فصلنامه جنگل و مرتع
پیاپی 60 (پائیز 1382)

انسان برای ادامه حیات خویش وابسته به نیازهای متنوعی است که افزایش جمعیت و بالا رفتن توقع و سطح رفاه زندگی به شدت برگستردگی آن دامن زده است. با وجودی که منابع تامین کننده نیازها محدود هستند اعمال روشی برای مدیریت منابع لازم است که بتواند حداکثر بهره برداری مستمر را ایجاد کند. جنگل داری اجتماعی با اشکال مختلف خود مانند جنگل زراعت، جنگل- مرتع، جنگل - مرتع، جنگل- زراعت، مرتع- جنگل داری روستایی، جنگل داری شهری و جنگل داری در سایر سطوح مناسب شیوه ای با پتانسیل و توانایی های بالقوه است که اهداف مختلف را قابل دسترسی می نماید. با اجرای شیوه های جنگل داری اجتماعی اهداف چندمنظوره ای مانند: تامین: غذا، انرژی و ماده سوختی، علوفه دام، مواد اولیه شیمیایی و دارویی و صنایع اشتغال، در آمد، حفظ ذخایر ژنتیکی، حفظ محیط زیست، افزایش سطح فرهنگ عمومی و کاهش تصدی دولت بر منابع طبیعی قابل حصول برای جوامع مختلف خواهند بود. به این جهت با برنامه ریزی جامع و اصولی و دقیق و پشتبانی های مداوم و کافی با تشکیل ستاد تخصصی جنگل داری اجتماعی و حمایت های همه جانبه دولت و آگاهی های بیشتر مردم لازم است تا با اجرای مدیریت جنگل داری اجتماعی زمینه بروز و ظهور تحولی گسترده در جامعه فراهم گردد. (1)

قسمت اعظم فلات ایران را نواحی خشک و نیمه خشک در برمی گیرد که دارای آب و هوای گرم و خشک و زمستانهایی ملایم تا سرد با نزولات آسمانی اندک می باشد. در حال حاضر پوشش گیاهی در این مناطق فقیر تا بسیار فقیر بوده و بدین لحاظ اصلاح و احیای این گونه مناطق که دارای شرایط اکولوژیک خاص می باشد ضروری به نظر می رسد. این طرح به منظور بررسی امکان کشت مستقیم بذر چهار گونه مرتعی گون علفی (Stevenious Astragalus)، آتریپلکس (Atreplex Leucoclada)، درمنه دشتی (Artemisia Sieberi)، و شال دم (Kerana - Stipa hohenac) که از گونه های بومی منطقه می باشند به اجرا گذاشته شد. در این آزمایش از طرح کرت های خرد شده در زمان و مکان در قالب بلوک های کامل تصادفی استفاده شده است. در این بررسی بوته های استقرار یافته گون علفی Astragalus Stevenianus با آتریپلکس Leucoclada Atreplex در سطح 5 درصد و با دو گونه دیگر یعنی شال دوم (Stipa hohenacKerana) و درمنه (Artemisia Siberi) در سطح یک درصد اختلاف معنی دار داشته است. نتایج به دست آمده نشان داد که بهترین زمان کاشت اول آذرماه بوده که با دو تاریخ دهم اسفند و دهم فروردین در سطح ده درصد اختلاف معنی دار داشته است. اثر متقابل بین گونه ها و زمان کاشت در سطح 5 درصد معنی دار بوده است.

