فصلنامه ره آورد نور
سال هفدهم شماره 63 (پیاپی 80، تابستان 1397)

محتوا، پادشاه فضای مجازی شناخته می‏شود؛ به گونه‏ای که هدف از طراحی و ساخت پایگاه‏ها و برنامه‏ها در این فضا، رساندن کاربران به محتوایی است که در آن قرار داده شده و کاربران نیز به منظور دستیابی به محتوا در اقسام گوناگون آن، پای در فضای مجازی می‏گذارند و هر کاربری که به محتوای دلخواهش برسد، کامیاب شده و هر توسعه‏دهنده‎ای که بتواند کاربران هدفش را به محتوای مطلوب رهنمون کند، ظفر یافته است. به همین جهت، می‏توان اذعان داشت که حکمران در این عرصه، محتواست. با وجود اهمیت کیفیت محتوا، بسیاری از برنامه‏نویسان و توسعه‏دهندگان در این عرصه، بیشتر همت خویش را معطوف معماری جذاب و زیباسازی صفحات و رابط کاربری برنامه‏ها یا پایگاه‏های خود می‏کنند؛ درحالی‏که آنچه سبب جذب کاربران است، در واقع، محتوای باکیفیت است. رقمی‎‏سازی منابع چاپی، زمینه‏ نوینی برای انسان گشود که عصر اطلاعات را شکل داد. در این عصر، هم‏هنگام با تنوع قالب‏های منابع الکترونیکی، ابزارهایی که مستلزم دسترسی به آن منابع (نشریات الکترونیک، تصاویر، گراف‎‏‏ها و نظایر آن) بودند نیز توسعه یافت. از سودمندی‏های بسیار گفته شده رقمی‏سازی، قابلیت جست وجو، دسترسی کم‏هزینه‏تر به منابع، ذخیره‏سازی و نگهداری کم‏هزینه است. با توسعه رشد سریع نشر الکترونیک، منابع وب و استفاده از وب به مثابه ابزار، در حال تغییر شیوه‏های زندگی و یادگیری کاربران است؛ درحالی که وب در مراحل نخستین، عمدتا برای استفاده از برنامه‏هایی که اطلاعات و منابع را به کاربران می‏داد، به کار می‏رفت. در این راستا، توسعه وب دو، و گسترش منابع باز و استفاده اشتراکی و توجه به محتواهایی که کاربران ایجاد می‏کنند و ابزارهای به اشتراک‏گذاری منابع مسیر وب تغییر کرد و این تغییر، به گسترش سریع و عمومیت منابع انجامید و این گونه، منابع الکترونیکی، بخش عمده‏ای از ادبیات جهانی را به خود اختصاص داد. در دنیای کنونی، محتوای فضای مجازی، از جنس سلطه است و باید در جنگ و رقابت محتوا در فضای مجازی، با شکستن انحصار محتوایی در دنیا، از مرزهای مجازی کشور حفاظت شود. بر پایه آمارهای مراجع معتبر، درصد اندکی از محتوای کل فضای مجازی، به زبان‏های عربی و فارسی است. همچنین، باید به این مسئله توجه داشت که تنها بخشی از این درصد ناچیز، محتوای مناسب و باکیفیت است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از نخستین مراکز تولید و عرضه متون رقمی در حوزه علوم اسلامی است که افزون بر تولید محتواهای رقمی، با تولید فراداده و نیز نظام‏های سازمان‏دهی محتوا، فرایند دسترسی به محتواهای رقمی شده را نیز آسان نموده است. آنچه در پیش می‏آید، گفت وگویی است با حجت الاسلام والمسلمین اکبر راشدی نیا، قائم مقام ریاست محترم مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در امور محتوا که به تبیین کمیت و کیفیت مقوله محتوا در این مرکز می پرازد.

پس از انتشار نسخه اول نرم افزار مقتل الحسین (ع) از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دست اندرکاران تولید این برنامه در چند مقطع به توضیح مراحل ساخت و تبیین محتوای آن اقدام نمودند که از آن جمله، می توان به اقدامات ذیل اشاره کرد: برگزاری نشست خبری نرم افزار مقتل الحسین (ع) با حضور اصحاب رسانه های جمعی و توضیحات مدیر پژوهشی نرم افزار (1) ؛ برگزاری رونمایی نرم افزار مقتل الحسین (ع) (2) با حضور اساتید و پژوهشگران. در این جلسه، پیام کتبی آیت الله العظمی مکارم شیرازی درباره برنامه مذکور قرائت شد و در ادامه، آیت الله یوسفی غروی از اساتید رشته تاریخ، به توضیحاتی درباره بحث مقتل و سیر مقتل نویسی پرداختند و پس از آن، مدیر پژوهشی این نرم افزار برای حاضران در جلسه درباره چگونگی ساخت برنامه و فرایندهای گزینش محتوا و دیگر مباحث مربوطه به ایراد سخن پرداخت. مصاحبه های متعدد مدیر پژوهشی نرم افزار با شبکه های رادیویی و تلویزیونی درباره برنامه؛ ارائه دو گزارش درباره مراسم رونمایی و توضیحات محتوایی برنامه در فصلنامه ره آورد نور. (3) گفتنی است، در دسترس قرارگرفتن نرم افزار مقتل الحسین (ع) و استقبال بسیار خوب علاقه مندان، به خصوص عاشوراپژوهان، موجب طرح سوالاتی از سوی برخی کاربران و محققان در زمینه برنامه مطرح شد که این نوشتار در صدد پاسخگویی به پرسش هایی است که در این زمینه از سوی کاربران محترم مطرح شده است.

