فهرست مطالب

فصلنامه قبسات
پیاپی 26 (بهار 1382)

  • تاریخ انتشار: 1382/02/11
  • تعداد عناوین: 11
|
  • محمد محمدرضایی صفحه 3
    این مقال بر آن است تا افق روشنی از تجربه دینی را فراروی ما قرار دهد. ابتدا به تصویری اجمالی از تجربه دینی، سپس به تعریف و انواع و اقسام آن اشاره کرده، و بر آن است که مد عیات تجربه دینی را می توان در سه محور گنجاند که عبارتند از:1. آیا تجربه دینی و عرفانی می تواند منبع شناخت تلقی شود؟
    2. آیا تجربه دینی و عرفانی می تواند خدا را اثبات کند؟
    3. آیا تجربه دینی و عرفانی می تواند اساس دین و دینداری تلقی شود؟
    این سه محور بررسی شده و این نتایج به دست آمده است: تجربه دینی و عرفانی می تواند منبع شناخت تلقی شود؛ البته، حقانیت مد عیات این تجربه ها، معیارهای خاص خود را می طلبد. چنین تجربه هایی می توانند خدا را برای عارف و شخص تجربه گر اثبات کنند؛ البته دیگران ملزم نیستند، چنین اد عاهایی را بپذیرند، مگر این که متعلق آن ها را برهان عقلی اثبات کند یا به طریقی به خطاناپذیری و عصمت عارف و شخص تجربه گر اذعان یابیم. تجربه دینی همچنین نمی تواند محور و اساس دین و دینداری واقع شود و اشکالات فراوانی متوجه آن است. در پایان، مقایسه ای بین تجربه عرفانی و دینی و وحی به عمل آمده و به برخی شبهات درباره بسط تجربه نبوی پاسخ داده شده است.
    کلیدواژگان: تجربه دینی، تجربه عرفانی، تجربه حسی، خدا، اساس دین، گوهر دین، تجربه نبوی و رسالی، قرآن، وحی، شلایر ماخر
  • علیرضا قائمی نیا صفحه 23
    موضوع بحث این مقاله بررسی علل پیدایش بحث تجربه دینی در جهان جدید است. چرا تجربه دینی در جهان جدید پیدا شد و چه تغییر و تحولاتی یافت؟ به نظر نگارنده، بحث تجربه دینی دو روش دارد: روش معرفت شناختی، و روش پدیدارشناختی. بحث تجربه دینی با آغاز مدرنیته ظهور کرد و در بستر جریان پست مدرنیسم نیز دگرگونی هایی یافت. ارکان مدرنیته چه ارتباطی با این بحث دارد؟ نگارنده نخست ارکان مدرنیته را برشمرده؛ آن گاه ارتباط آن را با این بحث بیان کرده است
  • علی ربانی صفحه 30
  • سعید رحیمیان صفحه 43
    این مقاله نخست به وصف تجربه عرفانی و بیان تفاوت آن با تجربه دینی و تجربه باطنی می پردازد که می توان گفت: هر کدام به ترتیب زیر مجموعه ای از دیگری و اخص از آن تلقی می شود؛ سپس به مبحث معیار صدق در تجربه عرفانی از دو دیدگاه: 1. فرد تجربه کننده؛ 2. دیگران (مخاطبان) می پردازد و ابتدا ملاک های حجیت تجربه عرفانی برای واجد تجربه، سپس حجیت آن برای دیگران بررسی، و به برخی شبهات در این جهت پاسخ داده شده، و نظر استاد و برخی معیارهای عام در حیطه نخست و اجماع و اتفاق آرا و عدم تنافی با عقل قطعی و نقل معتبر در حیطه دوم بررسی شده است.
    کلیدواژگان: تجربه عرفانی، تجربه دینی، تجربه باطنی، علم حضوری، معیار صدق
  • محمدحسین قدردان قراملکی صفحه 51
    مقاله ذیل به تحلیل وحی از منظر تجربه دینی و عرفانی می پردازد. نگارنده، نخست به صورت مقدمه به چهار رهیافت ذیل از وحی اشاره می کند: 1. روان شناختی؛ 2. جامعه شناختی؛ 3. تجربه معرفتی (فلاسفه)؛ 4. معرفتی و زبانی (متکلمان)؛ سپس دیدگاه همسان انگاری وحی و تجربه دینی با تعریف تجربه دینی و تقسیم آن به ذاتی گرا و ساختی گرا تحلیل و نقد می شود. در نقد آن به نکاتی چون لزوم تنزل وحی به تجربه عادی، غیرآسمانی انگاشتن وحی، تکثر ادیان به عدد تکثر تجارب دینی و تعمیم نبوت اشاره خواهد رفت. قسمت دوم مقاله به رویکرد عارفان از وحی اختصاص دارد. در این قسمت، نگارنده با بهره گیری از اصول و مبانی عرفانی به تبیین وحی می پردازد و تاکید می کند که حقیقت وحی نزد عارفان، تجربه است؛ اما نه از قسم تجربه دینی؛ بلکه نوعی تجربه الوهی خاص که مبدا و پیشینه آن به عالم عقول و مقام واحدیت و صادر اول بر می گردد و در واقع، وحی مخصوصا وحی پیامبر اسلام تجربه دوم و به عبارت دقیق تر ظهور تجربه وحیانی پیامبر در عالم عقول است که با نزول عین ثابته پیامبر از حقیقت محمدیه و صعود دوباره و اتصال به آن تحقق می یابد.
