فصلنامه ره آورد نور
سال پانزدهم شماره 55 (پیاپی 72، تابستان 1395)

مقوله کنترل کیفیت (Quality Control) که به اختصار QC نامیده می شود، از جمله مباحث مهم در حوزه مهندسی صنایع و سیستم ها به شمار می رود و به ویژه امروزه در عرصه علوم رایانه ای و داده کاوی متون، اهمیت وافری یافته است. بدیهی است که توجه و اهتمام به این موضوع، میزان بهره وری مراکز رایانه ای را به شکل مطلوبی افزایش می دهد و در حقیقت، بهبود کیفیت و مرغوبیت تولیدات نرم افزای، ضامن بقا و پیشرفت آنهاست و به همان اندازه، بی توجهی به چنین امری، مایه رکود و بحران برای تولیدکنندگان، و بروز نارضایتی برای مشتریان خواهد شد...

از آنجا که ویژه نامه پیش روی، به موضوع «کنترل کیفیت و بررسی نرم افزار» اختصاص یافته است، مناسب دیدیم با مسئول اداره کنترل کیفیت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به گفت وگو بنشینیم و ضمن بررسی مباحث و مسائل مطرح در این زمینه، روند کنترل کیفی و بررسی محصولات نور را در این مرکز رایانه ای علوم اسلامی به تصویر کشیم. امید است که نکات مطرح شده در این مصاحبه، برای خوانندگان عزیز و علاقه مندان و متخصصان این حوزه از فناوری اطلاعات مفید واقع گردد.

ضرورت تهیه و تدوین استاندارد لازم برای تولید هر محصول، بر همگان روشن است و نرم افزار رایانه ای که به عنوان مقوله ای فراگیر و بسیار مهم در جهان صنعتی و مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات شناخته می شود، از این قاعده مستثنا نبوده و نیست. در طی چند دهه گذشته و در مقابله با بحران موجود در تولید محصولات نرم افزاری، متخصصان و صاحب نظران، با به وجود آوردن علوم مهندسی نرم افزار، تلاش های ارزنده بسیاری را در راستای قوام بخشیدن، برقراری و بهبود نظام تولید نرم افزار و برنامه های رایانه ای به انجام رسانیده اند؛ اما ویژگی های خاص این صنعت که در اثر رشد فناوری، با جهش سریع و تغییر زودهنگام نسل ها، و نیز با رشد فزاینده و همه جانبه کاربردهای آن همراه بوده است، زمینه ساز تداوم برخی ابهام ها و پیچیدگی ها و همچنین، به وجود آمدن مسائل جدید در مبانی و امور مرتبط با آن می باشد. با وجود فعالیت های گوناگون توسط موسسات استانداردسازی، هنوز استانداردهای جامع و مورد پذیرش جهانی در این زمینه موجود نیست و استانداردها و رهنمودهای حاصل از این فعالیت ها، همچنان سیر تکاملی خود را سپری می نمایند.

برای بررسی و ارزیابی محصولات هر سازمان، روش ها و استانداردهای مختلفی وجود دارد. که توضیح کامل آنها، پیش از این، طی مقاله ای در فصلنامه ره آورد نور به چاپ رسید؛ البته این بحث در مرکز نور، بیشتر در دو حوزه فنی و محتوایی نرم افزار نمایان می شود. در نوشته پیش روی سعی می کنیم با توجه به روش های مختلفی که برای شاخص ها یا معیارهای نرم افزاری وجود دارد، استانداردی را که خاص و بومی شده مرکز نور است، ارائه بدهیم و به شرح و بیان آن بپردازیم.

لازمه یک محصول موفق و باکیفیت، رعایت اصول استاندارد و تعریف شده مربوط به آن است. بنابراین، می توان به صورت کلی این طور برداشت کرد که رعایت اصول در بخش تست، باعث تولید نرم افزاری با استاندارد و کیفیت مطلوب می گردد. شیوه های مختلفی در این راستا وجود دارد که هرکدام نیز مزایایی را دارند. برخی از این شیوه ها، قابلیت خودکارسازی را دارند که انتظار می رود با توسعه کنترل کیفیت، وارد این مقوله شوند و با کمترین هزینه و بالاترین دقت، محصول خروجی بگیرند. در این نوشتار، به معرفی شیوه های آزمون نرم افزار و راهبردهای اجرای آن می پردازیم.