وبگاه نورحدیث به نشانی www. noorhadith. ir ، مجموعه احادیث شیعی را به صورت برخط، گرد آورده است. این گنجینه عظیم و ارزشمند، نتیجه 30 سال تلاش مستمر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به شمار می رود. به مدد فناوری اطلاعات و دانش متن کاوی، 400 هزار حدیث شیعه از 200 منبع روایی استخراج شده و در معرض استفاده تشنگان معارف اسلامی، به ویژه محققان و حدیث پژوهان قرار گرفته است. گفتنی است که متون حدیثی این پایگاه، با 20هزار جلد کتاب علوم اسلامی نیز مرتبط شده و این گونه، جهانی به وسعت تمام میراث حدیثی شیعه، در منظر همگان نمایان گردیده است. به منظور آشنایی بیشتر با قابلیت ها و ویژگی های این وبگاه حدیثی، گفتگویی با مدیر گروه حدیث معاونت پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی شکل دادیم. آنچه را می خوانید، نتیجه این گفت وگوست که امیدواریم مورد استفاده خوانندگان قرار گیرد.

فراگیری استفاده از ابزارهای همراه، زمینه را برای توسعه برنامه های کاربردی در این حوزه بیش از هر زمان دیگری فراهم نموده و بازار اپلیکیشن های موبایلی با سرعتی روزافزون در حال گسترش است. همین مسئله، توجه تعداد بسیاری از تیم های توسعه و برنامه نویسی را به این موضوع جلب کرده است و با توجه به هزینه بالای تولید اپلیکیشن در این زمینه، لازم است تا با رعایت اصول تجاری سازی، زمینه جبران هزینه ها و برقراری چرخه تعادل در این کسب وکار فراهم آید.

فضای مجازی (اینترنت) ، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است و با توجه به اینکه عمر چندانی ندارد، توانسته است به خوبی در زندگی مردم جا باز کند. یکی از راه های مهم تربیت دینی و اسلامی فرزندان، انعکاس مطالب دینی در مطبوعات و رسانه هاست. تربیت دینی، فرایندی دوسویه میان مربی و دانش آموز است که ضمن آن، مربی با بهره گیری از مجموعه عقاید، قوانین و مقررات دینی تلاش می کند شرایطی را فراهم آورد که دانش آموز آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته، به سوی هدف های مطلوب هدایت شود. آنچه در خانواده در راستای تربیت دینی از اهمیت بسیاری برخوردار است، توجه به ارزش ها، به ویژه ارزش های دینی، خانوادگی، اجتماعی و همچنین آداب و اخلاق زندگی است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی آسیب ها و ارائه راهکارهای اخلاقی درباره آثار فضای مجازی در تربیت دینی و اسلامی فرزندان است که در آن، آثار و پیامدهای منفی اینترنت را در خصوص آداب و اخلاق زندگی خانوادگی مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی را جهت مقابله با آسیب های اخلاقی فضای مجازی در تربیت دینی ارائه می نماید. اطلاعات این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی و جست وجو در پایگاه ها و منابع اطلاعات علمی اینترنتی گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که گسترش فضاهای مجازی اینترنتی مانند انواع دیگر تحولات و پیشرفت ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زمینه آداب و اخلاق زندگی خانوادگی کاربران این گونه فضاها ایجاد کرده است. از جمله پیامدهای مثبت فضای سایبری، آسان سازی و سرعت بخشی ارتباطات و تبادل اطلاعات است. همچنین، از جمله آسیب های اخلاقی فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان می توان به مواردی همچون: تعارض ارزش ها، بازداری زدایی، اعتیاد به اینترنت، بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت، شکاف نسل ها، انحراف های اخلاقی و جنسی، افسردگی و انزوای فردی و اجتماعی، به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، ازهم پاشیدگی بنیان خانواده، کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزندان و از بین رفتن حریم روابط اخلاقی بین فرزندان و والدین اشاره کرد.

