابی با اثرات عوامل فیزیکی و کنش متقابل آن ها بر روی پارامترهای پوشش گیاهی مراتع ییلاقی جواهرده رامسر واقع در استان مازندران انتخاب و نخست اطلاعات اولیه درباره عوارض طبیعی، پوشش گیاهی و دام جمع آوری شد. برای تعیین اثرات عوامل فیزیکی بر روی پوشش گیاهی از بین واحدهای مدیریت، پنج واحد که از لحاظ عوارض طبیعی و سایر پدیده ها همگن تر بوده انتخاب و به طور تصادفی نمونه گیری شد. در هر واحد با استفاده از آنالیزر گرسیون چندگانه گام به گام رابطه عوامل فیزیکی مانند ارتفاع، شیب، جهت به عوامل زنده مانند تولید، پوشش تاجی و بهره برداری بررسی شد. فاکتور فیزیکی شیب بیشترین تاثیر را روی عامل بهره برداری داشت و پارامترهای پوشش تاجی و تولید بیشتر تحت تاثیر عامل ارتفاع قرار گرفتند. در هر واحد مدیریت به علت تمرکز دام در اطراف منابع آبی، خط الراس شیب ها، محل آغل و سایر عوامل مرتبط با آن ها نوساناتی در میزان بهره برداری مشاهده گردید که باعث عدم یکنواختی در استفاده از سطح مراتع منطقه شد.

در ابتدا لازم است از همکاری دلسوزانه دست اندرکاران مجله جنگل و مرتع برای پی گیری چاپ منظم مقاله های درختان کهنسال ایران صمیمانه تشکر نماییم. در این جا لازم است از همکاری های بی دریغ مدیریت محترم اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان آقای مهندس ده مرده و همکاران ایشان آقای مهندس ارباب، مهندس جمشید زهی، مهندس سوزنی، مهندس بارانی زاده، مهندس میرلاشاری و آقای کریم بخش ریگی کوته قدردانی نماییم. هم چنین از همکاری مدیریت محترم مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان و همکاران این مرکز آقای مهندس آسیایی و آقای اسماعیل نارویی که در طی انجام این مطالعه کمال همکاری را داشته اند تشکر می نماییم. در ضمن از آقای مهرعلی مومنی برای تهیه مستندات تاریخی و جغرافیایی این استان نیز سپاسگزاری می گردد.
مقاله حاضر شامل تعدادی از درختان کهنسال استان سیستان و بلوچستان است. امیدواریم که سایر درختان کهنسال این استان نیز شناسایی شده و در شماره های آتی مجله به چاپ برسد. از کلیه علاقه مندان دعوت می گردد تا در جهت تکمیل اطلاعات مربوط به درختان کهنسال این استان نسبت به معرفی سایر درختان کهنسال این استان که در این مقاله ذکر نشده اند با این گروه همکاری نمایند.

نهضت تاغ کاری ایران از سال 1344 به منظور کنترل فرسایش و حفاظت از خاک و جلوگیری از جا به جایی ماسه های روان انجام شد. بذر این گونه اولین بار از شوروی سابق وارد شد. از ثمرات این نهضت می توان به فائق آمدن بر مشکلات ناشی از ماسه های روان اشاره کرد که حفظ جاده ها، مزارع و قنوات را در پی داشته است. حجم مجموع فعالیت های تثبیت ماسه های روان در کشور (نهال کاری، بذرپاشی، مالچپاشی) از میزان 100 هکتار در سال 1344 به حدود 000/200/6 هکتار در سال 1376 رسید...

طی سال های اخیر در زمینه معرفی روش های بهره برداری مناسب زیست محیطی از جنگل ها، پیشرفت های قابل توجهی در بخش های مختلف جهان حاصل شده و با این حال، هنوز کارهای زیادی باقی مانده است. نیاز به اصلاح سیستم ها و تکنیک های بهره برداری پیوست وجود داشته، تا حدودی که بتواند کاملا متناسب با اهداف مدیریت پایدار جنگل بوده و از این رو نقش کاملی را در زمینه اهداف اقتصادی و اجتماعی توسعه پایدار داشته باشد. این شیوه نامه در پاسخ به این نیاز تدوین شده است. هدف اولیه آن عبارت از ترویج و گسترش روش های بهره برداری از جنگل است که سبب بهبود استانداردهای بهره برداری و کاهش اثرات مخرب زیست، محیطی گردیده، و در نتیجه در امر حفاظت از جنگل ها به واسطه استفاده صحیح و منطقی از این منابع سهیم باشد...