    کلیدواژگان: تجربه دینی، تجربه عرفانی، وحی، نزول وحی، ظهور و تجلی، تمثل، حقیقت محمدیه
  • دکترعلی شیروانی صفحه 66
    تجربه دینی، عنوان عام و فراگیری است که در غرب، در دوران جدید در حوزه مباحث فلسفه دین و عرفان مطرح شده و انبوهی از مباحث و مسائل را همراه خود آورده و آن را محور مباحث کلام جدید ساخته است. این بحث نو، ریشه هایی کهن در عرفان اسلامی دارد؛ چرا که یکی از مهم ترین مصادیق تجربه دینی همان کشف و شهود است که از آن به تجربه عرفانی یاد می شود. این نوشتار می کوشد گزارشی روشن از چیستی و انواع تجربه عرفانی (کشف و شهود) از نگاه ابن عربی ارائه دهد. سخن را با اشاره ای گذرا به نقش آیات قرآن در توجه به اهمیت کشف و شهود در سنت عرفان اسلامی آغاز می کنیم و با بیان چیستی و اقسام کشف و شهود پی می گیریم و در پایان، حقیقت وحی و الهام را که از مصادیق کشف و شهود به شمار می روند، بررسی می کنیم. درآمد در اندیشه ابن عربی، آن چه با عنوان کشف یا مکاشفه و شهود یا مشاهده مطرح است، مهم ترین مصداق تجربه دینی به شمار می آید که از آن در فرهنگ کنونی مغرب زمین با عنوان تجربه عرفانی یاد می شود
  • قادر فاضلی صفحه 81
    این مقاله، در نقد چند مقاله از کتاب بسط تجربه نبوی، تالیف آقای دکتر عبدالکریم سروش است. وی در آن کتاب با پرداختن به مساله «ختم نبوت» سر از ختم ولایت در آورده و ولایت را نیز به همراه نبوت پایان یافته تلقی کرده است.
    از آن جا که مساله ولایت فقیه، از توابع مساله ولایت ائمه اطهار است و آقای سروش و همفکران او به مساله ولایت فقیه اعتقادی نداشته و بارها آن را به باد انتقاد و انکار گرفته اند، این بار سراغ خشکاندن ریشه اصلی درخت ولایت فقیه رفته و با قطع کردن آن شاخ و برگ آن را خشکانده است.
    محور بحث وی چنین است: ولایتی که به طور کامل مورد پذیرش هر مسلمان است فقط ولایتی است که خداوند به حضرت محمد9 داده، و جز رسول اکرم، کسی چنین ولایتی ندارد. با خاتمیت نبوت پیامبر اسلام، ولایتش نیز خاتمه یافته است و کسی ولایت او را ندارد؛ همان طور که هیچ کس، نبوت او را ندارد.
    نتیجه کلام وی این است که با مرگ پیامبر، کسی جانشین مقام ولایی او نیست تا چه رسد به این که امروزه پس از گذشت 1400 سال از آن زمان، عده ای اد عای جانشینی او را کرده، بخواهند خود را در ولایت او سهیم بدانند.
    ما در این مقاله، علل روانی و اجتماعی و سیاسی کلام وی را بررسی و ادله دینی و فلسفی و عرفانی موجود در ابطال نظر وی را به اختصار بیان کرده ایم.
    کلیدواژگان: خاتمیت، قطب، نبوت، ولایت، ولی
  • صفحه 96
    سی، دی براد، استاد فلسفه در دانشگاه کمبریج است که تالیفات بسیاری در حوزه فلسفه ذهن، فلسفه دین و تحقیقات روانی دارد. در این مقال، براد، قلمروی را مشخص می کند که ما می توانیم از تجربه دینی، وجود خدا را نتیجه بگیریم. وی احساس دینی را به احساس و گوش موسیقی تشبیه کرده است. معدودی از افراد در برابر احساس موسیقی کر، و معدودی هم در این حوزه، بنیان گذار و صاحب سبک در موسیقی هستند؛ مانند باخ و بتهوون. در بین این دو حد، افراد متعارف و معمول قرار دارند. افراد در برابر تجربه دینی نیز چنین هستند. کسانی که تجربه دینی ندارند نمی توانند درباره کسانی که واجد چنین احساسی هستند، داوری کنند. اختلاف عمده در این مقایسه، این است که دین بر خلاف موسیقی، بیانگر چیزی در باب ماهیت واقعیت است. آیا آن چه تجربه دینی می گوید، حقیقت است؟ آیا تجربه دینی، تاییدی برای مد عیات دین است؟ آیا تجربه دینی صادق است؟ براد در این مقال به دقت به پاسخگویی این مسائل می پردازد و در آخر، نتیجه می گیرد که تجربه دینی می تواند وجود خدا را اثبات کند
  • ولی الله عباسی صفحه 104
    براساس دیدگاه تجربه دینی، وحی، مواجهه و تجربه ای است که پیامبر از سر می گذراند، نه این که حقایق و گزاره هایی را از خداوند دریافت کرده باشد. این نظر ابتدا در اروپای مدرن پدید آمد؛ اما دیری نپایید که مورد پذیرش نواندیشان مسلمان واقع شد و از تحویل (ارجاع) وحی اسلامی به تجربه دینی سخن گفتند.