جایگاه و نقش رسانه
اندیشمندان برای هر دوره ای، نام یا نام هایی انتخاب کرده اند. از «عصر سنگ» ، «دوران کشاورزی» ، «دوره صنعتی» ، «عصر اتم» تا امروز که از آن با عنوان «عصر ارتباطات» ، «عصر سرعت و تبادل اطلاعات» ، «عصر دیجیتال» و «عصر رسانه ها» یاد می شود. در فرهنگ ما، انسان، فرزند زمان خویش است؛ هرچند ضرورت دارد به افق آینده نیز نظر داشته باشد. همین مسئله، ضرورت آگاهی از مفهوم رسانه را آشکار می سازد. امروزه، رسانه ها می تازند، جنگ می آفرینند، مدیریت می کنند و خود پایان دهنده امورند. رسانه ها به کار مهندسی افکار می پردازند، قلب ها و ذهن های مردم را به دست گرفته، مدیریت می کنند. ازاین رو، صاحب نظران بر این باورند که رسانه های دیداری و شنیداری، در شکل گیری افکار عمومی در سراسر تاریخ بشریت، نقش تعیین کننده داشته و دارند. رسانه می تواند نقش هدایتگر یا گمراه کننده را در جامعه ایفا کند. از سوی دیگر، انسان امروز ناچار به استفاده از رسانه هاست. او اطلاعات را از رادیو و تلویزیون و اینترنت می گیرد، به وسیله شبکه های اجتماعی با مردم جهان ارتباط برقرار می کند و اوقات فراغتش را در سینما به عنوان «نقطه تلاقی همه هنرها و شبکه های اجتماعی» پر می کند. هر رسانه ای، سه عنصر دارد: فرستنده، گیرنده و پیام. همان طور که «چه گفتن» اهمیت دارد، «چگونه گفتن» و اینکه با «چه ابزاری» گفته شود نیز مهم است. بدون شک، برای رساندن پیام های حق به گوش جان و نمایاندن آن به چشمان بصیرت و قلب نورطلب مخاطبان در جهان معاصر، رسانه هایی نیاز است که انسان را در رسیدن به این مقصد متعالی یاری کند؛ به معنای دیگر، رسانه، ظرف است و پیام ها، مظروف آن، و مخاطب، تشنه ای است که از آن ظرف می نوشد. با توجه به این اهمیت رسانه، هر فردی که در حوزه علوم انسانی و اسلامی فعالیت می کند، در حرکت عظیم رسانه ای سهمی دارد. معاونت پژوهشی جامعه المصطفی العالمیه، واحد گرگان، با همفکری گروه های علمی تربیتی و با مشورت مدیران ارشد و همکاری نهادهای دغدغه مند، بر آن شد تا در این حرکت عظیم پیشرو باشد. نتیجه این همت و عزم، برگزاری همایشی به همین منظور شد که در این گزارش به معرفی آن می پردازیم.

امروزه، با وجود دنیای ارتباطات در فضای مجازی، شاهد رشد قارچ گونه شبکه های اجتماعی متنوع و با قابلیت های مختلف هستیم. جوانان ایرانی نیز تا کنون تلاش های قابل توجهی انجام داده اند و پیام رسان های متنوعی را تولید کرده اند که بیشتر آنها با استقبال کمی روبه رو شدند و در این میان، گروهی از متخصصان ایرانی اقدام به ساخت پیام رسانی هایی صددرصد وطنی نموده اند. این پیام رسان ها برای کاربران ایرانی امنیت و سرعت بیشتری فراهم کرده است. بر اساس آماری که روی اپلیکیشن کافه بازار درج شده، اکنون پیام رسان های بومی توانسته اند روی دستگاه هفت میلیون و 500 هزار ایرانی نصب شوند. فروشگاه گوگل (Google play) نیز نشان می دهد که 2 میلیون و 250 هزار پیام رسان بومی، از این منبع دانلود شده اند. بر مبنای مجموع این ارقام، پیام رسان های ایرانی تا به حال توانسته اند حدود 9 میلیون 750 هزار کاربر را به سوی خود بکشانند. در مطلب پیش رو، برخی امکانات و مزیت های این پیام رسان ها ارائه می شود.

در طول چند سال گذشته، برخی از حوزه های پردازش زبان طبیعی کار خود را با به کارگیری فنون تصویرمبنا آغاز کرده اند. این حوزه ها در کنار سایر موارد، شامل: خلاصه سازی متن، تجزیه نحوی، عدم ابهام معنای کلمه، ایجاد هستی شناسی، تجزیه وتحلیل احساسات، تجزیه وتحلیل ذهنیت و خوشه بندی متن می باشد. در این مقاله، برخی از موفق ترین بازنمون ها و الگوریتم های تصویرمبنا را که در پردازش زبان مورد استفاده قرار می گیرد، ارائه می دهیم و سعی می کنیم سازوکار عمل آنها را شرح دهیم.