منابع طبیعی هر جامعه ثروت آن جامعه محسوب می شود که فقط اختصاص یه نسل حاضر ندارد، بلکه آن را از نسل های گذشته به امانت گرفته ایم که باید برای آیندگان حفظ شود. با در نظرگرفتن این نکته که عرصه های منابع طبیعی به عنوان بستر حیات و توسعه ملی مطرح می باشند از این رو باید در رابطه با استفاده از آن و مدیریت صحیح حفظ و احیا و بهره برداری در قالب یک سیستم مدرن اهتمام ویژه به عمل آید. یکی از اصول مدیریت صحیح در زمینه حفظ و احیا و بهره برداری از مراتع، توسعه منابع انسانی است که مستلزم بهره گیری از تجارب دیگران ئ استفاده از روش های آموزشی - ترویجی است. استفاده از برنامه های آموزشی - ترویجی پیش شرط ضروری برای هرگونه توسعه ای از جمله توسعه پایدار به ویژه در بخش حفظ، احیا و بهره برداری صحیح از مراتع می باشد. علاوه بر سرمایه گذاری گسترده به علت گستردگی و تنوع مراتع، مشکلات و موانع اقتصادی و اجتماعی، محدودیت منابع دولتی و غیره اهداف و ماموریت های حفظ، احیا، توسعه و بهره بردلری بهینه از مراتع به طور کامل تحقق نیافته است لذا سازمان دهی و جلب مشارکت مردمی در غالب ترویج و آموزش شیوه های نوین جهت پیشبرد اهداف تعیین شده امری اجتناب ناپذیر به نظرمی رسد. بنابراین بهره گیری از روند چنین تخریبی ایفا می نماید. هدف از انجام این تحقیق بررسی نقش و جایگاه ترویج در جلب مشارکت روستاییان در حفظ و احیای مراتع می باشد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که ترویج می تواند در جلب مشارکت روستاییان در حفظ و احیای مراتع به وسیله سازه ها و روش هایی نظیر: کلاس های آموزشی و ترویچی، نشریات و جزوات آموزشی، برنامه ریزی رادیویی و تلویزیونی، استفاده از فیلم های ویدیویی، استفاده از رهبران محلی، شوراهای اسلامی، مددکاران ترویجی، مروجان، روش سخنرانی، روش پرسش و پاسخ، گردش علمی و بازدیدهای ترویچی، روش حل مساله بحث گروهی و روش نمایشی نیز مؤثر و مفید واقع شود. این مطالعه ضمن تاکید بربرنامه ریزی صحیح و واقع گرایانه برای برنامه های آموزشی - ترویجی در خصوص حفظ و احیای مراتع و توجه به نیازهای آموزشی مخاطبان، اعمال سیاست های حفاظتی از طریق جلب مشارکت مردمی، تخصیص اعتبارات لازم و کافی دراین زمینه، تاسیس سازمان های غیردولتی، استفاده از مناسب ترین روش های آموزشی - ترویجی، انجام تحقیقات لازم در خصوص چلب مشارکت مردمی در حفظ و احیای

مرتع داران به طور عمومی توافق نظر دارند که ارزیابی از وضعیت یک مرتع معلوم و مشخص باید در ارتباط با وضع توالی پوشش آن مرتع انجام پذیرد. مفهوم سنتی توالی مراتع بر اساس تئوری های کلمنت استوار بوده است. توالی در روند توسعه اکوسیستم باید به عنوان یک جریان منظم و پیوسته دیده شده که در غیاب تخریب های غیرمعمول با پیش بینی نقطه اوج (کلیماکس) توالی به عنوان یک محک مطمئن در ارزیابی وضعیت مرتع مورد استفاده واقع شود. برگشت از وضعیت کلیماکس یک روند خطی است که با طبیعت، درجه و ظول مدت تخریب در ارتیاط است. این روش (روش کلیماکس) در بعضی از علف زارها به خوبی مورد عمل واقع شده ولی در محل هایی که مورد هجوم بوته ها و یا گونه های خارجی بوده است، همچنین مدیریت هایی که استفاده چند منظوره از مراتع می کنند و یا برای گزارش وضع واقعی مدیریتی که بر روی مراتع ملی یا عمومی اعمال نموده اند کافی به نظر نمی رسد. در دیدگاه اکولوژی مدرن که تاکید آن بر اهمیت تخریب، شانس حضور گونه ها، اتفاقات نادر که در عکس العمل با تاریخچه گیاهان و حیوانات می باشد، روش کلیماکس غیر قابل دسترسی است. تغییرات پوشش ممکن است به روش های مختلف و تحت جریان های یکنواخت و پیوسته انجام پذیرد. راه های جدیدی برای ارزیابی وضعیت مرتع که بیشتر در زمینه اکولوژی مدرن توسعه یافته است در اختیار مدیران مرتع می باشد.