    طبیعی است که هر نظریه ای، مبانی و لوازم خاصی دارد؛ اما آن چه در این نوشتار می آید، به لوازم و تبعات نظریه وحی تجربی ناظراست نه ارزیابی و تحلیل اصل نظریه و مبانی آن. چنان که خواهیم دید، آن چه نواندیشان درباره وحی می گویند، با اعتقادات اسلامی تعارض شدیدی دارد.
    این نوشتار، با نگاهی اجمالی به دیدگاه های نواندیشان دینی درباره وحی اسلامی آغاز می شود و در ادامه به برخی از نقد و بررسی های لوازم این دیدگاه خواهیم پرداخت. پیامدهایی که تجربه گرایی وحی دارد، عبارت است از:1. وحیانی نبودن ساختار قرآن (نفی سرشت زبانی)؛2. نفی عصمت پیامبر، و خطا پذیری وحی؛3. عدم انقطاع وحی و انکار خاتمیت؛4. نفی جاودانگی، جامعیت و جهان شمولی دین اسلام؛5. شریعت زدایی و نفی جامعیت فقه و...
    کلیدواژگان: وحی، تجربه دینی، عصمت، خاتمیت، جامعیت
  • محسن جوادی صفحه 123
    این مقاله پس از معرفی ویتگنشتاین به شرح اجمالی ایمان گرایی و انواع آن می پردازد. تقریرهای گوناگون ایمان گرایی در قالب دو دسته کلی ایمان گرایی حاد و معتدل بررسی؛ سپس به توضیح ایمان گرایی ویتگنشتاینی پرداخته شده است. در ضمن توضیح انواع ایمان گرایی، به برخی از اشکال های آن ها و نیز رابطه ایمان گرایی و شکاکیت اشاره شده است. ایمان گرایی ویتگنشتاینی بر خصلت غیرشناختی زبان دینی تاکید دارد و باورهای دینی را بی دلیل می داند. ضمن تاکید بر درستی تفسیر ایمان گرایانه از ویتگنشتاین، درباره ناواقع گرا بودن وی تردید شده است.
    کلیدواژگان: باور دینی، ایمان گرایی حاد و معتدل، ایمان گرایی ویتگنشتاینی، شکاکیت و زبان دینی
  • پرفسور آلوین پلنتینگا صفحه 135
    آلوین پلنتینگا [(1932]Alvin Plantinga (یکی از متفکران معاصر مغرب زمین است که در حوزه دین پژوهی بیش از ده کتاب و یک صد مقاله از او منتشر شده است. او در پی آن است که باورهای دینی را در قالب منطق و فلسفه تحلیلی عرضه کند. هم چنین او یکی از بنیان گذاران نوع خاصی از معرفت شناسی دینی یعنی «معرفت شناسی اصلاح شده»(ReformedEpistemology) است. فیلسوفان قائل به معرفت شناسی اصلاح شده در پی آنند که نشان دهندکه تجربه های دینی، بنیانی استوار برای باورهای دینی فراهم می آورند و آنها را معقول و موجه می سازند. آنان معتقدند که حتی اگر ما هیچ دلیل منطقی و مستدل بر اعتقادات دینی نداشته باشیم باز آنها معقول و موجه هستند برای مثال اومعتقد است که «خدا و جود دارد» یکی از اعتقادات پایه است.
    اگر این اعتقاد، واقعا پایه باشد، که به نظر او چنین است، در آن صورت لازم نیست که دین داران برای موجه کردن اعتقادشان به وجود خداوند، برهانی اقامه کنند.
    این رای پلنتنینگا، بحث ها و پرسش های فراوانی را بر انگیخته است. ایشان به دعوت دانشگاه قم و مرکز گفت و گوی ادیان، سفری به ایران داشتند، مجله قبسات فرصت را غنیمت شمرده در این زمینه مصاحبه ای با ایشان ترتیب داده شده است، که از نظر محققان و دانش پژوهان می گذرد.
    کلیدواژگان: پلنتینگا، باورهای پایه، اعتقاد به خدا، معرفت شناسی اصلاح شده