برای حل مسائل کنونی در صنعت نرم افزاری موجود، یک مهندس نرم افزار یا مهندسی باید راهبرد های توسعه را که شامل تعیین فرایند، روش ها و انواع ابزار های مورد نیاز می باشد، به صورت کارآمد با یکدیگر ترکیب و آمیخته نماید. این راهبرد، بیشتر به عنوان یک شیوه فرایند(1) مطرح می شود و روش پردازش برای مهندسی نرم افزار، بر پایه پروژه های واقعی و برنامه های کاربردی انتخاب می شود. روش ها و ابزار ها باید به صورت صحیح مورد استفاده قرار گرفته و کنترل شوند و در زمان مورد نیاز، تحویل داده شوند. روش های مختلف تولید نرم افزار، الگو های مختلفی را به منظور آسان سازی ایجاد و به کارگیری روش فرایند پیشنهاد می نمایند که در دنیای نرم افزار با اصطلاح «متدولوژی ها/ روش های نرم افزاری» شناخته شده اند. روش های نرم افزاری، مدل های متفاوت مجتمع سازی پروسه تولید نرم افزار هستند که هریک، از الگوها، مراحل و نشانه های متفاوتی استفاده می کنند و بر اساس کاربرد های متفاوت، روش های گوناگونی مورد نیاز است که بسته به امکان سنجی نیاز های متعدد پروژه، ترجی هات مشتری یا دیدگاه های مدیریتی مختلف، می توان یکی از این روش ها و یا ترکیبی از این الگوها را در فرایند تولید نرم افزار بهکارگرفت. در این نوشتار، به شرح ویژگی های برتر و مهم ترین متدولوژی یا روش های نرم افزاری مطرح می پردازیم.

ارزیابی، شناسایی نقاط قوت و ضعف یک محصول است. این موضوع، هم توسط توسعه دهندگان و هم از سوی کاربران انجام می شود. در وب سایت ها و محصولات برخط، چند روش استاندارد برای ارزیابی وجود دارد. این معیارها و اصول، باعث می شود تا پایگاه ها بر اساس تحلیل نتایج ارزیابی دارای اعتبار باشد. در ادامه مقاله نیز استانداردها و معیارهای موجود ارائه می شود.

اندازه گیری عملکرد شرکت ها، فرایندها، واحدها و پرسنل، آن قدر اهمیت دارد که بی شک، یکی از وظایف و مسئولیت های اصلی مدیریت هر سازمان، پرداختن به این موضوع بسیار مهم است. چگونگی اندازه گیری عملکرد، تعیین شاخص ها و راهکارهای عملی اجرای آن در کمترین زمان ممکن، از مسائل اصلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. این مقاله، بر آن است با بررسی این مقولات و نتایج حاصل از اجرای درست آنها، دستاوردهای پرداختن به این موضوع را برای محصولات نرم افزاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) مورد پژوهش قرار دهد.

با توجه به اینکه سه نوع ارزیابی توسط کاربران، کارشناسان و مدیران مفروض است، سه نوع امتیاز دهی نیز برای محصولات می توان تصور کرد که در این مقاله، به دو امتیاز دهی به محصولات از طریق کارشناسان و کاربران پرداخته می شود. گفتنی است که این نوع امتیاز دهی، علاوه بر اینکه به صورت تئوری شاخص های آن برشمرده شده، در سامانه شیرپوینتی نیز برای امتیازدهی و روند محاسبه این امتیازدهی و استخراج اطلاعات و نمودارهای مدیریتی از آن، قابل اجرا و عملیاتی می باشد که به صورت آزمایشی انجام شده است و در این مقاله، به آن پرداخته خواهد شد.